Σημαντικές επανεκδόσεις του έργου του και μία έκδοση για τον άνθρωπο Αντώνη Σαμαράκη με αφορμή το περσινό αφιερωματικό έτος στον συγγραφέα.
Το 2020 συµπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση του Αντώνη Σαµαράκη, οπότε το ΥΠΠΟΑ το είχε ανακηρύξει αφιερωµατικό έτος στον Έλληνα λογοτέχνη. Όµως το 2020 ήταν απρόβλεπτος χρόνος παγκοσµίως, καθώς η πανδηµία κατάφερε να απορρυθµίσει την κοινωνική και πολιτιστική ζωή σε ολόκληρο τον κόσµο.
Παρά την πρωτόγνωρη δυστοπική κατάσταση, κατά τη γνώµη µου δεν χάθηκε η ευκαιρία να έρθουµε σε επαφή µε τις λέξεις και τις ιδέες του Αντώνη Σαµαράκη, ο οποίος είναι από τους πλέον πολυβραβευµένους και πολυµεταφρασµένους Νεοέλληνες λογοτέχνες. Πολυβραβευµένος γιατί έλαβε το Κρατικό Βραβείο ∆ιηγήµατος (1962), το Βραβείο Μυθιστορήµατος των 12 (1966), το Μεγάλο Βραβείο Αστυνοµικής Λογοτεχνίας (Γαλλία 1970), το Βραβείο Λογοτεχνίας Europalia (Βρυξέλλες 1982) και το Κρατικό Βραβείο Τεχνών και Λογοτεχνίας (Γαλλία 1995). Πολυµεταφρασµένος γιατί έργα του έχουν µεταφραστεί σε 33 γλώσσες, σε 114 ξένες εκδόσεις.
Πέρα λοιπόν από τις δυσκολίες που έφερε η προηγούµενη χρονιά, καρποφόρησαν και δύο σπουδαίες εκδοτικές πρωτοβουλίες: η έκδοση των απάντων των έργων του από τις Εκδόσεις Ψυχογιός και ένα αφιερωµατικό λεύκωµα από το ΥΠΠΟΑ. Και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες, όπως και διάφορες άλλες δράσεις που πραγµατοποιήθηκαν, πυροδότησαν τόσο το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού όσο και την εκ νέου ανάγνωση και µελέτη των έργων του. Οπως οµολογεί η Ελένη Σαµαράκη, «η αγάπη στον άνθρωπο καθόρισε και οδήγησε τα βήµατά του», φωτίζοντας όχι µονάχα τη λογοτεχνική του φύση αλλά και την ανθρώπινη ύπαρξή του.
Ο Αντώνης Σαµαράκης είναι αιχµηρός και ευθύβουλος µες στη συγγραφική του απλότητα, καθώς ως λογοτέχνης δεν φωνάζει απλώς για να ακουστεί, δεν κουνάει το δάκτυλο απλώς για να επικρίνει, αλλά αρθρώνει λόγο αντάξιο στο µπόι των ανθρώπων για να υπερασπιστεί το δίκαιο.
Η λογοτεχνία του είναι απλές κουβέντες που νιώθεις πως σ’ τις ψιθυρίζουνε χαµηλόφωνα: τα λόγια του γεµάτα φως, έτοιµα να διαλύσουν κάθε ίχνος σκοταδιού ή/και σκοταδισµού που κατατρώει ψυχικά τον καθένα, οι ιδέες του γεµάτες δύναµη, έτοιµες να ορµήσουν σε κάθε τοίχο αδικίας που ορθώνεται µπρος στον οποιονδήποτε.
Αν θέλουµε να ονοµατίσουµε έναν λογοτέχνη που αγάπησε τη νεολαία και µάλιστα στην ευαίσθητη ηλικία της εφηβείας, δεν θα λέγαµε άλλο όνοµα από αυτό του Αντώνη Σαµαράκη, ο οποίος υπήρξε περισσότερο φίλος των νέων παρά αντίµαχος, ενώ µέσα από τα κείµενά του υπήρξε πραγµατικός δάσκαλος και όχι καθηγητής καθέδρας.
Το έργο του είναι παρακαταθήκη για τις µελλούµενες γενιές, µιας και προτάσσει στοιχεία γόνιµα για διαρκή διάλογο (όπως ανθρωπιά και συµπόνια στο δράµα κάθε ανθρώπου), αναδεικνύοντας το πιστεύω του για την κοινωνική αποστολή της λογοτεχνίας. Ο λόγος του, η γλώσσα του, το ύφος του, υποταγµένα σε µία µονάχα αρχή: αγάπη για τον άνθρωπο, πίστη στη δύναµη του καλού και αγαθού ενάντια στο κακό και µοχθηρό.
Σε µια εποχή όπως τα δύσκολα χρόνια που έζησε, ο Αντώνης Σαµαράκης στυλώνει ανάστηµα καίριο και δυναµικό, καθώς ξεπροβάλλει από τα λόγια του ένα τεράστιο «Αρνούµαι»: «Οχι, δεν µπορώ να συµβιβαστώ!… ∆εν µπορώ να εξακολουθώ να ’µαι µέσα σ’ αυτόν τον κόσµο σαν να µην έχει συµβεί τίποτα, σαν να µη συµβαίνει τίποτα!…». Και µε παρόµοιο σθένος οι λέξεις του και οι φράσεις του και οι ιδέες του εντυπώνονται στον νου µας σαν να ειπώθηκαν σήµερα για πρώτη φορά. Εν ονόµατι της λογοτεχνίας, εν ονόµατι του ανθρώπου, ο Σαµαράκης ποιεί ήθος.
Σε ένα δίτοµο εκδοτικό τόλµηµα (µεγέθους 1.400 και πλέον σελίδων) οι Εκδόσεις Ψυχογιός συµπεριλαµβάνουν όλα τα µέχρι σήµερα δηµοσιευµένα έργα του Αντώνη Σαµαράκη σε µια προσεγµένη και καλόγουστη έκδοση. Ο πρώτος τόµος περιέχει τη συλλογή διηγηµάτων «Ζητείται ελπίς», το µυθιστόρηµα «Σήµα κινδύνου», τη συλλογή «Αρνούµαι» και το µυθιστόρηµα «Το λάθος», ενώ ο δεύτερος τη συλλογή «Το διαβατήριο», τη συλλογή «Η κόντρα», την αυτοβιογραφία του «1919-», το µυθιστόρηµα «Εν ονόµατι» και τα «Ποιήµατα». Αξίζει βέβαια να γίνει ειδική µνεία στον Θάνο Κακολύρη, ο οποίος ανέλαβε µε ιδιαίτερο γούστο τον µοντέρνο σχεδιασµό των εξωφύλλων.
Η επανέκδοση των έργων του Σαµαράκη και η ολοκληρωµένη έκδοση του δίτοµου των «Απάντων» (για πρώτη φορά) είναι ευκαιρία για µια ουσιαστική επανάγνωση του έργου του πολυβραβευµένου συγγραφέα, προσεγγίζοντας τις λογοτεχνικές και ιδεολογικές παραµέτρους του από διαφορετικές οπτικές γωνίες. (Ενα ευχάριστο νέο είναι πως πριν από λίγες µέρες κυκλοφόρησε το ανέκδοτο έργο του Αντ. Σαµαράκη µε τίτλο «Γιατί είµαι χριστιανός» από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Σηµαντικό γεγονός τόσο για τους αναγνώστες όσο και για τους µελετητές.)
Στο πλαίσιο της ανακήρυξης του 2020 ως Έτους Αντώνη Σαµαράκη από το ΥΠΠΟΑ, η διεύθυνση Γραµµάτων (µε πρωτεργάτισσα τη Σίσσυ Παπαθανασίου, µαζί µε τον Θανάση Νιάρχο) εκδίδει ένα πολυτελές λεύκωµα µε κείµενα για τη ζωή και το έργο του λογοτέχνη, καθώς και σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό. Ως ένθετο µέσα στο λεύκωµα, σε διαφορετικό χαρτί και σε µικρότερο µέγεθος, «επισυνάπτεται» ένα απάνθισµα αποσπασµάτων από το έργο του µε τον γενικό τίτλο «∆ιά χειρός», δίνοντας στον αναγνώστη µια υπέροχη λογοτεχνική αίσθηση του ύφους του Σαµαράκη. Το άρτιο αισθητικό αποτέλεσµα οφείλεται στη φροντίδα της Βάσως Αβραµοπούλου.
Στο πρώτο µέρος του λευκώµατος ο συγγραφέας Σαµαράκης παρουσιάζει τον άνθρωπο Αντώνη. Στο δεύτερο µέρος άνθρωποι της λογοτεχνίας αλλά και προσωπικότητες που επηρέασαν την πολιτική και την πνευµατική ζωή του τόπου µιλούν για τον κοινωνικό αντίκτυπο του έργου του. Τέλος, στο τρίτο µέρος παρουσιάζεται σπάνιο αρχειακό υλικό (όπως φωτογραφίες, αποκόµµατα εφηµερίδων, εξώφυλλα έργων, χειρόγραφες σηµειώσεις κ.ά.) ως άρρητη βιογραφία του λογοτέχνη στον τόπο και τον χρόνο που έζησε. Σηµειωτέον πως ο συντονισµός της έρευνας του αρχείου του συγγραφέα και η τεκµηρίωση της εργοβιογραφίας για τη δηµιουργία του µνηµειώδους αυτού έργου αποτελούν ευθύνη της εξαίρετης συναδέλφου και έµπειρης ερευνήτριας Μαρίας Βλασσοπούλου, προϊσταµένης της Μπενακείου Βιβλιοθήκης της Βουλής, στην οποία φυλάσσεται πλέον το αρχείο του Αντώνη Σαµαράκη (µετά την παραχώρηση από τη σύζυγό του Ελένη).
Καταληκτικά λοιπόν, όπως εύστοχα τονίζεται στο «Αντί προλόγου» του τόµου, «σε µια εποχή που εκπέµπει “Σήµα κινδύνου”, όλο και περισσότερα χείλη ψελλίζουν το “Ζητείται ελπίς”, όλο και περισσότεροι νέοι σιγοµουρµουρίζουν ένα “Αρνούµαι” σε ό,τι τους ενοχλεί, αφήνοντας πίσω κάποιο µικρότερο ή µεγαλύτερο “Λάθος”». Ο τόµος «Αντώνης Σαµαράκης – Μια διαδροµή στον 20ό αιώνα» είναι έκδοση του υπουργείου Πολιτισµού και Αθλητισµού µε τη συνεργασία της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών.
O Νίκος Μαθιουδάκης είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας.
