Την περασμένη εβδομάδα παρουσιάστηκε στο «Σπούτνικ» η πρώτη ποιητική συλλογή της δημοσιογράφου και συγγραφέα Όλγας Χωμενίδου. Τίτλος της συλλογής, «Χλωμές Πανσέληνοι» με τον πολύ ιδιαίτερο λόγο, για τον οποίο γράφτηκε και συγκεκριμένα τη μάχη της Χωμενίδου με τον καρκίνο. Όταν τα πιο αρνητικά συναισθήματα γίνονται πηγή έμπνευσης, ομορφιάς και δημιουργίας – αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της ποιητικής συλλογής και γι’ αυτό μιλήσαμε στην παρουσίαση της η δημοσιογράφος και συντονίστρια του πάνελ, Αλεξάνδρα Χρηστακάκη, η ποιήτρια Κατερίνα Θανοπούλου κι ο γράφων. Η ηθοποιός Ελένη Ουζουνίδου και ο σκηνοθέτης Αλέξης Αλάτσης απήγγειλαν ορισμένα ποιήματα, ενώ η κλινική ψυχολόγος Δόμνα Βεντουράτου έστειλε το δικό της κείμενο για το πόνημα της Χωμενίδου. Παραθέτω αυτούσια το κείμενο της Βεντουράτου και το δικό μου, όπως ακριβώς διαβάστηκαν στην εκδήλωση.
Τέχνη και Ψυχικό Τραύμα: Λίγα λόγια με τη ματιά της ψυχολογίας του τραύματος
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι φωνές που αναγνωρίζουν πως κάθε σοβαρή ασθένεια, από τη διάγνωσή της μέχρι τις επίπονες θεραπείες και τις απώλειες που επιφέρει, συνιστά ένα Ψυχικό Τραύμα , όχι μικρότερο από την κακοποίηση ή την εγκατάλειψη.Τρία είναι τα χαρακτηριστικά του Ψυχικού Τραύματος, αυτά που χαρακτηρίζουν το αποτύπωμά του: Το ανείπωτο του τραύματος, ότι αδυνατούμε να το χωρέσουμε σελόγια – νιώθουμε περίκλειστοι σε μια εσωτερική μοναξιά.Ο κατακερματισμός του ψυχισμού μας, της ίδιας μας της ταυτότητας που κλυδωνίζεται από την πρωτόγνωρη επιδρομή.
Το πλήγμα στο ναρκισσισμό μας. Και κατά συνέπεια η απώλεια νοήματος: το δίχτυ που κρατούσε τον κόσμο μας, τις αξίες μας, την πίστη στον εαυτό μας και τους άλλους, η πνευματικότητα, καταρρέει- όλα μοιάζουν σαν ένας σωρός από ανούσια συντρίμμια. Η ιδιαιτερότητα στην περίπτωση της ασθένειας είναι ότι το ίδιο μας το σώμα βιώνεται ως ο θύτης που απειλεί τη συνοχή μας.
Την άρνηση, την αρχική φυγή διαδέχεται η οργή, ακολουθεί η κατάθλιψη, και μαζί με αυτήν έρχεται η παραίτηση. Αν υπάρχουν πηγές ανθεκτικότητας, μπορούμε να δούμε την ασθένεια σαν δεύτερη ευκαιρία, για νέο ξεκίνημα, να αναγεννηθούμε..Μια τέτοια πηγή ανθεκτικότητας, για όποιον έχει το χάρισμα να εκφραστεί μέσα από αυτήν, είναι η Τέχνη.Η Όλγα σκύβει, ανυποψίαστη αρχικά για τη δύναμη του όπλου της, πάνω στον καμβά και στο χαρτί της, δίνει διέξοδο στον πόνο και στην κραυγή της. Καθώς χαράζει τις λέξεις στο χαρτί, δίνει φωνή στα συναισθήματά της: ο φόβος που είναι κλειδωμένος μέσα στο νευρικό της σύστημα, περνά από τον ερπετοειδή εγκέφαλο στο νεοφλοιό- το εξελικτικά ανώτερο τμήμα του εγκεφάλου.
Ο τρόμος παίρνει μορφή, γίνεται αφήγημα, το ασύνδετο αποκτά νόημα και συνοχή. Δεν είναι πια στο έλεος του πόνου της, το σώμα της μετουσιώνεται από θύτη σε γενναίο πολεμιστή.Τις στιγμές που γράφει, που ζωγραφίζει, η Όλγα βρίσκεται έξω από τον πόνο της και τον κοιτάζει πότε με περιέργεια, πότε με θυμό, πότε με συμπόνοια, ενίοτε δε με ευγνωμοσύνη. Και τότε γίνεται κάτι μαγικό: Έτσι αποτυπωμένος στο χαρτί ο πόνος της ανοίγει το δρόμο και ανταμώνει με τον πόνο των άλλων γυναικών “με τα ξυρισμένα κεφάλια”,αλλά και τον οικουμενικό πόνο, απ όπου κι αν προέρχεται.
Η Όλγα δεν είναι πια μόνη της, δεν υποφέρει μοναχικά, σπάει τα όρια του Εγώ της και δανείζει τη φωνή της σε όσους πονούν. Στην πορεία η Όλγα θα συναντήσει ξανά το παρελθόν της, θα αναμετρηθεί με την ιστορία της, θα ανακαλύψει “αυτόν τον ανέλπιστο άγνωστο, και τόσο ξένο, εαυτό της”. Το αφήγημα του πόνου συνεχίζει ακάθεκτο την πορεία του μέχρι που θα φτάσει στο φως: Η Όλγα θα ανακαλύψει το Θέλω της, την ελπίδα, τον έρωτα και τη χαρά. Η Όλγα θα επιλέξει να ζήσει. “Βλέπεις μάνα; βλέπεις τι ωραία που περπατάω πια στητά, χωρίς κανένα στήριγμα;”
Δόμνα Βεντουράτου
Η Δόμνα Βεντουράτου είναι κλινική ψυχολόγος με εξειδίκευση στο τραύμα.
Ενα δώρο ανάγνωσης
Την Όλγα τη γνώριζα ως συνάδελφό μου, αλλά ποτέ δεν είχε τύχει να γνωριστούμε προσωπικά. Το ότι είμαι εδώ σήμερα, το χρωστώ στην κοινή μας φίλη και επίσης καλή συνάδελφο, Αλεξάνδρα Χριστακάκη. Θέλω λοιπόν να τις ευχαριστήσω και τις δυο τους για την τιμή που μου κάνανε. Πήρα το βιβλίο της στα χέρια μου με τον πίνακα που φιλοτέχνησε η ίδια στο εξώφυλλο, καθώς, μέσα σ’ όλα αυτά που κάνει, η Όλγα είναι και μία εξαιρετική ζωγράφος, «αυτοδίδακτη» όπως δηλώνει. Έπειτα είδα κατευθείαν την αφιέρωση της, το ίδιο ποιητική με το περιεχόμενο του τυπωμένου έργου της. «Γιατί ακόμα και οι Χλωμές Πανσέληνοι αφήνουν ασημένια μονοπάτια όλο φως» μου έγραψε επί λέξει. Έπειτα διάβασα μια κι έξω και τα 34 ποιήματα της, αλλά όχι μόνο μία φορά. Ανήκουν στα ποιήματα, βλέπετε, που σε ωθούν να πάρεις το στυλό σου και να κρατήσεις σημειώσεις στο κενό λευκό περιθώριο, να απομονώσεις φράσεις που ταυτίζεσαι μαζί τους, ακόμη κι αν δεν είσαι τελείως ικανός να αποκρυπτογραφήσεις τα πυκνά νοήματα και τις εικόνες που κρύβονται πίσω απ’ τις λέξεις της.
Λένε πως η γραφή και πιο ειδικά η ποίηση δεν σηματοδοτούν απαραιτήτως μία χαρμόσυνη σχέση του δημιουργού με τη ζωή. Δεν είναι όλα πάνω σ’ ένα ροζ σύννεφο, ούτε ο άνθρωπος αντέχει να βρίσκεται μονίμως σε αντιδικία με τους θεσμοφύλακες του κράτους και την εξουσία. Μου προξένησε εντύπωση, έτσι, που η Όλγα δεν δίστασε σε ένα απαύγασμα στιχουργικής ωριμότητας και εξομολογητικής διάθεσης, να τα βάλει ακόμη και με το ίδιο της το σώμα. Διαβάστε το υπ’ αριθμόν 27, συγκλονιστικό ποίημα της, το «Απόθητο σώμα», και θα με καταλάβετε. Ή το ακόμη πιο συγκλονιστικό «Δεν είμαι γενναία», στο οποίο η Όλγα έχει βγει πια απ’ το σώμα της και το παρατηρεί αποστασιοποιημένα να υποφέρει, «Δεν το είχα ξαναδεί έτσι, ελεεινό και αναξιοπρεπές« όπως έγραψε…Μιλάμε γι’ αυτό το σώμα που ο καρκίνος άρχισε να το τρώει, αλλά το άφησε στη μέση, νικημένος από τον ποιητικό οίστρο του υποψήφιου θύματος του. Γιατρός δεν είμαι, όλοι έχουμε ακούσει παρόλα αυτά πως ακόμη και ο καρκίνος έχει ψυχοσωματικά αίτια. Ε, λοιπόν, τον καρκίνο αυτόν, η Όλγα βρήκε το σθένος και τον έκανε ποίηση, όχι απαραιτήτως οργισμένη για την «τύχη» της. Μέσα απ’ τα ποιήματα της έφτιαξε ένα μοναδικό ψυχολογικό κολάζ, ένα παζλ συναισθημάτων άλλοτε όλο τρυφερότητα για τον μοναχογιό της, άλλοτε όλο τραγικότητα για τον φόβο που δημιουργούν τέτοιες καταστάσεις και άλλοτε όλο θυμό, μα και απόγνωση. «Κραυγή μου, αφέσου, βγες κι ανάκραξε βοή όσο το θες μεγάλη» γράφει σ’ ένα άλλο ποίημα της, με τίτλο «Κραυγή μου», και διαβάζοντας το, σχεδόν ακούς την ίδια να το μιλάει ή και να το φωνάζει. Κατά τη γνώμη μου, η προφορικότητα παίζει μεγάλο ρόλο τόσο στην ποίηση, όσο και σ’ ένα άρθρο που διαβάζει κανείς, επομένως η Όλγα το πέτυχε και αυτό: Να τη διαβάζεις και να’χεις την αίσθηση πως κλέβεις ασυναίσθητα τις κουβέντες της από κάπου δίπλα σου που μπορεί να κάθεται και να απευθύνεται στα δικά της πρόσωπα.
Θα σταθώ λίγο στον υπότιτλο του βιβλίου της: «Ιστορίες για γυμνά κεφάλια», δηλαδή για κεφάλια ανθρώπων που λούστηκαν τις χημειοθεραπείες και έχασαν τα μαλλιά τους. Θυμάμαι πως όταν πριν από 20 χρόνια έκανα το ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ Νταντωνάκη και ζήτησα από τη Μαρίζα Κωχ να τραγουδήσει ένα μοιρολόι, άνοιξε ένα συρτάρι, έβγαλε μια παλιά κασέτα και μου είπε: «Έτοιμο είναι. Δικό σου. Το έγραψα τη βραδιά που η Φλέρυ έφυγε μέσα στο νοσοκομείο Μεταξάς του Πειραιά». Οι στίχοι εκείνου του τραγουδιού της Μαρίζας έλεγαν: Στο νοσοκομείο οι αισιόδοξοι αισθάνονται καλά/ χαμογελούν αδύνατα σαν πράκτορες/ τα πρόσωπα τους κίτρινα και μπλε/ ξυρισμένα κεφάλια κίτρινα και μπλε… Ήταν το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο νου με το που έπιασα στα χέρια μου το βιβλίο της Όλγας. Το ίδιο συναίσθημα, το ίδιο σύγκρυο με ένα τραγούδι τότε και με μια σειρά ποιημάτων σήμερα. `
Και στο κέντρο η αγάπη και πάλι η αγάπη. Το Νο 1 ζωτικό συναίσθημα που συνδέεται με την αλληλεγγύη, μία έννοια τελείως απαραίτητη στους καιρούς που ζούμε. Τη ρώτησα μόλις χθες στο τηλέφωνο γιατί έγραψε αυτό το βιβλίο, έτσι, σαν να της έπαιρνα μία μίνι συνέντευξη. «Όχι για μένα» μου απάντησε, «μα για ν’ απλώσω ένα χέρι στους άλλους, όλους όσοι υποφέρουν από τα δικά τους αίτια». Κι αν τα λόγια της με συγκίνησαν βαθύτατα, υπήρχε ούτως ή άλλως η κατακλείδα ενός άλλου ποιήματος της που διαβάζεται ή ακούγεται σαν το απώτερο μήνυμα του έργου της: «Να μ’ αγαπάς Γιατί μ’ αγάπη μοναχά η ζωή να ζεις αξίζει»
Όλγα, σ’ ευχαριστώ μέσα από την ψυχή μου γι’ αυτό το δώρο της ανάγνωσης και το μοίρασμα των εμπειριών σου έτσι όπως μόνο εσύ ήσουν ικανή να τις καταγράψεις.
Αντώνης Μποσκοΐτης