Ο σπουδαίος Μεξικανός συγγραφέας και επιδραστικός διανοούμενος μιλάει για τα καρτέλ ναρκωτικών, τις δολοφονίες δημοσιογράφων στη χώρα του, τα δικαιώματα των αυτοχθόνων, τους Ζαπατίστας και τον φιλόσοφο πατέρα του που έψαχνε το νόημα της ζωής
Η σκέψη του Χουάν Βιγιόρο έχει τέτοιον καταιγιστικό ρυθμό ώστε μιλάει απερίσπαστος ακόμη κι όταν στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου όπου μένει εισβάλλει από το πουθενά ένα γκρουπ πενήντα ατόμων που φωνάζουν και γελούν ενώ ταυτόχρονα ένα ανελέητο κομπρεσέρ θρυμματίζει τα πεζοδρόμια της Πανεπιστημίου. Ο Μεξικανός συγγραφέας, με τον οποίο συναντηθήκαμε στην Αθήνα στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις), θεωρείται από τους σημαντικότερους της χώρας του και ένας από τους πιο παρεμβατικούς διανοούμενους της Λατινικής Αμερικής, με μακρά θητεία στη δημοσιογραφία (αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Reforma» και έχει συνεργαστεί με διεθνή μέσα ενημέρωσης όπως οι «New York Times» και η «El País»), ενώ έχει διατελέσει καθηγητής στα αμερικανικά πανεπιστήμια Γέιλ, Πρίνστον και Στάνφορντ, καθώς επίσης και στο Πονπέου Φάβρα της Βαρκελώνης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στη χώρα μας το μυθιστόρημα «Η γη της μεγάλης επαγγελίας». Είναι η ιστορία ενός ντοκιμαντερίστα ο οποίος εισβάλλει στους κόλπους των ναρκέμπορων.
Τι σημαίνει πρακτικά το γεγονός ότι το Μεξικό συνορεύει με τις ΗΠΑ;
Οι ΗΠΑ είναι η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Τον 19ο αιώνα χάσαμε το ήμισυ της επικράτειάς μας από αυτήν, επομένως έκτοτε επικρατεί μια περίπλοκη κατάσταση, ενώ πλέον αντιμετωπίζουμε τρομερό πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Οι ΗΠΑ είναι η χώρα με την υψηλότερη κατανάλωση ναρκωτικών στον κόσμο και ο μεγαλύτερος έμπορος όπλων. Οπως καταλαβαίνετε, δεν είναι εύκολο να μοιράζεσαι τα σύνορα στα οποία υπάρχουν τα περισσότερα σημεία διέλευσης σε όλο τον πλανήτη. Σε πολλές περιπτώσεις οι διελεύσεις είναι παράνομες γιατί είτε πρόκειται για λαθρέμπορους είτε για ανθρώπους χωρίς έγγραφα που προσπαθούν να περάσουν στις ΗΠΑ για να αναζητήσουν εργασία.
Παρ’ όλα αυτά η προσωπική σας σχέση με τις ΗΠΑ είναι στενή.
Ως συγγραφέας έχω ωφεληθεί από την αμερικανική κουλτούρα. Με έχουν διαμορφώσει συγγραφείς όπως ο Ουίλιαμ Φόκνερ, ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ και πολλοί άλλοι. Ανήκω στη γενιά που μεγάλωσε τη δεκαετία του ’60 και επηρεάστηκε από καλλιτέχνες όπως ο Μπομπ Ντίλαν. Η Αμερική είναι κυριαρχική χώρα και στο πλαίσιο αυτό ασκούσε αυτοκρατορικού τύπου εξουσία στο Μεξικό. Ταυτόχρονα όμως έχει πολύ πλούσια κουλτούρα, μέσω της οποίας ασκείται κριτική στο ίδιο το αμερικανικό κράτος. Υπήρξα καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ: στο Γέιλ, το Στάνφορντ, το Πρίνστον. Αγαπώ λοιπόν πολύ τη χώρα και τις πνευματικές της δυνατότητες, αλλά ταυτόχρονα στέκομαι κριτικά απέναντί της σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του πλούτου και την επιρροή της σε άλλες χώρες.
Το Μεξικό παραδέχεται ανοιχτά την ύπαρξη καρτέλ. Οι ΗΠΑ από την άλλη δέχονται ότι έχουν τα υψηλότερα ποσοστά στη χρήση ναρκωτικών στον κόσμο;
Είναι κάπως περίεργα τα πράγματα. Για τις ΗΠΑ ό,τι έχει σχέση με τα ναρκωτικά συμβαίνει στη Νότια Αμερική. Για παράδειγμα, οι βαρόνοι των ναρκωτικών βρίσκονται όλοι στη Νότια Αμερική. Ωστόσο όλοι αυτοί έχουν συνεργάτες εντός των ΗΠΑ, για τους οποίους φυσικά και δεν γνωρίζουμε τίποτε. Οι ΗΠΑ κατηγορούν το Μεξικό, την Κολομβία και άλλες χώρες για το πρόβλημα των ναρκωτικών, ωστόσο πέραν του ότι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές, δεν αποδέχονται την ύπαρξη καρτέλ εντός της χώρας. Εμείς λοιπόν καλούμαστε να σπάσουμε αυτό το αφηγηματικό εμπάργκο. Αμερικανοί δημοσιογράφοι προσπάθησαν να ρίξουν φως σε ό,τι συμβαίνει με το οργανωμένο έγκλημα εντός της χώρας, ωστόσο λίγες ήταν οι αποκαλύψεις που είδαν το φως της δημοσιότητας. Υπάρχει λοιπόν πέραν όλων των άλλων και ένας ανταγωνισμός μεταξύ των καρτέλ και των χωρών. Στο μυθιστόρημά μου προσπαθώ να εξηγήσω ότι η εικόνα για τη βία και το λαθρεμπόριο ναρκωτικών εξαρτάται από τον τρόπο που κάθε φορά κάποιος αφηγείται την ιστορία.
Μέσα από το βιβλίο σας θέλατε να αποκαταστήσετε τα γεγονότα. Πόσες πραγματικότητες όμως συνθέτουν την αλήθεια;
Καταρχάς ήθελα να συγκρίνω τους δύο τρόπους απεικόνισης της πραγματικότητας. Ο βασικός μου ήρωας είναι ένας ντοκιμαντερίστας. Μέσα από την αφήγηση θέλησα να θίξω το γεγονός ότι όταν καλύπτεις μια συγκεκριμένη πραγματικότητα έχεις ιδιαίτερη ευθύνη κι αυτό γιατί όχι μόνο απεικονίζεις τη συγκεκριμένη πραγματικότητα αλλά καλείσαι και να την ερμηνεύσεις. Ωστόσο αυτό δεν το κάνεις ανεπηρέαστος, αλλά προσπαθώντας να αποφύγεις να γίνεις αντικείμενο εκμετάλλευσης από ανθρώπους που θέλουν να προβάλουν το δικό τους αφήγημα. Οταν κάνεις ένα ντοκιμαντέρ, όπως ο ήρωας, εμπλέκονται διάφοροι. Οχι μόνο αυτοί με τους οποίους θα μιλήσεις αλλά και όσοι το χρηματοδοτούν. Μέσα από το μυθιστόρημα ήθελα να διερευνήσω την κατάσταση εκείνου που έχει την ευκαιρία να δει από κοντά ένα βαρόνο ναρκωτικών και να του πάρει συνέντευξη ενώ ταυτόχρονα έχει την υποχρέωση ως δημοσιογράφος να τον προστατεύσει ώστε να μην κινδυνεύσει η ζωή του. Μέσα από αυτήν τη συνάντηση πρέπει να βγάλει στο φως την αλήθεια του συνομιλητή του. Να δείξει πώς κάποιοι λειτουργούν σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι για να καλυφθούν εγκληματικές πράξεις που αφορούν ένα μεγαλύτερο κύκλωμα. Μετά τον Κολομβιανό Πάμπλο Εσκομπάρ ο πιο περιβόητος ναρκέμπορος είναι ο Μεξικανός Χοακίν «ελ τσάπο» Γκουσμάν, ο οποίος κρατείται στις ΗΠΑ. Οταν συνελήφθη φέρεται να ήταν υπεύθυνος για εγκλήματα σε περισσότερες από 40 χώρες. Πρόκειται για έναν σχεδόν αναλφάβητο άνθρωπο, χωρίς στρατηγική ευφυΐα.
Δηλαδή το σύστημα τον χρησιμοποίησε σαν αποδιοπομπαίο τράγο για να διατηρήσει την ομαλή λειτουργία του;
Ακριβώς. Του αποδόθηκαν όλα τα εγκλήματα, με αποτέλεσμα όσοι πραγματικά εμπλέκονταν σ’ αυτά να έχουν όλο το περιθώριο να συνεχίσουν να δρουν ανενόχλητοι. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που θίγονται στο βιβλίο, καθώς και η σύνδεση των καρτέλ με δραστηριότητες που ίσως να μη φαίνεται εύκολα η σχέση μεταξύ τους. Οπως για παράδειγμα ότι οι χρηματοδότες του ντοκιμαντέρ ίσως ξεπλένουν χρήματα που προέρχονται από το οργανωμένο έγκλημα για να αναπαραστήσουν κινηματογραφικά μια πραγματικότητα η οποία δημιουργεί μια άλλη πραγματικότητα που δίνει χώρο σε αυτά τα εγκλήματα. Πρόκειται για φαύλο κύκλο.
Δηλαδή πρόκειται για επικοινωνιακό σόου το οποίο χρησιμεύει ως άλλοθι;
Οταν η κυβέρνηση του Μεξικού άρχισε τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών, επί διακυβέρνησης του Φελίπε Καλδερόν το 2006, δημιούργησε ένα αφήγημα στο οποίο οι ναρκέμποροι θεωρούνταν μοχθηροί άνθρωποι οι οποίοι εισέβαλαν στην κοινωνία για να μην αφήσουν τίποτε όρθιο. Παρουσιάζονταν σαν δαίμονες που κηρύττουν πόλεμο ο ένας στον άλλο. Και τότε πολλοί δημοσιογράφοι ακολούθησαν αυτή την τάση και έπειτα περιέγραφαν τους ναρκέμπορους σαν δαιμονικές φυσιογνωμίες. Τους σκιαγραφούσαν σαν κάτι τύπους τραγικά κακόγουστους στιλιστικά, με ιδιαίτερο τρόπο ζωής, πολλές ερωμένες και επαύλεις που παρέπεμπαν σε κιτς μικρογραφίες της Ακρόπολης, οι οποίοι ασκούσαν σκληρή βία στους αντιπάλους τους. Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι ναρκέμποροι είναι μέλη της κοινωνίας και μας μοιάζουν. Ο μόνος τρόπος για να τα βάλεις με το οργανωμένο έγκλημα είναι να δεχτείς ότι προέρχεται από τη διαφθορά της ίδιας κοινωνίας στην οποία ανήκεις. Βρίσκεται πολύ πιο κοντά σου απ’ όσο ίσως υποψιάζεσαι. Μπορεί να προέρχεται από τη γειτονιά σου, την οικογένειά σου, τους φίλους σου ή ακόμη και τον ίδιο σου τον καθρέφτη.
Πώς είναι η πολιτική κατάσταση στη χώρα σας με τη διακυβέρνηση του προέδρου Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ;
Σε λίγο ολοκληρώνεται η θητεία του και απ’ όσο δείχνουν τα στοιχεία εξακολουθεί να παραμένει δημοφιλής. Εχει κάνει κάποια ενδιαφέροντα πράγματα. Στο ζήτημα του οργανωμένου εγκλήματος σταμάτησε το πρόγραμμα της συνεργασίας με τις ΗΠΑ, το οποίο ήταν στο πρότυπο εκείνου της Κολομβίας. Το πρόγραμμα έδινε πρόσβαση στις ΗΠΑ να εφαρμόζουν τις στρατηγικές τους στο Μεξικό και θεωρώ σημαντικό ότι έλαβε τέλος. Από την άλλη, υποστήριξε την ενίσχυση του στρατού. Επίσης, παρότι θεωρείται ότι προέρχεται από την Αριστερά, κατά τη διάρκεια της θητείας του οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι και δεν στήριξε καθόλου την παιδεία και την επιστήμη. Πρόκειται για πολιτικό που δεν του αρέσει ο αντίλογος. Εχει αφιερώσει πολλές τηλεοπτικές εκπομπές –μιλάει καθημερινά στην τηλεόραση– για να στηλιτεύσει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία. Δύο από αυτές ήταν αφιερωμένες σε μένα. Σε αυτήν τη χώρα, όπου οι δημοσιογράφοι δολοφονούνται όταν προσπαθούν να αποκαλύψουν την αλήθεια, είναι επικίνδυνο ο ίδιος ο πρόεδρός της να μιλάει κατ’ αυτό τον τρόπο δημοσίως. Πέρυσι δολοφονήθηκαν στο Μεξικό 15 δημοσιογράφοι και πάνω από 40 οικολόγοι ακτιβιστές, αρκετοί εκ των οποίων αυτόχθονες. Αυτήν τη στιγμή το Μεξικό είναι μια πολωμένη χώρα.
Πώς είναι η κατάσταση στη χώρα σας για τους αυτόχθονες;
Το Μεξικό έχει πλούσιο πολιτισμό αλλά ταυτόχρονα υπάρχει έντονος ρατσισμός. Το 10% του πληθυσμού κατέχει πάνω από το 85% του πλούτου της χώρας. Και αυτό το 10% ανήκει στους λευκούς. Οι αυτόχθονες παραμένουν σε τρομερή κατάσταση. Το 1994 το κίνημα των Ζαπατίστας επιχείρησε να αποδείξει ότι οι ιθαγενείς έχουν δικαιώματα στη χώρα. Ξεκίνησαν τον αγώνα τους την 1η Ιανουαρίου 1994, τη μέρα που γινόταν πραγματικότητα η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ του Μεξικού, του Καναδά και των ΗΠΑ. Ετσι, την ίδια στιγμή που το Μεξικό ονειρευόταν ότι ανήκει στον Πρώτο Κόσμο, τα φτωχότερα στρώματα διαμαρτύρονταν διεκδικώντας θέση στην κοινωνία. Ηταν το πιο σημαντικό πολιτικό κίνημα στο Μεξικό τα τελευταία 30 χρόνια και ήμουν κοντά του. Ο πατέρας μου υπήρξε σύμβουλος του κινήματος. Δεν γίνεται να έχουμε πολιτικά προγράμματα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Ωστόσο, παρότι πλέον αποτελούν μέρος της πολιτικής ατζέντας, η κατάσταση γι’ αυτούς παραμένει κακή.
Ο πατέρας σας Λούις Βιγιόρο θεωρείται από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του Μεξικού. Πώς ήταν να μεγαλώνετε κοντά του;
Δεν είναι εύκολο να είσαι γιος φιλοσόφου, γιατί όταν είσαι παιδί δεν καταλαβαίνεις τον τρόπο ζωής του. Ρωτούσα τον πατέρα μου τι δουλειά κάνει και μου έλεγε: «Είμαι φιλόσοφος και ψάχνω το νόημα της ζωής». Αυτό ήταν αρκετά αφηρημένο για μένα. Οταν ήμουν στο σχολείο και οι φίλοι μου μιλούσαν για τους πατεράδες τους ο ένας έλεγε για παράδειγμα ότι ο δικός του ήταν πιλότος, ο άλλος ότι ο δικός του πουλούσε χαλιά. Οταν ερχόταν η σειρά μου έπρεπε να πω ότι ο πατέρας μου έψαχνε το νόημα της ζωής. Και έτσι νόμιζαν ότι ήταν ένας μποέμ τύπος που καθόταν με τις ώρες και έπινε τεκίλες στις καντίνες, γιατί αυτός είναι ο τυπικός μεξικανικός τρόπος να αναζητά κανείς το νόημα της ζωής. Ο πατέρας μου ήταν για μένα περισσότερο δάσκαλος παρά πατέρας. Ομως σε εκείνες τις ηλικίες θέλεις έναν πατέρα που να παίζει μαζί σου ποδόσφαιρο και να σου αγοράζει παγωτά. Οχι να σου αναλύει την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια». Με την πάροδο των χρόνων ανακάλυψα ότι τα βιβλία έγιναν και για μένα σημαντικά, διότι μέσα από αυτά ένιωθα ότι άνοιγα διάλογο μαζί του. Δεν χρειάζομαι ψυχαναλυτική εξήγηση για να καταλάβω ότι ένας από τους λόγους που γράφω είναι ότι θέλω να νιώθω κοντά στον πατέρα μου. Ασχολήθηκα με τα βιβλία για να είμαι σημαντικός για εκείνον. Ημουν σαν ένα κουτάβι που πιάνει λαγούς για να τους πάει στον σκύλο πατέρα του. Σε αυτήν τη σχέση τα βιβλία ήταν οι λαγοί μου.
Info
Το βιβλίο «Η γη της μεγάλης επαγγελίας» του Χουάν Βιγιόρο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
