Για πολλοστή φορά εδώ και έναν αιώνα, τα μέλη της πολυπληθέστερης χριστιανικής κοινότητας των αραβικών χωρών, οι Κόπτες της Αιγύπτου, έπεσαν θύματα ένοπλων φανατικών και ευρύτερων πολιτικοστρατιωτικών κινήσεων στην περιοχή.
Από τις δύο εκρήξεις βομβών που σημειώθηκαν την περασμένη Κυριακή σε εκκλησίες, η μία έξω από το Κάιρο και η άλλη στην Αλεξάνδρεια σκοτώθηκαν 45 άνθρωποι και τραυματίστηκαν πάνω από 100.
Οι Κόπτες είναι ο σάκος του μποξ της Αιγύπτου. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τεοντόρ Πάτρικ, ο παραγκωνισμός στην αρχή και οι διώξεις τους αργότερα άρχισαν συστηματικά λίγα χρόνια πριν από την ανεξαρτησία της Αιγύπτου από τη Βρετανική Αυτοκρατορία το 1922. Το ζητούμενο για το νεοσύστατο κράτος ήταν η άνωθεν επιβεβλημένη «ομοιογένεια» του πληθυσμού του.
Ο Νάσερ και τα εξιλαστήρια θύματα
Ανάλογη τακτική ακολουθήθηκε όλα τα χρόνια έως ότου ανέλαβε την προεδρεία της χώρας ο Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ το 1956. Εχοντας άλλα προβλήματα να αντιμετωπίσει –με κυριότερο το ξεπούλημα των πόρων της Αιγύπτου στους ξένους–, χαλάρωσε τυπικά τις διώξεις προς τους Κόπτες. Αυτοί όμως παρέμειναν τα εξιλαστήρια θύματα σε κάθε εσωτερική πολιτική διαμάχη. Σημειώθηκαν πολλά κρούσματα βίας εναντίον τους, καθώς ο εθνικιστής πρόεδρος κυνηγούσε όχι συγκεκριμένα του κόπτες, αλλά καθετί διαφορετικό από τη σουνιτική πλειονότητα.
Ειδικά μετά την Αραβική Ανοιξη του 2011 το κλίμα επιδεινώθηκε για τους κόπτες. Η επικράτηση στην αιγυπτιακή κοινωνία της λογικής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας τους βάζει συνεχώς στο στόχαστρο. Παραβιάζοντας τις πολιτισμικές παραδόσεις των λαών της περιοχής, όπου συνυπάρχουν επί αιώνες –όχι πάντα ανέφελα–, διαφορετικοί λαοί και θρησκείες, η Μουσουμανική Αδελφότητα κατηγορεί μονίμως τους κόπτες χωρίς αποδείξεις για συνεργασία με τον στρατό ή με ξένα κέντρα.
Αποτέλεσμα της ρητορικής του μίσους είναι ότι υπέστησαν πολλά και σκληρά χτυπήματα. Οι εκρήξεις βομβών σε εκκλησίες είναι χαρακτηριστικές: λίγο μετά τα μεσάνυχτα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2011, πριν από τη λήξη της λειτουργίας στον ναό των Αγίων Μάρκου και Πέτρου, ισχυρότατη έκρηξη ακριβώς έξω από την εκκλησία είχε αποτέλεσμα τον θάνατο 21 ατόμων.
«Πυροτέχνημα με το χρώμα του αίματος»
Αρθρο που έγραψε τότε ο αρχιμανδρίτης Μπόλα Ανμπα Μπισό καταλήγει ως εξής: «Κάθε πυροτέχνημα τραβάει με τη λάμψη και την ομορφιά του την προσοχή και το βλέμμα μας προς τον ουρανό. Το πυροτέχνημα των Κοπτών χριστιανών μαρτύρων της 31ης Δεκεμβρίου, με το χρώμα του αίματος, αναδεικνύει τον σταυρικό δρόμο στον οποίο πορεύεται ένας ολόκληρος πληθυσμός. Σε μια περίοδο όπου καταδικάζεται κάθε μισαλλοδοξία και θρησκευτικός φανατισμός, ας στρέψουμε τα μάτια μας στην Αίγυπτο και στα θύματα του θρησκευτικού φονταμενταλισμού».
Το επόμενο μεγάλο χτύπημα έγινε το καλοκαίρι του 2013 με τη μαζική καταστροφή εκκλησιών. Τότε οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι θεώρησαν ότι ο νεοεκλεγείς (το 2012) πάπας των κοπτών και πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος Β΄ βρισκόταν πολύ κοντά, πολιτικά με τον αρχιπραξικοπηματία στρατηγό Αλ Σίσι. Ενα ακόμη τραγικό επεισόδιο είχαμε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2013 όταν έκρηξη σε εκκλησία στο Κάιρο έγινε αιτία να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον 25 άτομα.
Τα γεγονότα της περασμένης Κυριακής έχουν κι αυτά συμβολικό χαρακτήρα. Οσο χάνει εδάφη το ισλαμικό χαλιφάτο τόσο θα προσπαθεί να κάνει αισθητή την παρουσία του και τις επιδιώξεις του. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, η τρίμηνη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην οποία κήρυξε τη χώρα η κυβέρνηση του Καΐρου, η οποία κρατά αποστάσεις από το χαλιφάτο.
Ο μονοφυσιτισμός ως πολιτικό εργαλείο
Οι Κόπτες είναι γηγενής πληθυσμός της Μέσης Ανατολής που ζούσε στην περιοχή της σημερινής Αιγύπτου και Συρίας πριν από την εμφάνιση των Αράβων. Η ονομασία τους προέρχεται από την παραφθορά της ελληνικής ονομασίας «Αίγυπτος», η οποία με τη σειρά της είχε προέλθει από το αρχαίο αιγυπτιακό Ha-Ka-Ptah, δηλαδή οίκος του Πτα, του αρχαίου αιγυπτιακού θεού της δημιουργίας και των τεχνών, το λατρευτικό κέντρο του οποίου βρισκόταν στη Μέμφιδα.
O κοπτισμός δέχεται την Αγία Τριάδα και οι πιστοί του σχηματίζουν το σημείο του Σταυρού όπως οι ορθόδοξοι. Αλλά θεωρούν ότι ο Ιησούς Χριστός επί της Γης ήταν μόνο θεός και όχι θεάνθρωπος. Πρεσβεύουν δηλαδή θεολογικά τον μονοφυσιτισμό.
Η Εκκλησία της Αιγύπτου ιδρύθηκε τον πρώτο αιώνα με βάση τις διδασκαλίες του ευαγγελιστή Μάρκου. Οι Κόπτες χριστιανοί είχαν ενσωματώσει παραδόσεις της αιγυπτιακής θρησκείας και στοιχεία ελληνικής παράδοσης και γραμματείας, καθώς η Αίγυπτος από το 332 π.Χ. που κατακτήθηκε από τον Αλέξανδρο ήταν το ελληνιστικό βασίλειο των Πτολεμαίων. Η μετάβαση των Κοπτών στον χριστιανισμό διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι η πίστη στη μετά θάνατο ζωή υπήρξε και πίστη της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας όπως επίσης η πίστη των Αιγυπτίων στη διττή φύση του Οσιρη, θεού και ανθρώπου, καθώς και στην ιερή τριάδα των θεών Οσιρη, Ισιδας και Ωρου.
Με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης το 330 μ.Χ., η Αλεξάνδρεια έπαψε να είναι το σημαντικότερο κέντρο της Ανατολής, γεγονός που προκάλεσε οικονομική και κοινωνική κρίση όπως και τη δυσαρέσκεια της διοικητικής, εκκλησιαστικής και επιχειρηματικής ελίτ της Αιγύπτου. Κατά την 4η Οικουμενική Σύνοδο που έγινε στη Χαλκηδόνα το 451 μ.Χ. με θέμα την «Ανθρώπινη και τη θεϊκή φύση του Χριστού» οι Αιγύπτιοι πιστοί που διαφωνούσαν με το ορθόδοξο δόγμα της Εκκλησίας δεν διαχώρισαν τα λαϊκά (ας πούμε πολιτικά ) αιτήματα της επαρχίας τους από τις θεολογικές συζητήσεις. Ετσι, το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος εκμεταλλεύθηκε το χριστολογικό πρόβλημα, όπως ονομάσθηκε, για να υποβαθμίσει και τυπικά την Αλεξάνδρεια υπέρ της νέας βασιλεύουσας. Η Σύνοδος χαρακτήρισε αιρετικούς τους ηγέτες της αιγυπτιακής Εκκλησίας και το νεογέννητο Βυζάντιο διέταξε μέτρα εναντίον τους με αποτέλεσμα την περαιτέρω αποξένωση μεγάλων τμημάτων των χριστιανών της Μέσης Ανατολής και τη μετέπειτα εύκολη κατάκτησή τους από τους Αραβες.
Σήμερα οι κόπτες χρησιμοποιούν το ελληνικοκοπτικό αλφάβητο και αποτελούν τη μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της περιοχής.
Συνέντευξη
Βιβή Κεφαλά*: Μόνο μια δικαιότερη κοινωνία μπορεί να σταματήσει τους τζιχαντιστές
«Η θρησκεία έγινε πολιτική ιδεολογία και μέσω αυτής γίνεται όχημα που απορροφά όλη τη δυσαρέσκεια των Αράβων της Μέσης Ανατολής από τη Δύση και από τα ίδια τους τα καθεστώτα» λέει στο Documento η Παρασκευή (Βιβή) Κεφαλά, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Τι ακριβώς χτύπησαν οι ισλαμιστές την περασμένη Κυριακή στην Αίγυπτο;
Χτύπησαν το διαφορετικό. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει και το 2010, λίγο προτού ξεσπάσει η εξέγερση στην Αίγυπτο. Πάλι είχε γίνει αιματηρή επιδρομή σε κοπτικό ναό. Και τότε, όπως και τώρα, τα πνεύματα ήταν τεταμένα. Μια μερίδα της αιγυπτιακής κοινωνίας, που έχει προβλήματα και δεν μπορεί να βγει από αυτά, έχει δυσανεξία απέναντι στο διαφορετικό.
Είναι ζήτημα της κοινωνίας ή κάποιων φανατικών ισλαμιστών;
Της εγκλωβισμένης κοινωνίας. Δεν είναι όλοι οι μουσουλμάνοι τρομοκράτες. Αν το ισχυριστεί κανείς αυτό θα βρίσκεται επιεικώς εκτός λογικής. Οι μουσουλμάνοι είναι περίπου δύο δισεκατομμύρια ανά τον κόσμο, δεν έχουμε δύο δισεκατομμύρια δυνάμει τρομοκράτες. Ορισμένοι φανατικοί γίνονται τρομοκράτες. Ζουν σε μια κοινωνία που δεν τους εμπεριέχει, εντάσσονται σε μια «κοινή υπόθεση», δημιουργούν και θρέφουν ψευδαισθήσεις για το μέλλον. Πείθουν τον εαυτό τους ότι κάνουν κάτι σπουδαίο, διότι έχουν εξουσία, χρήματα και σεξ. Οι σκλάβες του σεξ που έχει εισαγάγει ως θεσμό το ονομαζόμενο ισλαμικό χαλιφάτο επιτρέπει την αγοραπωλησία γυναικών – με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό μεταξύ άλλων εξηγεί γιατί δεύτερης ή τρίτης γενιάς μουσουλμάνοι στην Ευρώπη γίνονται μοναχικοί λύκοι, δηλαδή δεν χρειάζεται να είναι μέλη οργάνωσης, αλλά μπορούν να δρουν και μόνοι τους και αυτούς είναι αδύνατον να τους πιάσεις. Τι μπορεί να τους σταματήσει; Σε κάποιους μπορεί να φανεί αστείο, αλλά το μόνο που μπορεί να σταματήσει αυτούς τους ανθρώπους, τους τζιχαντιστές, είναι μια δικαιότερη κοινωνία.
Γιατί ειδικά τους Κόπτες;
Διότι οι Κόπτες χριστιανοί είναι μειονότητα. Η Αίγυπτος είναι μια βαθύτατα πολωμένη χώρα. Στο ισλαμικό πραξικόπημα του Μοχάμετ Μόρσι ο στρατός και μάλιστα ο Αλ Σίσι που έγινε τελικά πρόεδρος απάντησαν με ένα συνταγματικό πραξικόπημα. Μπορεί να μη βρίσκεται ανοικτά σε εμπόλεμη κατάσταση, οι αντιπαλότητες όμως είναι πάρα πολύ έντονες. Επίσης, είναι κατά κύριο λόγο σουνιτική χώρα, όπως είναι και οι ισλαμιστές τρομοκράτες. Κατά κανέναν τρόπο όμως, δεν πρόκειται για σεχταριστικό, θρησκευτικό πόλεμο. Πρόκειται για αντιπαλότητες μέσα στο πολιτικό ισλάμ, την ακραία εκδοχή του. Η θρησκεία έγινε πολιτική ιδεολογία και μέσω αυτής γίνεται όχημα που απορροφά όλη τη δυσαρέσκεια των Αράβων της Μέσης Ανατολής από τη Δύση και από τα ίδια τους τα καθεστώτα. Αρα είναι πάρα πολύ λογικό αυτήν τη στιγμή το πολιτικό ισλάμ να θριαμβεύει. Τώρα που το αυτοαποκαλούμενο ισλαμικό χαλιφάτο χάνει εδάφη και προσπαθεί να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του, οι Κόπτες βρίσκονται ξανά στο στόχαστρο.
Ποια μπορεί να είναι η λύση;
Ολα τα ισλαμικά κόμματα έχουν στον τίτλο τους τη λέξη δικαιοσύνη. Στην ισλαμική πολιτική σκέψη ο άξιος ηγέτης είναι ο δίκαιος ηγέτης. Η δικαιοσύνη, γι’ αυτούς, εμπεριέχει όλα τα υπόλοιπα, απαγορεύει τις παρεκκλίσεις. Θέλουν αυτό που θέλει ο κάθε άνθρωπος: τη δικαιοσύνη. Να μην υπάρχει η εκτεταμένη διαφθορά, η τεράστια ανισότητα και –πρωτίστως– να φαίνεται μια διέξοδος. Η Δύση με τις αξίες της, με την ιδεολογία της, τις τεχνικές και τις προόδους της, με την ευμάρειά της υπήρξε πρότυπο γι’ αυτούς τους λαούς. Όμως, η Δύση τους απογοήτευσε. Δείτε ας πούμε τη μονόπλευρη στάση της απέναντι στο παλαιστινιακό ζήτημα. Φαντάζεστε ότι ο μέσος Αραβας δεν επηρεάζεται από αυτό;
*H Βιβή Κεφαλά έχει συγγράψει μελέτες και άρθρα, μεταξύ άλλων, σχετικά με τη Μέση Ανατολή, το παλαιστινιακό πρόβλημα και το πολιτικό Ισλάμ.
Ματωμένο ρεβεγιόν στην Πόλη, βόμβες για την Ντόρτμουντ
Πληθαίνουν το τελευταίο χρονικό διάστημα τα κρούσματα ισλαμιστικής τρομοκρατίας με δράστες, κυρίως, μοναχικούς λύκους, δηλαδή άτομα που ενεργούν μόνα στο όνομα, με ή χωρίς εντολή, κάποιας εξτρεμιστικής οργάνωσης.
Η πιο πρόσφατη επίθεση ήταν οι τρεις βόμβες που εξερράγησαν την Τρίτη το βράδυ στο Ντόρτμουντ της Γερμανίας, δίπλα σε πούλμαν που μετέφερε τους ποδοσφαιριστές της ομάδας Μπορούσια Ντόρτμουντ για τον αγώνα με τη Μονακό. Οι γερμανικές αρχές θεωρούν το χτύπημα τρομοκρατικό, αφήνοντας όμως ανοικτό το ενδεχόμενο οι δράστες να ήταν ισλαμιστές ή ακροαριστεροί. Εκτός από μικροτραυματισμούς δεν υπήρξαν θύματα.
Από την αρχή του 2017, σχεδόν κάθε μέρα σημειώνεται τουλάχιστον ένα τρομοκρατικό χτύπημα. Το πρώτο δεκαήμερο της χρονιάς είχαν γίνει 14 βομβιστικές ενέργειες οι περισσότερες με ένα ή δύο ανθρώπινα θύματα. Αν δεν καταγράφονται πάντα στην ειδησεογραφία του διεθνούς Τύπου είναι διότι οι περισσότερες σημειώνονται σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής και ο αριθμός των θυμάτων είναι συγκριτικά μικρός, σε σχέση με αυτό που χαρακτηρίζουμε τυφλή τρομοκρατική ενέργεια. Το θέμα παίρνει διαστάσεις όταν συμβεί στην Ευρώπη, όπως έγινε στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδος στη Στοκχόλμη ή με πολλά θύματα όπως την προηγούμενη Κυριακή στην Αίγυπτο.
Το πρώτο χτύπημα της χρονιάς, και αυτό με τα περισσότερα θύματα, συνέβη στην Κωνσταντινούπολη σε πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν. Ενας ένοπλος καταγόμενος από το Ουζμπεκιστάν άνοιξε πυρ στα τυφλά σε κατάμεστο κοσμικό νυχτερινό κέντρο. Σκότωσε 39 και τραυμάτισε 70 από τους θαμώνες. Την ευθύνη ανέλαβε το ισλαμικό χαλιφάτο.
