Περίπου 15 εκατομμύρια ψηφοφόροι στη Χιλή καλούνται σήμερα να οριστικοποιήσουν ή να απορρίψουν τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος της χώρας, που ξεκίνησε έπειτα από τον βίαιο λαϊκό ξεσηκωμό το 2019 με κεντρικό αίτημα περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη.
Το σημερινό δημοψήφισμα, η συμμετοχή στο οποίο είναι υποχρεωτική, θα κρίνει αν θα αντικατασταθεί το ισχύον Σύνταγμα, κληρονομιά της δικτατορίας του Αουγκούστο Πινοτσέτ (1973-1990), που, παρά την αναθεώρηση αρκετών άρθρων του, συνεχίζει πάντα να θεωρείται τροχοπέδη για οποιαδήποτε κοινωνική μεταρρύθμιση σε βάθος. Η βάση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της Χιλής, στο οποίο οι υποστηρικτές του πιστώνουν δεκαετίες σταθερότητας και οικονομικής ανάπτυξης, εξέθρεψε μια κοινωνία εξαιρετικά άνιση.
Η πρόταση έχει σκοπό κυρίως το κράτος να μπορέσει να εγγυηθεί στους πολίτες της Χιλής το δικαίωμα στην δημόσια παιδεία, στη δημόσια υγεία, σε σύνταξη, σε αξιοπρεπή στέγη. Προβλέπει επίσης την κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση, ζήτημα που διχάζει βαθιά σε μια χώρα όπου οι επεμβάσεις του είδους δεν νομιμοποιήθηκαν παρά το 2017 για περιπτώσεις κύησης εξαιτίας βιασμού ή κινδύνου για τη ζωή της μητέρας και του παιδιού, καθώς και περιβαλλοντικά δικαιώματα, όπως και την αναγνώριση των αυτοχθόνων λαών.
«Συντηρητική ψήφος»
Παρά την επίδειξη δύναμης των υποστηρικτών του «ναι» το βράδυ της Πέμπτης, όταν συγκεντρώθηκαν 250.000 άνθρωποι στο Σαντιάγο, καθώς έφθανε στο επίσημο τέλος της η προεκλογική εκστρατεία —έναντι μόλις 400 υποστηρικτών του «όχι»—, οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν, ανεξαίρετα, τη νίκη του «το απορρίπτω» στην ψηφοφορία για το προτεινόμενο νέο Σύνταγμα.
«Πολλοί νέοι θα πάνε να ψηφίσουν, πάνω απ’ όλα στην πρωτεύουσα, κι αυτοί οι νέοι τάσσονται υπέρ της αλλαγής. Αλλά αυτό δεν σημαίνει» ότι θα επικρατήσει η θετική ψήφος, καθώς θεωρείται δεδομένη η απόρριψη του κειμένου «στο νότιο και στο βόρειο τμήμα της χώρας», προέβλεψε η κοινωνιολόγος Μάρτα Λάγος, ιδρύτρια του ινστιτούτου δημοσκοπήσεων MORI.
Αυτές οι δύο περιοχές βιώνουν πολύ σοβαρά προβλήματα βίας και ανασφάλειας. Στον νότο, εξαιτίας των συγκρούσεων, που συνεχίζονται, για γαίες διεκδικούμενες από ριζοσπαστικοποιημένες οργανώσεις αυτοχθόνων Μαπούτσε· στον βορρά, εξαιτίας των μαζικών μεταναστευτικών ροών, της φτώχειας, της εμπορίας ανθρώπων.
Σύμφωνα με την κυρία Λάγος, οι υποστηρικτές του «όχι» αποτελούνται από «πολύ ετερογενείς» μερίδες του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένου ενός «λαϊκιστικού» ρεύματος που προσπαθεί να ενσταλάξει στους πολίτες τον «φόβο» πως θα αποστερηθούν ακόμα περισσότερα. Στην αντίπερα όχθη, το στρατόπεδο του «ναι» είναι σε θέση να κατανοήσει το πώς «θα διαμοιραστούν τα νέα κοινωνικά δικαιώματα», λέει η ίδια.
«Ασφαλώς, υπάρχει πάντα η πιθανότητα όλες οι δημοσκοπήσεις να αποδειχθούν λαθεμένες» και η ψήφος στην πρωτεύουσα να «μπορέσει να αντισταθμίσει αυτή στον βορρά και στον νότο» της χώρας, όμως «θεωρώ ότι η πιθανότητα αυτή δεν ξεπερνά το 5%», εκτίμησε.
Το νέο Σύνταγμα συμπεριλαμβάνει ορισμένες από τις αξίες «των μιλένιαλ» (σ.σ.: όσων ενηλικιώθηκαν από το 2000 και μετά), όμως «την Κυριακή (σ.σ.: σήμερα) αναμένεται να δούμε να επικρατεί η συντηρητική ψήφος», προεξόφλησε η κοινωνιολόγος.
Νέα διαδικασία;
Η απόρριψη του προτεινόμενου θεμελιώδους νόμου, τον οποίο επεξεργάστηκε για έναν χρόνο η Συντακτική Συνέλευση που εξελέγη τον Μάιο του 2021 και αποτελείτο από 154 μέλη, δεν θα σήμαινε μολαταύτα το οριστικό πάγωμα των μεταρρυθμίσεων. Ήδη ετοιμάζονται εναλλακτικοί «οδικοί χάρτες».
«Υπάρχει συναίνεση για το γεγονός ότι το Σύνταγμα του 1980 δεν είναι πλέον έγκυρο και πρέπει να αποκτήσουμε νέο», το οποίο θα κατοχυρώνει νέα «κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δικαιώματα», εξήγησε μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο η Σεσίλια Οσόριο, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Χιλής.
Εάν επικρατήσει η απόρριψη, ο πρόεδρος Γκαμπριέλ Μπόριτς έχει αναγγείλει πως θα ζητήσει από το κοινοβούλιο να ξεκινήσει νέα αναθεωρητική διαδικασία από «το μηδέν», με την εκλογή νέας Συντακτικής Συνέλευσης, η οποία θα αναλάβει να καταρτίσει νέο κείμενο.
Για τον αρχηγό του κράτους της Λατινικής Αμερικής, το δημοψήφισμα του 2020, στο οποίο είχε επικρατήσει το «ναι» με το συντριπτικό 79%, ενταφίασε οριστικά το Σύνταγμα της εποχής του Πινοτσέτ.
Σε περίπτωση που επικρατήσει το «ναι», το νέο Σύνταγμα θα τεθεί σε ισχύ σε δέκα ημέρες.
Οι υποστηρικτές του προέδρου Μπόριτς θέλουν να πιστεύουν ότι η κατάσταση μπορεί να ανατραπεί. «Ο κόσμος θα πάει να ψηφίσει μαζικά και οι δημοσκοπήσεις θα διαψευστούν», προέβλεψε ο γερουσιαστής Χουάν Κάρλος Λατόρε, πρόεδρος του Κόμματος της Δημοκρατικής Επανάστασης, που συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό.
