Μια καινούργια πολιτιστική διοργάνωση, η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων (Γιάννενα, 11-14 Οκτωβρίου), θα αλλάξει, σύμφωνα με όσα λέει στο Documento ο διευθυντής της Χρήστος Δερμεντζόπουλος, την αντίληψη που έχουμε για τις μπιενάλε: εδώ πρωταγωνίστρια θα είναι η άυλη πολιτιστική παράδοση, η οποία θα συνομιλεί με τη σύγχρονη τέχνη.
Τι είναι και τι γυρεύει στα Γιάννενα η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων;
Περίπου πριν από έναν χρόνο σκεφτήκαμε να φτιάξουμε μια μπιενάλε, ειδικά ύστερα από την προσπάθεια που είχε γίνει προκειμένου η πόλη να αναδειχτεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021. Συνθέσαμε και επεξεργαστήκαμε λοιπόν με κάποιες παλιές μου φοιτήτριες αυτή την αρχική ιδέα της πολιτιστικής πρωτεύουσας με δικές μου ιδέες ως διευθυντή του εργαστηρίου Ιστορίας Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών και καταλήξαμε να κάνουμε μια μπιενάλε όχι σύγχρονης τέχνης –άλλωστε έχουμε δύο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη– αλλά με θεματική που να επικεντρώνεται σε πράγματα που έχουν σχέση με τα Βαλκάνια. Στην πραγματικότητα μια μπιενάλε για τον πλούτο της περιοχής σχετικά με την άυλη πολιτισμική κληρονομιά –τη λέμε άυλη όχι επειδή δεν έχει υλικότητα, αλλά έτσι την προσδιορίζει και έχει διαμορφώσει τον περιβόητο κατάλογο η σύμβαση της UNESCO– σε συνδυασμό με τη σύγχρονη τέχνη και τις νέες τεχνολογίες, πεδίο ιδιαίτερα σημαντικό.
Υπάρχει κοινός πολιτισμικός ιστός που συνδέει τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων;
Ναι, προφανώς, και τον εντοπίζουμε στο πεδίο της μουσικής, των παραστατικών τεχνών αλλά και ευρύτερα σε μια πολύ πλούσια παράδοση με πολλές εκφάνσεις. Για παράδειγμα από τον τρόπο που χτίζεται ένα γεφύρι μέχρι τον τρόπο που τραγουδιέται ένα πολυφωνικό τραγούδι.
Με ποιον τρόπο συνομιλούν η σύγχρονη τέχνη και η άυλη πολιτισμική κληρονομιά και πώς η πρώτη περικλείει πτυχές της δεύτερης;
Το βλέπουμε στο παγκόσμιο πεδίο της σύγχρονης τέχνης και δεν αναφέρομαι μόνο στη δυτικοευρωπαϊκή ή την αμερικανική τέχνη αλλά και στις περιπτώσεις της Αφρικής ή της Ωκεανίας, σε πιο αρχαϊκούς πολιτισμούς με τους οποίους ρεύματα της τέχνης από τις αρχές του 20ού αιώνα βρίσκονται σε συνομιλία. Δεν είναι λίγες οι φορές που η σύγχρονη τέχνη προσεγγίζει την παράδοση ως πεδίο έμπνευσης για να μπορέσει να λειτουργήσει με τον τρόπο της και να δημιουργήσει τα δικά της έργα.
Πώς οραματίζεστε την πλατφόρμα για τη διάδοση της σύγχρονης σκέψης και έρευνας στα δυτικά Βαλκάνια πάνω σε επίκαιρα ζητήματα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που σκοπεύετε να δημιουργήσετε;
Η αρχική σκέψη ήταν να δημιουργηθεί ένα εικονικό μουσείο με αφορμή τον χώρο του παλιού Πανεπιστημίου, αλλά επειδή το ιδιοκτησιακό καθεστώς του είναι λίγο μπερδεμένο σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε ένα ψηφιακό μουσείο που να διαχειρίζεται και να παρουσιάζει ζητήματα της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς. Αυτή η πλατφόρμα είναι εύκολο να γίνει γιατί δεν απαιτούνται πολλά έξοδα. Το μόνο που χρειάζεται είναι μεγάλοι χώροι σε megabytes. Με αυτό τον τρόπο μπορείς να συγκεντρώσεις πολλά στοιχεία τα οποία θα είναι εύκολα επισκέψιμα. Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε είναι η δικτύωση. Ανακαλύψαμε ότι στον χώρο των Βαλκανίων και δη των δυτικών υπάρχουν πάρα πολλές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε διάφορα πεδία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς με μεγάλη επιτυχία. Είναι ωραίο λοιπόν να ανταλλάσσουμε απόψεις, να συγκροτούμε προτάσεις, να δραστηριοποιούμαστε στο πεδίο της διά βίου εκπαίδευσης και πολλά άλλα. Στο τέλος της μπιενάλε στις άυλες συναντήσεις θα ανακοινώσουμε τη δημιουργία της πλατφόρμας.
«Συλλογική δημιουργία», «κοινότητα», «συνεργατισμός»: αυτές οι λέξεις σήμερα είναι κενές περιεχομένου ή η απάντηση στον προτεσταντικό ατομισμό των σύγχρονων καιρών;
Ναι, πολύ σωστά το θέτετε. Νομίζω ότι αυτές οι έννοιες δεν είναι κενές περιεχομένου και αυτό θέλουμε να αποδείξουμε. Δεν θέλουμε να κάνουμε μια αποστεωμένη μπιενάλε σύγχρονης τέχνης που κοιτά αφ’ υψηλού τον κόσμο, όπως συνήθως συμβαίνει στο πεδίο της εκάστοτε πολιτιστικής πολιτικής. Θέλουμε να δείξουμε πράγματα που προκύπτουν από τις ίδιες τις κοινότητες από τα κάτω μέσα από συλλογικές διαδικασίες, μέσα από παραδοσιακά σχήματα τα οποία δεν τα βλέπουμε σαν πτώματα, σαν περιφερόμενες νεκρές καταστάσεις που απλώς μας δίνουν την αφορμή να στήσουμε ένα πανηγύρι για να τα ξαναζήσουμε. Η κοινότητα μπορεί να κοιτάξει ξανά το παρελθόν και να δημιουργήσει τους όρους των μελλοντικών δεδομένων της μέσα από το αίσθημα της αλληλεγγύης και του κοινοτισμού.
Αφιέρωμα στις καλλιτεχνικές κολεκτίβες της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας
Τι θα δούμε στην μπιενάλε;
Υπάρχουν τρεις κύριες δράσεις που θα εξελιχθούν σε τρεις διαφορετικούς χώρους. Κάποιες εκθέσεις, σεμινάρια και εργαστήρια θα γίνουν στο Μέκειο Οικοτροφείο, στο οποίο επιστατούσε ένα από τα πιο παλιά γυναικεία σωματεία της πόλης. Στον εξαιρετικό του χώρο θα γίνει η έκθεση «Υφαίνοντας την Ευρώπη, υφαίνοντας τα Βαλκάνια». Στο Σουφαρί Σαράι στο Ιτς Καλέ, όπου στεγάζονται τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) – Ιστορικό Αρχείο και Μουσείο Ηπείρου, θα γίνουν πολλές εκδηλώσεις όπως και η έκθεση «Common myths». Kαι, τέλος, στο πάρκο Λιθαρίτσια, όπου θα στηθεί ένα τεράστιο φουσκωτό bubble –το οποίο θα δέσει στον χώρο «συνομιλώντας» με το Αρχαιολογικό Μουσείο–, θα έχουμε χορό, μουσική, σεμινάρια κ.ά.
Γιατί επιλέξατε τα Γιάννενα;
Υπάρχει ένα πολύ παλιό και δραστήριο πανεπιστήμιο (με 25.000 φοιτητές σήμερα) και όλη η περιοχή έχει μια τρομαχτικά πλούσια παράδοση άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης είναι πόλη με ραγδαία τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια – άρα είναι σημαντικό να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ενίσχυση του ρεύματος του πολιτιστικού τουρισμού. Από την άλλη δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η περιοχή της Ηπείρου είναι από τις πιο φτωχές σε πολιτιστικά δρώμενα – πιστεύω ότι η μπιενάλε θα καταφέρει να ανατρέψει αυτό το δεδομένο.
INFOΕκθέσεις
«Weaving Europe, weaving Balkans», 5-20/10
«Common myths», 11-20/10
«Sonic minds», 11-14/10
Κεντρική δράση στο πάρκο Λιθαρίτσια, 11-14/10
