«Στίχοι που ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες / στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη» έγραφε κάποτε ο Τίτος Πατρίκιος, που έζησε για να δει κι αυτό, τη βεβήλωση δηλαδή με ακροδεξιά σύμβολα του σπιτιού όπου γεννήθηκε κι αντρώθηκε ο Μανόλης Αναγνωστάκης.
Απειλούν άραγε οι στίχοι την καθεστηκυία τάξη; Ένα είναι βέβαιο, ότι οι «μάστορες» που «ευπρέπισαν» το σπίτι του ποιητή βρέθηκαν εκεί «Εις αρμοδίων εντολάς υπείκοντες» – τελικά κάποιους η ποίηση, και δη η ποίηση του Αναγνωστάκη, δείχνει να τους ενοχλεί. Ο συμβολισμός, που εύλογα κουβαλάει το σπίτι του, ερεθίζει.
Πρόκειται για ακόμη ένα πλήγμα που επιτυγχάνει τον τελευταίο καιρό στο σώμα της Θεσσαλονίκης ο στοχευμένος ακροδεξιός ακτιβισμός. Προηγήθηκαν οι κατά συρροή βεβηλώσεις του μνημείου του Ολοκαυτώματος στην Πλατεία Ελευθερίας, ο βανδαλισμός -δις- του μνημείου του εβραϊκού νεκροταφείου στον χώρο του ΑΠΘ και ο βανδαλισμός των πλακών μνήμης που έχουν τοποθετηθεί προσφάτως στο λιμάνι της πόλης προς τιμήν των χαμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Εβραίων Θεσσαλονικέων.
Προφανώς οι ιθύνοντες νόες και οι αυτουργοί του βανδαλισμού της οικίας του Αναγνωστάκη δε γνωρίζουν ότι ο ποιητής είχε διαγραφεί από το ΚΚΕ κατηγορούμενος για «ελιτισμό» και «τροτσκισμό». Ούτε ότι τον Ιανουάριο του 1949 κι ενώ ακόμη μαινόταν ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος καταδικάστηκε από Στρατοδικείο σε θάνατο, χωρίς στη διάρκεια της δίκης να επικαλεστεί ποτέ τη διαγραφή του από το ΚΚΕ. Ούτε ότι αποστράφηκε συνειδητά κάθε λογής δόγμα και «καθαρόαιμη» αντίληψη, ακόμη κι αν προερχόταν από τον δικό του πολιτικό χώρο. Ψιλά γράμματα για τους ακροδεξιούς αυτά.
Τούτων των κύκλων το ρεπερτόριο είναι -με πικρή πείρα- γνωστό. Από τον αντισημιτισμό και τον αντικομμουνισμό ως το «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εχθρός μας» τίποτε ανάμεσα. Καμία στοχαστική προσαρμογή. Καμία εξαίρεση. Καμία ποίηση.
Το θέμα είναι ότι αυτή η ωμή και πολλαπλασιαζόμενη βία της ακροδεξιάς στις μέρες μας δεν τυγχάνει του δέοντος αντίπαλου δέους. Όσο περισσότερο δημόσιο χώρο καταλαμβάνουν οι σβάστικες και οι κέλτικοι σταυροί, όπως αυτός που «κόσμησε» την εξώθυρα του σπιτιού του Αναγνωστάκη, τόσο πιο αδρανής αποδεικνύεται ο «πνευματικός» και «προοδευτικός» κόσμος. «Καλές» οι επίσημες καταγγελίες συλλόγων, τα θυμωμένα emoji και τα κοινωνικά δίκτυα -αν είναι όλα αυτά «καλά»- αλλά, αν δεν κατατείνουν σ’ ένα γενικευμένο δυναμικό αντιφασιστικό κίνημα με όρους «δρόμου», η παρτίδα κινδυνεύει να χαθεί. Τώρα ειδικά που στη χώρα μας, αλλά και πανευρωπαϊκά, σε σημαντικό της κομμάτι η «κοινή γνώμη» δείχνει να ανέχεται, να φλερτάρει ή ακόμη και να στηρίζει ανοικτά τη ρατσιστική και φασιστική βία.
Οι καιροί είναι πονηροί και τα αυξανόμενα κρούσματα -εν όψει μάλιστα διπλών εκλογών στη χώρα, το αποτέλεσμα των οποίων είναι επιεικώς απρόβλεπτο- μπορεί να αποδειχθούν η κορυφή -μόνο- του παγόβουνου. Διακυβεύονται οι δημοκρατικοί θεσμοί, οι ελευθερίες, όλοι εν γένει οι πυλώνες των ατομικών και κοινωνικών μας κεκτημένων. Η αδράνεια σ’ αυτήν την περίπτωση δεν είναι απλώς σημάδι πολιτικής ανωριμότητας ή άμβλυνσης της δημοκρατικής μας συνείδησης· είναι δείγμα μιας κοινωνίας που κινείται στα όρια της ψύχωσης και της αυτοκαταστροφής.
Μια αχτίδα φωτός φάνηκε, ευτυχώς, πριν από λίγο καιρό στη Θεσσαλονίκη. Ο λόγος για την πορεία μνήμης του Ολοκαυτώματος, που πραγματοποιήθηκε στην πόλη στις 17-03-2019 και είχε αρκετά μεγάλη συμμετοχή. Φαίνεται πως εκτός από «μαύρο» πολιτικά παρελθόν οι Θεσσαλονικείς διαθέτουν και ισχυρή παρακαταθήκη δημοκρατικών αντανακλαστικών, που ενίοτε λειτουργούν. Προκειμένου να μην ατονήσουν πρέπει -επιτακτικά πια, το φίδι έσπασε το αυγό- να πυκνώσουμε και να εντείνουμε τις προσπάθειες, με καθολική ει δυνατόν συμμετοχή, σε παρόμοιες πρωτοβουλίες. «Με τα μάτια ψηλά στον ουρανό σαν προσευχή», για να μη βεβηλωθούν ποτέ ξανά τα «ιερά ονόματα», για να μην περάσουν ποτέ ξανά «ξυλοκόποι» απ’ τα δικά μας δάση.
Ο ουρανός
Πρώτα να πιάσω τα χέρια σου
Να ψηλαφίσω το σφυγμό σου
Ύστερα να πάμε μαζί στο δάσος
Ν’ αγκαλιάσουμε τα μεγάλα δέντρα
Που στον κάθε κορμό έχουμε χαράξει
Εδώ και χρόνια τα ιερά ονόματα
Να τα συλλαβίσουμε μαζί
Να τα μετρήσουμε ένα ένα
Με τα μάτια ψηλά στον ουρανό σαν προσευχή.
Το δικό μας το δάσος δεν το κρύβει ο ουρανός.
Δεν περνούν αποδώ ξυλοκόποι.
Μανόλης Αναγνωστάκης, Από την ποιητική συλλογή Ο Στόχος, 1970
* Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
