Ο μακαρίτης Παναγιώτης Ζέπος, καθηγητής Νομικής και υπουργός Παιδείας στην πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1974-1976), κατά την ψήφιση του συντάγματος του 1975 είχε πει: «Ο χωρισμός κράτους – εκκλησίας είναι ορθότερος, όμως ας τον αφήσουμε για αργότερα». Πώς να συγκριθεί ένας φιλελεύθερος του 1975 με έναν νεοφιλελεύθερο του 2019, τη στιγμή που ο δεύτερος δεν κρίνει καν ορθό τον χωρισμό; Χάσμα που δείχνει γιατί αυτό το «αργότερα» κρατάει 44 χρόνια· και απ’ ό,τι φαίνεται, θα κρατήσει μερικά ακόμη.
Είναι σήμερα οι συνθήκες ώριμες για τον χωρισμό; Το ερώτημα τέθηκε άλλη μια φορά με αφορμή την αναθεώρηση του συντάγματος και η απάντηση είναι «απολύτως». Το υποδεικνύουν δημοσκοπήσεις, συζητήσεις και ο επιστημονικός διάλογος. Δεν συμφωνεί όμως σύσσωμη η ΝΔ – και παραδόξως η Ιεραρχία. Και αν τα στελέχη της κυβέρνησης και οι βουλευτές της ΝΔ υπακούουν σε ανόητους μικροπολιτικούς κανόνες, τι κάνει ιεράρχες να αντιδρούν;
Το επισημαίνω γιατί πιστεύω ότι ο χωρισμός θα ωφελήσει την ίδια την εκκλησία. Θα τη βοηθήσει να ανασυγκροτηθεί στηριγμένη στις πνευματικές δυνάμεις της, στη βάση του ευαγγελικού νοήματος και σκοπού που οφείλει να διέπει τον λόγο και να χαρακτηρίζει τη φυσιογνωμία της, με διασφάλιση της νομιμότητας, χωρίς κρατικές επεμβάσεις, χωρίς φονταμενταλιστικές και ζηλωτικές εκφράσεις. Να κερδίσει πιστούς χάρη στον λόγο που κηρύττει και στις πράξεις της και όχι επειδή είναι «κρατική» θρησκεία.
Πρωτίστως βέβαια ο χωρισμός θα αναβαθμίσει και θα θωρακίσει τη δημοκρατία μας, αφού θα κατοχυρώσει για λογαριασμό των πολιτών με τον πλέον τελεσίδικο τρόπο την –βασική– ελευθερία στις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Το δικαίωμα καθενός από μας να θρησκεύεται όπως θέλει, σε όποιο βαθμό νιώθει έτοιμος να το πράξει – ή και καθόλου. Από τη στιγμή που επιτυγχάνεται ο χωρισμός και παύει να εκχωρείται σε κάποια μορφή θρησκευτικότητας υπεροχή σε βάρος άλλης, θεσπίζεται στην πράξη το αυτονόητο: άλλη είναι η ιδιότητα του πιστού και άλλη του πολίτη, ακόμη κι όταν αναφερόμαστε στο ίδιο πρόσωπο.
Ο χωρισμός όμως κράτους – εκκλησίας, ώριμος επαναλαμβάνω από πλευράς λαϊκής αποδοχής, είναι σήμερα και αναγκαίος: σε ορισμένες γωνιές της Ευρώπης παρατηρούμε μια «επιστροφή» της θρησκείας με διεκδίκηση πολιτικής παρέμβασης. Πρόκειται για έναν νέο φονταμενταλισμό σε όλες τις εκδοχές του, σε όλες τις θρησκείες και τα δόγματα, αλλού περισσότερο έντονο –και άρα αντιληπτό και ορατό– και αλλού λιγότερο. Εξίσου επίμονο και βλαπτικό πάντως. Κι αντίθετα από ό,τι επιχειρούν να μας κάνουν να πιστέψουμε κάποιοι αρθρογράφοι και αναλυτές, τα δεινά αυτά δεν αφορούν μόνο τους «άλλους». Αν όμως θέλουμε να τα καταπολεμήσουμε σε εκείνους, δεν
Γιατί όμως ο χωρισμός δεν φαίνεται να προχωρά στην Ελλάδα ούτε σε αυτή την αναθεώρηση; Γιατί άλλοι διστάζουν, φοβούμενοι την αντίδραση ιεραρχών ή μερίδας της κοινής γνώμης, και άλλοι (χειρότεροι, προφανώς) λογαριάζουν το μικροπολιτικό κέρδος στις κάλπες. Ψηφοθηρούν στο όνομα της εκκλησίας, διαδίδοντας ότι ο χωρισμός των… αριστερών τη στοχοποιεί, παραπλανώντας έτσι βάναυσα τους πιστούς. Αποδεικνύουν πόσο λίγο σέβονται την ίδια την εκκλησία, πόσο λίγο στην πραγματικότητα υπολογίζουν τον δυναμισμό και τον πνευματικό της ρόλο.
Αν κάποτε, στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, η ταύτιση κράτους και εκκλησίας δικαιολογούνταν μερικώς, σήμερα, σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία, είναι απαράδεκτο να επιβιώνει. Ο ΣΥΡΙΖΑ στο μέρος αυτό της αναθεώρησης στάθηκε άτολμος. Η Αριστερά και κάθε προοδευτικός και φιλελεύθερος πολίτης οφείλουν με επιχειρήματα να μιλήσουν και να πείσουν για την ανάγκη συνταγματικής επίλυσης του θέματος αυτού το ταχύτερο, αλλά και να αγωνιστούν στο μεταξύ για την οριστική εκκοσμίκευση της κοινωνίας σε κάθε της έκφραση, από σήμερα.
