Ο Χρίστος Τζιφάκις είναι ιδιαίτερη περίπτωση συνθέτη και σολίστ, µε εντυπωσιακές σπουδές και συµµετοχή σε µερικά από τα µεγαλύτερα κιθαριστικά φεστιβάλ της Ευρώπης. Σταδιακά υιοθέτησε µια τεχνική που συνδυάζει την κλασική µουσική µε το φλαµένκο και την τζαζ. Εχει συνεργαστεί µε κορυφαίους µουσικούς και χορογράφους, όπως ο Κουβανός συνθέτης Λέο Μπρόουερ και ο χορευτής Χοακίν Γκρίλο. Είχαµε την ευκαιρία να µιλήσουµε για το κοινωνικό και πολιτισµικό υπόβαθρο που γέννησε το φλαµένκο, για το ταξίδι που έκανε µε οτοστόπ από την Ολλανδία µέχρι την Κόρδοβα της Ισπανίας, για τη σύνδεση ανάµεσα στον λαϊκό κόσµο του φλαµένκο και την παράδοση της Κρήτης. Αφορµή γι’ αυτήν τη συζήτηση αποτέλεσε το άλµπουµ «Flamenco Odyssey» το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη δισκογραφική εταιρεία Naxos.
Ας ξεκινήσουµε τη συζήτηση από τον δίσκο «Flamenco Odyssey». Τι παρουσιάζετε σε αυτό το µουσικό ταξίδι;
Είναι ένα κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα το οποίο είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2010 και στη συνέχεια ταξίδεψε µε επιτυχία σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Το κονσέρτο έχει χορογραφηθεί ανά περιόδους από σηµαντικούς χορευτές και χορογράφους –κυρίως από την Ισπανία–, όπως ο Χοακίν Γκρίλο. Είναι ένα σύγχρονο έργο που αποδίδεται µέσα από τη µατιά ενός ταξιδευτή στον χώρο του φλαµένκο – δηλαδή ενός µη Ισπανού συνθέτη ο οποίος το βλέπει µε φρέσκια µατιά. Πρόκειται για µια µεγάλη παραγωγή η οποία λόγω της οικονοµικής κρίσης ήταν δύσκολο να ολοκληρωθεί σε σύντοµο χρονικό διάστηµα.
Ποιες είναι οι κοινωνικές αναφορές και το πολιτισµικό υπόβαθρο που γέννησε το φλαµένκο;
Είναι µουσική που αφορά τους πληθυσµούς της νότιας Ισπανίας, κυρίως της Ανδαλουσίας. Πρόκειται για πολύ ιδιαίτερο είδος γιατί δεν είναι ακριβώς φολκλόρ ή λαϊκή µουσική. Εχει προκύψει µέσα από µια ιδιαίτερη κοινωνική ζύµωση στις νότιες περιοχές της Ισπανίας. Το φλαµένκο δηµιουργήθηκε µε τον συγκερασµό στοιχείων τσιγγάνικης, αραβικής, βυζαντινής και τοπικής φολκλορικής λαϊκής µουσικής µε αφρικανικούς ρυθµούς. Από το ξεκίνηµά του δε ενέχει θεατρικότητα. Σχετικά µε το ιστορικό πλαίσιο, στα τέλη του 15ου αιώνα η βασιλική εξουσία και η Καθολική Εκκλησία ξερίζωσαν τους αραβικούς και εβραϊκούς πληθυσµούς από την Ισπανία. Οσοι από αυτούς µε διάφορους τρόπους παρέµειναν στα πατρογονικά τους ζώντας στο περιθώριο οργάνωναν τις δικές τους θρησκευτικές τελετές, ενώ οι Τσιγγάνοι συνέχιζαν να εκφράζονται µε τα δικά τους τραγούδια. Συναντιούνταν λοιπόν σε σπηλιές –πολλές από αυτές βρίσκονται στη Σεβίλλη και σε άλλα µέρη της Ανδαλουσίας– και από το ζύµωµα αυτών των «αποσυνάγωγων» προέκυψε το φλαµένκο. Τα τελευταία χρόνια µάλιστα έχει αναπτυχθεί η θεωρία ότι το φλαµένκο είναι επηρεασµένο και από την ινδική µουσική, καθώς είναι πιθανό οι Τσιγγάνοι να έφτασαν στην Ανδαλουσία από την Ινδία. Εποµένως δεν µιλάµε απλώς για ισπανικό φολκλόρ, αλλά για µια ιδιαίτερη περίπτωση τέχνης η οποία εντοπίζεται εκεί γεωγραφικά. Από τη δεκαετία του ’70 και µετά το φλαµένκο άρχισε σταδιακά να βγαίνει στις διεθνείς σκηνές µε µεγάλους καλλιτέχνες όπως ο Πάκο ντε Λουθία στην κιθάρα και µε χορευτές – χορογράφους της παλαιότερης γενιάς όπως ο Αντόνιο Γκάντες αλλά και νεότερους όπως ο Χοακίν Γκρίλο και η Σάρα Μπάρας. Αυτοί οι καλλιτέχνες άρχισαν να το κάνουν γνωστό στο διεθνές κοινό παίζοντας σε µεγάλες θεατρικές σκηνές.
Είστε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κιθάρας Ανωγείων, όπως και του πρώτου φεστιβάλ φλαµένκο πάνω από 20 χρόνια πριν…
Το πρώτο φεστιβάλ φλαµένκο πραγµατοποιήθηκε το 2000 και είχε τεράστιο ενδιαφέρον επειδή συγκεντρώθηκαν κιθαρίστες από όλη την Ελλάδα. Υστερα από αρκετά χρόνια ξεκίνησα το φεστιβάλ στα Ανώγεια της Κρήτης. Το φλαµένκο έχει πάντα µια θέση στο φεστιβάλ και µάλιστα σε σχέση µε την κρητική µουσική.
Ποια είναι η ισορροπία ανάµεσα στο φλαµένκο, το γλέντι και τους λυράρηδες της Κρήτης;
Πάντα προσπαθούσα να συνδέσω τη µουσική µε ζωντανό τρόπο και όχι µε θεωρητικά και µουσικολογικά σχήµατα. Ηθελα να συνδυάσω διαφορετικούς µεταξύ τους καλλιτέχνες και να δω πώς θα αντιδράσουν αν ανέβουν µαζί στη σκηνή. Ποιο θα ήταν το αποτέλεσµα, ας πούµε, αν συναντιόταν µια οµάδα Ισπανών καλλιτεχνών του φλαµένκο µε Κρητικούς που παίζουν λύρα και λαούτο; Στο φεστιβάλ στα Ανώγεια µου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω πράξη αυτήν τη σκέψη. Τα Ανώγεια είναι ένας τόπος µε καταπληκτικούς λυράρηδες. Οι κορυφαίοι µουσικοί της Κρήτης κατάγονται από εκεί… ο Νίκος Ξυλούρης, ο Ψαραντώνης, ο Βασίλης Σκουλάς και αρκετοί ακόµη. Το κοινό ενθουσιάστηκε µε τη συγκεκριµένη συνέργεια γιατί ήρθε σε επαφή µε µουσικές που χαρακτηρίζονται έντονα από το στοιχείο της ταυτότητας, τους ζωντανούς ρυθµούς και τον διονυσιακό χαρακτήρα. Εγιναν καταπληκτικά γλέντια πάνω στη θεατρική σκηνή. Λαούτο και λύρα µε κιθάρα φλαµένκο και χορό, κρητικά συρτά που στους Ισπανούς θύµιζαν µελωδίες από την Ανδαλουσία.
Αυτή η σχέση ζωής µε την Κρήτη σάς οδήγησε και στη σύνθεση του έργου «Στα ζάλα του Γκρέκο»;
Κατά τη διάρκεια της πανδηµίας είχα την ευκαιρία να ηχογραφήσω ένα δεύτερο έργο, ένα κοντσέρτο που έχω γράψει µε την ορχήστρα της ΕΡΤ το οποίο ονόµασα «Στα ζάλα του Γκρέκο». Τα ζάλα είναι τα µεγάλα βήµατα που κάνει ο βοσκός όταν κατεβαίνει µια πλαγιά. Είναι ένα κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα το οποίο είναι βασισµένο στις µικροφόρµες της κρητικής µουσικής.
INF0
Χρίστος Τζιφάκις «Flamenco Odyssey – A Mediterranean guitar cycle».
Mιχάλης Τραυλός: ενορχήστρωση,
Χρήστος Ξενάκης: ηλεκτρονικός προγραμματισμός (Vienna Symphonics),
Βαγγέλης Σταθουλόπουλος: φλάουτο, Παναγιώτης Μπουραζάνης: μπάσο, Γιάννης Παπαγιαννούλης: κρουστά – παλαμάκια, Ευγένιος Μπίκοφ: βιολί, Νίκος
Καπηλίδης: τύμπανα.
Naxos, 2022