Μια συζήτηση με τον εκτελεστικό διευθυντή της Στέγης για το υβριδικό συμπόσιο «Climate culture».
To υβριδικό συµπόσιο «Climate culture» επαναπροσδιορίζει την επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα στο κλίµα. Συζητήσαµε µε τον Χρήστο Καρρά, εκτελεστικό διευθυντή Στέγης Ιδρύµατος Ωνάση και συνεπιµελητή του συµποσίου.
Πόσο «πράσινος» είναι ο πολιτισµός σήµερα;
Οχι αρκετά, αλλά ο χώρος αρχίζει να το συνειδητοποιεί. Ενα πολύ σηµαντικό θέµα είναι ότι ο τοµέας του πολιτισµού δεν γνωρίζει αρκετά για το αποτύπωµά του, µε συνέπεια να µην µπορεί εύκολα να το βελτιώσει µε τρόπο συστηµατικό και µετρήσιµο. Εχει γίνει πρόσφατα µια µελέτη για τον τοµέα των εικαστικών σε παγκόσµιο επίπεδο, αλλά λείπει κάτι αντίστοιχο για τις παραστατικές τέχνες, τη µουσική και τον ψηφιακό πολιτισµό. Σε ένα επίπεδο η βελτίωση του αποτυπώµατος είναι τεχνικό θέµα και απαιτεί αντίστοιχη προσέγγιση. Το ζήτηµα είναι αρκετά σύνθετο διότι δεν έχει να κάνει µόνο µε την ενεργειακή συµπεριφορά των κτιρίων (αν και είναι σηµαντικό στοιχείο), αλλά µε όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων, για παράδειγµα τις περιοδείες, τα υλικά των σκηνικών, ακόµη και τι προσφέρεται στα µπαρ και τα εστιατόρια των πολιτιστικών χώρων. Κατά την άποψή µου απαιτούνται πολιτικές που να καθοδηγούν τον πολιτιστικό τοµέα στη σωστή κατεύθυνση. Για παράδειγµα το Συµβούλιο Τεχνών της Αγγλίας επιβάλλει στους οργανισµούς να κάνουν συστηµατικές µετρήσεις του αποτυπώµατός τους προκειµένου να λάβουν χρηµατοδότηση. Σε ένα άλλο επίπεδο, εκείνο του ίδιου του πολιτιστικού περιεχοµένου, η κατάσταση είναι καλύτερη. Οι πολιτιστικοί οργανισµοί και οι καλλιτέχνες µοιράζονται τη γενικότερη ανησυχία της κοινωνίας και πολλά έργα, εκθέσεις και προγράµµατα εστιάζουν µε συχνά δυνατό και καινοτόµο τρόπο στο θέµα της κλιµατικής κρίσης.
Πόσο συνειδητοποιηµένος είναι ο παγκόσµιος πολιτισµός σχετικά µε την κλιµατική κρίση και πόσο ο εγχώριος;
Η αλήθεια είναι πως η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική από χώρα σε χώρα στην Ευρώπη. Πολύ σηµαντικό είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγάγει την αντιµετώπιση της κλιµατικής κρίσης σε κεντρικό στοιχείο της γενικότερης πολιτικής της µέσω του Green New Deal, που προσδοκά τόσο να µειώσει στο καθαρό µηδέν τις εκποµπές αερίων θερµοκηπίου µέχρι το 2050 όσο και να πυροδοτήσει µια επενδυτική δυναµική στην πράσινη οικονοµία. Η πολιτική αυτή µοιραία θα επηρεάσει και τον πολιτιστικό τοµέα. Ωστόσο πολλές πρωτοβουλίες παραµένουν στη δικαιοδοσία των κρατών-µελών και η σπουδή τους να υιοθετήσουν αντίστοιχα µέτρα ποικίλλει. Παροµοίως, η κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και των φορέων πολιτισµού διαφέρει πολύ.
Το Ηνωµένο Βασίλειο είναι σαφώς η πιο προηγµένη περίπτωση µέχρι τώρα, µε πολλούς φορείς είτε να έχουν αναλάβει φιλόδοξα περιβαλλοντικά προγράµµατα είτε να έχουν σχηµατίσει τοπικές ενώσεις προκειµένου να εκµεταλλευτούν συνέργειες. Στην Ελλάδα η κοινωνία αρχίζει να καταλαβαίνει το κρίσιµο της κατάστασης, ενώ η πολιτεία δίνει πλέον βαρύτητα στις πράσινες πολιτικές, κυρίως βέβαια στον τοµέα της ενέργειας. Στον χώρο του πολιτισµού υπάρχουν κάποια ωραία παραδείγµατα –ας αναφέρω το Φεστιβάλ Βωβούσας–, αλλά έχουµε πολύ δρόµο να κάνουµε. Η Στέγη µε την πρωτοβουλία του συµποσίου αλλά και του δικού της περιβαλλοντικού προγράµµατος ελπίζει να προσφέρει σηµαντική γνώση για το θέµα αλλά και να δώσει ένα παράδειγµα που θα µπορούσαν να ακολουθήσουν κι άλλοι· ο καθένας µε τον τρόπο του.
Πού αναφέρεται ο όρος «κλιµατική δικαιοσύνη»;
Στην ανάγκη να εξασφαλίσουµε ότι το βάρος και το κόστος της προσαρµογής σε ένα πιο βιώσιµο µοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης δεν επιβαρύνουν άδικα κάποιες κοινότητες ή περιοχές. Για να πάρουµε ένα ελληνικό παράδειγµα: δεν υπάρχει αµφιβολία ότι η απολιγνιτοποίηση πρέπει να προχωρήσει άµεσα. Ωστόσο αυτό σηµαίνει ότι οι τοπικές κοινωνίες που τόσες δεκαετίες αναπτύχθηκαν γύρω από τον λιγνίτη πρέπει να υποστηριχτούν ουσιαστικά προκειµένου να υπάρξει αυτό που ονοµάζεται «δίκαιη µετάβαση». Κλιµατική δικαιοσύνη σηµαίνει επίσης ότι οι περιοχές που επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον πρέπει να βοηθηθούν ώστε να αντεπεξέλθουν στις συνέπειες της κλιµατικής κρίσης για την οποία ευθύνονται αναλογικά λιγότερο.
Η περιβαλλοντική βιωσιµότητα τι είδους τέχνη είναι; Και ποιος µπορεί να την υπηρετήσει σωστά;
Η περιβαλλοντική βιωσιµότητα είναι πολύ ευρύτερο θέµα και ξεπερνάει τα όρια της καλλιτεχνικής παραγωγής. Σε ό,τι αφορά τον χώρο της τέχνης υπάρχουν δύο βασικά πεδία δράσης. Το πρώτο έχει να κάνει µε την ίδια την παραγωγή. Υπάρχουν πολλά πράγµατα που µπορούν να γίνουν ώστε το αποτύπωµα της τέχνης να µειωθεί. Ενα βασικό θέµα είναι οι µεταφορές και οι περιοδείες: χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασµός ώστε να γίνονται ορθολογικά και µε µέσα χαµηλών εκποµπών. Στην Ελλάδα είµαστε βεβαίως σε πιο δύσκολη θέση. Είναι πολύ εύκολο για έναν θίασο να περιοδεύσει µεταξύ Γαλλίας, Βελγίου, Ολλανδίας και Γερµανίας µε τρένο και πολύ πιο δύσκολο να φτάσει στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
Ενα ακόµη παράδειγµα: απαιτείται µελέτη στην κατασκευή σκηνικών ή εκθεσιακών στοιχείων ώστε να µειωθεί η σπατάλη ή η χρήση ακατάλληλων υλικών. Το δεύτερο επίπεδο αφορά τις επιλογές προγραµµατισµού. Εδώ οι χώροι πολιτισµού µπορούν να παίξουν σηµαντικό ρόλο στην εγρήγορση της µαζικής συνείδησης για το µείζον θέµα της κλιµατικής κρίσης και να ασκήσουν πίεση προκειµένου οι πολιτικές συνολικά να αντανακλούν το επείγον της συνθήκης στην οποία βρισκόµαστε.