Ο Γκάμπριελ Μπόριτς ανακοίνωσε την Τετάρτη (30/8) ένα νέο εθνικό σχέδιο έρευνας για τους εξαφανισμένους πολίτες, που χάθηκαν επί Πινοσέτ, ενόψει της 50ής επετείου από το πραξικόπημα που ανέτρεψε την κυβέρνηση Αλιέντε και οδήγησε στην εξαφάνιση και τη δολοφονία χιλιάδων πολιτών μη αρεστών στο καθεστώς.
Χαμένες ζωές
1.469 άνθρωποι εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής χούντας της Χιλής από το 1973 έως το 1990. Μόνο 307 από αυτούς έχουν βρεθεί και ταυτοποιηθεί, με τα λείψανά τους, συχνά κάποια απομεινάρια οστών, να επιστρέφονται στους οικείους τους μετά από δεκαετίες σε ένα κουτί…
El gobierno de Gabriel Boric mandó a reprimir a familiares de detenidos desaparecidos en el día de los detendios desaparecidos y justo cuando anunció su plan con respecto a los detenidos desaparecidos 🫠 pic.twitter.com/h8tXZyU3jU
— Knull (@SymbiotKnull) August 31, 2023
Τώρα, πριν από την 50ή επέτειο του πραξικοπήματος που ανέτρεψε μια από τις πιο σταθερές δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής και εγκατέστησε τη 17χρονη δικτατορία που φυλάκισε, βασάνισε και σκότωσε χιλιάδες αντιπάλους της, η Χιλή ανακοίνωσε ένα εθνικό σχέδιο έρευνας για τον εντοπισμό του παραμένοντας εξαφανισμένοι.
👀🕯️En el #DiaInternacionalDelDetenidoDesaparecido en La Moneda se proyectan los rostros de los detenidos, desaparecidos y ejecutados políticos en dictadura d #Pinochet. El mismo día q Boric presentó un plan nacional para su búsqueda #50AñosDelGolpe pic.twitter.com/KYxgVk5eOP
— Meritxell Freixas (@MeritxellFr) August 31, 2023
Το μέτρο αποτελεί την πρώτη προσπάθεια μετά το τέλος του καθεστώτος Πινοσέτ που κάνει κυβέρνηση της Χιλής με σκοπό να βρει αυτούς που χάθηκαν. Η υπόθεση της ανεύρεσης των εξαφανισμένων μέχρι τώρα έπεφτε σε μεγάλο βαθμό στους ώμους των επιζώντων μελών, κυρίως γυναίκες, που διαδήλωναν, έκαναν απεργία πείνας και οδήγησαν τις υποθέσεις τους στα δικαστήρια. Μέχρι στιγμής, μόνο μέσω αυτών των δικαστικών υποθέσεων έχουν εντοπιστεί τόποι ταφής εξαφανισμένων της χούντας Πινοσέτ.
Demonstrators march in the Chilean capital Santiago to commemorate their friends and relatives who disappeared after being detained during the era of dictator Augusto Pinochet
📹: Lucas Javier Aguayo Araos pic.twitter.com/N6gUHIYTMb
— Anadolu English (@anadoluagency) July 23, 2023
«Το κράτος τους εξαφάνισε και το κράτος πρέπει να είναι υπεύθυνο για την αποκατάσταση, τη δικαιοσύνη και τη διατήρηση της έρευνας», δήλωσε ο Λουίς Κορδέρο, υπουργός Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Χιλής, σε συνέντευξή του στους New York Times. Δύο από τους θείους του Κορδέρο απήχθησαν το 1973 και δεν βρέθηκαν ποτέ.
Η εμπειρία από άλλες χώρες
Άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής υπό στρατιωτική χούντα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 είχαν μικτά αποτελέσματα στην ανάκτηση των λειψάνων των εξαφανισμένων τους. Οι ιατροδικαστικές ομάδες στην Αργεντινή ανέσυραν περισσότερα 1.400 πτώματα και ταυτοποίησαν 800 από αυτά. Στη Βραζιλία, οι προσπάθειες για τον εντοπισμό 210 ανθρώπων που χάθηκαν είχαν πενιχρά αποτελέσματα. Η αντίστοιχη επιτροπή της Παραγουάης, που έχει αναλάβει το καθήκον να βρει και να ταυτοποιήσει τους 336 εξαφανισμένους της, ανακάλυψε μόνο 34.
Το σχέδιο του Μπόριτς προβλέπει να συγκεντρώσει και να ψηφιοποιήσει τους τεράστιους όγκους δικαστικών φακέλων και άλλων αρχείων που είναι διάσπαρτα σε κυβερνητικούς φορείς και οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χρησιμοποιώντας ένα ειδικό λογισμικό για τη διασταύρωση πληροφοριών. Θα χρηματοδοτήσει επίσης την εξερεύνηση τοποθεσιών όπου μπορεί να έχουν ταφεί τα θύματα ή όπου οι ανασκαφές εκκρεμούν εδώ και χρόνια λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.
Νόμος-ασπίδα στους δράστες
Γενικά, η απονομή δικαιοσύνης για τους νεκρούς ή τους αγνοούμενους ήταν μια επίπονη διαδικασία στη χώρα. Για δεκαετίες, το δικαστικό σύστημα της Χιλής παρέλυε από έναν νόμο περί αμνηστίας της εποχής του Πινοσέτ που απέτρεπε τη δίωξη των υπευθύνων για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από το 1973 έως το 1978. Μόλις το 2000 το δικαστικό σώμα σταμάτησε να τον χρησιμοποιεί για να απορρίπτει υποθέσεις και ειδικοί δικαστές διορίστηκαν για τη διερεύνηση αυτών των εγκλημάτων. Από τότε, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει εκδώσει περίπου 640 αποφάσεις, στέλνοντας εκατοντάδες στη φυλακή και έχει 17 δικαστές αποκλειστικά αφιερωμένους σε σχεδόν 1.500 υποθέσεις, από τον Ιανουάριο του 2023.
Οι οικογένειες γνωρίζουν ότι η πιθανότητα να βρεθεί ο εξαφανισμένος είναι μικρή. Το 1978, όταν ανακαλύφθηκαν τα λείψανα 15 αγνοουμένων σε έναν εγκαταλελειμμένο ασβεστοκάμινο, ο στρατηγός Πινοσέτ διέταξε τον στρατό να ξεθάψουν κρυφά εκατοντάδες θύματα σε όλη τη χώρα με σκοπό την εξάλειψή τους… Τα πτώματα πετάχτηκαν στον ωκεανό ή στα ηφαίστεια. Άλλα ανατινάχτηκαν ή αποτεφρώθηκαν. Τα περισσότερα από αυτά που έχουν ανακαλυφθεί είναι θραύσματα οστών, δόντια και κομμάτια ρούχων…
Ο στρατηγός Πινοσέτ εγκατέλειψε την εξουσία του το 1990, αλλά συνέχισε να διοικεί τον στρατό της Χιλής μέχρι το 1998. Αργότερα τον ίδιο χρόνο, συνελήφθη στο Λονδίνο για να αντιμετωπίσει κατηγορίες στην Ισπανία για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά τελικά αφέθηκε ελεύθερος και στάλθηκε πίσω στη Χιλή εξαιτίας της κακής του υγείας. Ο στρατηγός Πινοσέτ έζησε τα τελευταία του χρόνια σε σχετική απομόνωση και πέθανε το 2006.
Αμέλεια από τις αρχές
Οι προσπάθειες να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο του Μπόριτς βρίσκονται σε εξέλιξη. Οι εμπειρογνώμονες της ιατροδικαστικής υπηρεσίας ξεκίνησαν την ανασκαφή νέων τοποθεσιών ταφής. Το δικαστικό σώμα έχει ξεκινήσει την ψηφιοποίηση των φακέλων του για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένας νέος διευθυντής στην εθνική ιατροδικαστική υπηρεσία της Χιλής, που κρατά 896 δείγματα DNA από τους συγγενείς των εξαφανισμένων, ελπίζει να ανατρέψει την αμέλεια που έχει ταλαιπωρήσει τις έρευνες στο παρελθόν.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το νεκροτομείο ταυτοποίσε εσφαλμένα 48 από τα 96 λείψανα που ανακαλύφθηκαν σε τάφους στο Σαντιάγο και παραδέχτηκε το λάθος μια δεκαετία αργότερα. Μόνο φέτος οι οικογένειες θυμάτων έμαθαν ότι 89 χαρτόκουτα που περιείχαν υπολείμματα που ανασύρθηκαν από ανασκαφές το 2001 δεν είχαν εξεταστεί για πάνω από δύο δεκαετίες, κρυμμένα σε ένα υπόγειο πανεπιστημίου. Φέτος, λέει ο Κορδέρο, τα κουτιά οργανώθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν και μέρος του περιεχομένου τους στάλθηκε σε εργαστήρια του εξωτερικού.
Έγκλημα χωρίς δράστες…
Λείπει από το έργο του Μπόριτς οποιοδήποτε σχέδιο για την ανάσυρση πληροφοριών σχετικά με τους στρατιώτες ή από όσους εκτίουν ποινές για τις εξαφανίσεις. Μόνο λίγοι καταδικασμένοι πράκτορες, που αντιμετωπίζουν θανατηφόρες ασθένειες ή πλησιάζουν στο τέλος της ζωής τους έχουν παράσχει νέα δεδομένα, είπε ο Κορδέρο.
«Το σχέδιο πρέπει να καταλήξει σε πληροφορίες για τους δράστες», είπε η βουλευτής Λορένα Πιζάρο, η οποία είναι κόρη ενός κομμουνιστή ηγέτη που απήχθη το 1976 και πρώην πρόεδρος της Ένωσης Συγγενών των Εξαφανισμένων. «Και πού είναι αυτές οι πληροφορίες; Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι τις έχουν οι ένοπλες δυνάμεις και είναι καιρός να σταματήσουν να λένε ότι δεν υπάρχουν».
Οι ένοπλες δυνάμεις δεν παρέδωσαν ποτέ τους φακέλους της από την εποχή της δικτατορίας, ισχυριζόμενοι ότι δεν υπάρχουν πια. Ορισμένα, που μετατράπηκαν σε μικροφίλμ τη δεκαετία του 1970, αποτεφρώθηκαν το 2000. Ο στρατός παρέχει συγκεκριμένα δεδομένα στα δικαστήρια μόνο όταν του ζητηθεί, αλλά δεν έχει γίνει καμία ενέργεια για την ανάκτηση όλων των αρχείων τους.
