Ολοκληρώνεται σήμερα η τριήμερη εκλογική διαδικασία στη Ρωσία. Περισσότεροι από 110 εκατομμύρια Ρώσοι πολίτες καλούνται να ψηφίσουν τον νέο Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών: Ο Vladimir Putin θα επικρατήσει άνετα των αντιπάλων του. Η εξέλιξη αυτή ήταν απολύτως προβλέψιμη για όσους ασχολούνται με τα πολιτικά τεκταινόμενα στη Ρωσία. Εξάλλου, ο Πρόεδρος Putin παραμένει κυρίαρχος για σχεδόν 25 χρόνια. Το πραγματικό διακύβευμα των φετινών εκλογών είναι η εκ νέου νομιμοποίηση του συστήματος Putin μέσω της ευρείας συμμετοχής των Ρώσων πολιτών.
Η άνοδος και εδραίωση του Vladimir Putin ως απόλυτου κυρίαρχου της Ρωσικής πολιτικής έχει αναλυθεί πολλές φορές. Παρά τα επιχειρήματα των υποστηρικτών ή των επικριτών του, η περίπτωση του Putin δεν διαφέρει ιδιαίτερα από παρόμοια παραδείγματα αυταρχικών ηγετών. Αρκετά κράτη του μετα-Σοβιετικού χώρου κυβερνώνται από “Προέδρους” που επανεκλέγονται για δεκαετίες με ποσοστά που ξεπερνούν το 70-80%. Αντίστοιχα, ο Πρόεδρος Putin έχει αξιοποιήσει τα συνηθισμένα εργαλεία όσων επιθυμούν να μονοπωλήσουν την εξουσία. Έχει διαμορφώσει ένα δίκτυο “αυλικών» που αφενός τον προστατεύουν από διάφορες απειλές, και αφετέρου ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα έχει την εύνοια του ένοικου του Κρεμλίνου. Επίπροσθέτως, έχει εξουδετερώσει ή οικειοποιηθεί όσους κρατικούς ή κοινωνικούς θεσμούς θα μπορούσαν να τον αμφισβητήσουν και έχει αναδείξει τον εαυτό του ως την μοναδική πολιτική προσωπικότητα στη Ρωσία που μπορεί να υπερασπιστεί τα εθνικά συμφέροντα της χώρας και να αντιμετωπίσει ως ίσος τους εξωτερικούς εχθρούς της. Το τρίτο αυτό βήμα έχει αποδειχθεί χρήσιμο και εκτός Ρωσίας, καθώς ο Ρώσος Πρόεδρος προσπαθεί να παρουσιαστεί ως προστάτης των παραδοσιακών οικογενειακών, Χριστιανικών, πατριωτικών αξιών, και επιχειρεί να προσεταιριστεί εκατομμύρια δυτικών ψηφοφόρων που εντάσσονται στο αυξανόμενο ‘anti-woke’ κίνημα. Έτσι, εκτός από το Ουκρανικό μέτωπο, ο Vladimir Putin ηγείται και των ολοένα πιο έντονων μαχών της λεγόμενης παγκόσμιας διαπολιτιστικής διαπάλης.
Ποια είναι όμως τα ειδικά χαρακτηριστικά του φαινομένου Putin, δηλαδή ο πυρήνας του πουτινισμού; Στο επίκεντρο βρίσκεται σίγουρα ο αναθεωρητισμός (για τους δυτικούς) ή η παλινόρθωση (για τους Ρώσους) της Ρωσικής ισχύος. Βασιζόμενος στην παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Σοβιετικής Ένωσης, και δανειζόμενος κάποια στοιχεία του Ευρασιανισμού, ο Πρόεδρος Putin οραματίζεται μία μεγάλη Ρωσία. Το πρόταγμα αυτό δεν είναι μόνο πολιτικό ή πολιτισμικό, αλλά και στρατηγικό— μία μεγάλη Ρωσία διασφαλίζει το απαραίτητο στρατηγικό βάθος ώστε το κέντρο της Ρωσικής ισχύος, η Μόσχα, να μην απειληθεί άμεσα.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η υπερσυγκέντρωση της ισχύος στα χέρια του Προέδρου. Η δήλωση ότι ο Πρόεδρος Putin είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της Ρωσικής πολιτικής είναι ενδεχομένως ανεπαρκής για να εκφράσει το πλήρες εύρος του ελέγχου που ασκεί ο ίδιος στην πραγματικότητα μετά από περισσότερο από δύο δεκαετίες στην ηγεσία της μεγαλύτερης πυρηνικής δύναμης του πλανήτη. Ο Πρόεδρος Putin δεν κυβερνά απλώς, αλλά μπορεί πλέον να αποφασίζει και να ορίζει κάθε πτυχή της ζωής στη Ρωσία— από το ποιοι θα κατέχουν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές, μέχρι το ποιοι θα έχουν πρόσβαση στον δημόσιο λόγο, και το πώς θα διδάσκεται η Ρωσική ιστορία. Μολονότι το καθεστώς Putin δεν φαίνεται να έχει φτάσει στο επίπεδο απολυταρχισμού άλλων καθεστώτων, όπως για παράδειγμα αυτό της Βόρειας Κορέας, θα ήταν επικίνδυνο να υποτιμηθεί η απολυτότητα της διακυβέρνησης του καθεστώτος το οποίο ο ίδιος έχει εγκαθιδρύσει στην Ρωσία τις τελευταίες δεκαετίες.
Η παράνομη εισβολή στην Ουκρανία και ο συνεχιζόμενος πόλεμος αποτελούν μία, αν όχι τη σημαντικότερη, από τις δοκιμασίες του πουτινισμού. Όπως συμβαίνει ακόμα και σε δημοκρατικά καθεστώτα, το αρχικό μούδιασμα των πολιτών εξελίχθηκε σε μία θερμή υποστήριξη του Προέδρου Putin. Μία από τις βασικές προϋποθέσεις για την επικράτηση σε οποιαδήποτε σύγκρουση είναι η διατήρηση ενός ενιαίου μετώπου, και αυτό είναι κάτι που οι περισσότεροι πολίτες κατανοούν, ακόμα και ασυνείδητα. Η συνεχιζόμενη δημοφιλία του Προέδρου Putin, λοιπόν, δεν αποτελεί έκπληξη.
Η έκπληξη για αρκετούς δυτικούς αναλυτές ήταν οι έμμεσες αμφισβητήσεις έναντι του Προέδρου Putin που έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Από τη μία, τα προβλήματα των Ρωσικών στρατευμάτων κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου έφεραν στο προσκήνιο το ζήτημα της ελλιπούς οργάνωσης, επιμελητείας και της διαφθοράς στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Το γεγονός αυτό όχι μόνο έπληξε την αξιοπιστία, αλλά και την αποτρεπτική ικανότητα της Ρωσίας, αλλά υπονόμευσε και το γόητρο του ίδιου του Ρώσου Προέδρου, καθώς ο στρατός δεν αποτελεί μόνο ένα εργαλείο προβολής ισχύος προς το εξωτερικό, αλλά και έναν από τους κεντρικούς πυλώνες του καθεστώτος του. Από την άλλη, η μονοήμερη “στάση” της Ομάδας Wagner απέδειξε τις μεγάλες έριδες και ανταγωνισμό που υπάρχει στον στενό κύκλο του Putin. Ασχέτως των πραγματικών στόχων του κινήματος Prigozhin, το γεγονός ότι ένας γνωστός συνεργάτης του Προέδρου και κεντρικός δρων στη σύγχρονη Ρωσική στρατηγική αμφισβήτησε το status quo, γεννάει ερωτήματα για τις ισορροπίες εντός του συστήματος. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι, τουλάχιστον προς ώρα ο Ρώσος Πρόεδρος κατάφερε να επανακτήσει πλήρως τον έλεγχο του στενού του κύκλου και να επιβεβαιώσει με αυτόν τον τρόπο την αδιαμφισβήτητη κυριαρχία του στην Ρωσική πολιτική σκηνή.
Το παραπάνω γεγονός θα επισφραγιστεί και από το αποτέλεσμα των εκλογών, με την μόνη άγνωστη παράμετρο καθοριστικής σημασίας να παραμένει το ποσοστό συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία. Εφόσον τα ποσοστά παραμείνουν σε επίπεδα πάνω του 70%, η νομιμοποίηση του Ρώσου Προέδρου θα θεωρείται υψηλή και ισχυρή και θα του δώσει την ελευθερία κινήσεων να συνεχίσει ανενόχλητος τα σχέδια του για το μέλλον.
Εντούτοις, παρά τις επιτυχίες του στην πολιτική και στρατιωτική αρένα, δεν μπορεί παρά να εγείρεται ένα σοβαρό ερώτημα για το μέλλον. Ο Vladimir Putin εμφανίζεται ακόμα ενεργητικός, διαψεύδοντας τις προηγούμενες θεωρίες περί προβλημάτων υγείας. Αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι διανύει την όγδοη δεκαετία της ζωής του. Παράλληλα, η ιστορία έχει αποδείξει ότι το απροσδόκητο δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας. Ο Πρόεδρος Putin θα επανεκλεγεί μέχρι το 2030, όμως το κατά πόσο θα καταφέρει να ολοκληρώσει και την πέμπτη θητεία του και ενδεχομένως να συνεχίσει την εξουσία του στην Ρωσία μέχρι και το 2036 δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τον ίδιο.
Επομένως, το βασικό ζήτημα που οφείλει να διαχειριστεί στο άμεσο μέλλον είναι η εύρεση και ανάδειξη ενός κατάλληλου διαδόχου. Αυτός ο διάδοχος αποτελεί έναν δύσκολο γρίφο. Αφενός, θα πρέπει να είναι αρκετά ισχυρός ώστε να διαχειριστεί ολόκληρο το Ρωσικό καθεστώς. Αφετέρου, δεν θα πρέπει να απειλήσει την πρωτοκαθεδρία του ίδιου του Προέδρου Putin. Παράλληλα, θα πρέπει να ακολουθήσει ευλαβικά το όραμα του πουτινισμού για το μέλλον της Ρωσίας, αντιμετωπίζοντας όμως έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από εκείνον που βρήκε ο Πρόεδρος Putin το μακρινό 2000.
* Ο Δημοσθένης Δ. Δημόπουλος είναι διεθνολόγος – γεωπολιτικός αναλυτής και Συντονιστής του Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας, και Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και η Αρχοντία Γ. Καλλιτέρη είναι διεθνολόγος και Συντονίστρια της Ομάδας Ειδικών Θεμάτων του Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας, και Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
