Μία στις τέσσερις γυναίκες στην Ελλάδα έχει υπάρξει θύμα σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής βίας μετά την ηλικία των 15 ετών.
Το «όχι» δεν είναι αρκετό για να αρνηθεί μία γυναίκα να συνευρεθεί σεξουαλικά με κάποιον, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα μας. Έτσι, διαιωνίζεται, δυστυχώς για τα θύματα, η κουλτούρα της ανοχής απέναντι στην κακοποίηση των γυναικών.
Πρωτοβουλίες για την αλλαγή του άρθρου του Ποινικού Κώδικα που αφορά τις περιπτώσεις βιασμών, αναλαμβάνει το δικηγορικό γραφείο Μίνα Καούνη και Συνεργάτες.
Συγκεκριμένα, εγκαινιάζει μία καμπάνια για την αλλαγή του άρθρου 336 του Π.Κ. περί βιασμού και καλεί τους χρήστες των Social Media να χρησιμοποιούν το hashtag #changerapelaw (σ.σ. αλλάξτε τη νομοθεσία περί βιασμών).
Ο σκοπός, όπως εξηγεί σχετικά, είναι να αποφευχθεί η δευτερογενής θυματοποίηση των θυμάτων στις δικαστικές αίθουσες «και έναν νόμο με ανεπαρκείς προϋποθέσεις, οφείλουμε να τοποθετηθούμε και μαζί με άλλες συλλογικότητες να διεκδικήσουμε δυναμικά την αλλαγή του νόμου στην βάση της συναίνεσης».
Σημειώνεται ότι το διεθνές δίκαιο και τα πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαιτούν η σεξουαλική επίθεση, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, να ορίζεται από την απουσία συναίνεσης για τη σεξουαλική δραστηριότητα
Όπως τονίζεται στην ανακοίνωση του δικηγορικού γραφείου: «Πρέπει να αφαιρεθούν, επί τέλους, από το οπλοστάσιο της υπεράσπισης του βιαστή τα γνωστά παραθυράκια εκμετάλλευσης της αδρανούς αντίστασης και της “παθητικής πρόκλησης του επιτιθέμενου”».
«Και ναι! Είναι μια έμπρακτη κίνηση εκπολιτισμού της κοινωνίας μας και απενοχοποίησης των θυμάτων βιασμού που είναι πάρα πολλά, ακόμα και στον ανεπτυγμένο κόσμο (για τον υπόλοιπο πλανήτη δεν υπάρχει καν νόημα στο να αναζητά κανείς στατιστικά στοιχεία)», καταλήγει.
Ερώτηση και από βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ
Με επικεφαλής τον Χριστόφορο Παπαδόπουλο, συνολικά 55 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ζητούν αυτό να αλλάξει. Με ερώτηση που κατέθεσαν στον υπουργό Δικαιοσύνης ζητούν να ορίζεται ο βιασμός και με βάση την απουσία συναίνεσης, που προϋποθέτει την αναθεώρηση του άρθρου 336 του Π.Κ.
Στο κείμενο της ερώτησης υπογραμμίζουν ότι «ο νομικός ορισμός του βιασμού με βάση την έλλειψη συναίνεσης αποτελεί αναγνωρισμένο διεθνές πρότυπο για τα ανθρώπινα δικαιώματα». Επικαλούνται σχετικά τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, «που θεωρείται ως το πλέον ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών» και «υποχρεώνει τα κράτη να ποινικοποιήσουν όλες τις μη συναινετικές πράξεις σεξουαλικής φύσης».
Αναλυτικά η ανακοίνωση του δικηγορικού γραφείου
Στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα (άρθρο 336) ο ορισμός του βιασμού αναφέρει ότι «όποιος με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου εξαναγκάζει άλλον σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της τιμωρείται με κάθειρξη». Η αναφορά όμως στην προϋπόθεση της σωματικής βίας ή την απειλή δεν συμβαδίζει με τα διεθνή πρότυπα και δίνει μεγάλα περιθώρια στους δράστες να μην τιμωρηθούν για τις πράξεις τους.
Περίπου 9 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν βιαστεί από την ηλικία των 15 ετών και έπειτα. Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός! Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Ελληνική Ιατροδικαστική Εταιρεία, οι βιασμοί ξεπερνούν τους 4.500 το χρόνο, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό εξ αυτών καταγγέλλεται στις αρχές και μόνο περίπου 150 φτάνουν στα δικαστήρια. Κάποια θύματα πιστεύουν ότι το να καταγγείλουν την πράξη θα είναι μία επιπλέον ταλαιπωρία γι’ αυτά και πιθανόν δεν θα δικαιωθούν. Ένας από τους λόγους είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι βιαστές δεν καταδικάζονται για την πράξη τους, αφού το θύμα δεν μπορεί να αποδείξει ότι της ασκήθηκε σωματική βία (π.χ. δεν διαθέτει σημάδια πάλης)
Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την έμφυλη βία του 2016, σχεδόν το ένα τρίτο των ερωτηθέντων έκριναν ότι η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογείται «υπό ορισμένες περιστάσεις». Αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, εάν το άτομο είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών, πηγαίνει εθελοντικά στο σπίτι με κάποιον, φοράει αποκαλυπτικά ρούχα, χωρίς να λέει “όχι” σαφώς ή να μην αντεπιτίθενται.
Στην πραγματικότητα, παρά την προσδοκία ότι ένα θύμα βιασμού θα αντεπιτεθεί, η παράλυση όταν δέχεσαι σεξουαλική επίθεση έχει αναγνωριστεί ως κοινή φυσιολογική και ψυχολογική αντίδραση, αφήνοντας το άτομο ανίκανο να αντισταθεί στην επίθεση, συχνά μέχρι το σημείο της ακινησίας. Για παράδειγμα, μια σουηδική κλινική μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι το 70% των 298 γυναικών που επέζησαν από βιασμούς βίωσαν την «ακούσια παράλυση» κατά τη διάρκεια της επίθεσης.
Σε μια ανοιχτή υπόθεση στη Βόρεια Ισπανία, η αυτοψία του σώματος της Diana Quer, που εξαφανίστηκε το 2016, δεν επέτρεψε να διαπιστωθεί εάν βιάστηκε με βάση βιολογικά στοιχεία λόγω του βαθμού αποσύνθεσης. Αλλά, η υπόθεση πυροδότησε σημαντικές συζητήσεις για το πόσο παραπλανητικές είναι οι προσδοκίες που θέλουν τις γυναίκες να αντιστέκονται στον βιασμό, ενώ μερικά μέσα υπέθεσαν ότι η Diana σκοτώθηκε ακριβώς επειδή αντιστάθηκε στη σεξουαλική επίθεση. Όχι μόνο οι κοινωνικές προσδοκίες, αλλά και πάρα πολλά συστήματα ποινικής δικαιοσύνης θέτουν το βάρος στις γυναίκες να αντισταθούν αντί στους δράστες να μην βιάζουν.
Στις 5 Απριλίου του 2018 κυρώθηκε με το ν. 4531/2018 (ΦΕΚ 62α) η συνθήκη της Κωνσταντινούπολης η οποία αφορά στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Στο αρχικό νομοσχέδιο που είχε κατατεθεί στη βουλή στις 6.3.2018 περιλαμβανόταν διάταξη που αφορούσε στην τροποποίηση της διάταξης του άρθρου 336 ΠΚ, έτσι ώστε να συμπεριληφθεί στην αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος και η έννοια της συναίνεσης, όπως έχει γίνει σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες (λχ Σουηδία). Η διάταξη δεν ψηφίστηκε από τη βουλή, γεγονός που αποσιωπήθηκε από όλες τις πολιτικές παρατάξεις. Η Σύμβαση ορίζει ως μόνο κριτήριο του βιασμού την «απουσία συναίνεσης», ενώ από το 2013 η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών συνέστησε ότι τυχόν απαίτηση της νομοθεσίας ότι η σεξουαλική επίθεση διαπράττεται με εξαναγκασμό ή βία και ότι οποιαδήποτε απαίτηση απόδειξης διείσδυσης πρέπει να αφαιρεθεί. Από όταν το νομοσχέδιο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση το διεθνές δίκαιο και τα πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαιτούν η σεξουαλική επίθεση, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, να ορίζεται από την απουσία συναίνεσης για τη σεξουαλική δραστηριότητα. Επιπλέον, η συγκατάθεση πρέπει να παρέχεται οικειοθελώς, ως αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, η οποία αξιολογείται στο πλαίσιο των περιστάσεων. Ως εθελοντική και διαρκής συμφωνία για συμμετοχή σε συγκεκριμένη σεξουαλική δραστηριότητα, η συγκατάθεση μπορεί να ακυρωθεί ανά πάσα στιγμή.
Επιπλέον, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η δευτερογενής θυματοποίηση της/του καταγγέλλουσας/οντος επιζούσας/όντος από τις διαδικασίες, ο ορισμός της σεξουαλικής κακοποίησης πρέπει να εισαχθεί, έτσι ώστε είτε:
– να απαιτεί την ύπαρξη «σαφούς και εθελοντικής συμφωνίας» και να απαιτεί από τους κατηγορούμενους να αποδείξουν τα μέτρα που έλαβαν για να εξακριβώσουν αν η/ο καταγγέλλουσα/ων / επιζούσα/ων συναινούσε ή
– να απαιτεί η πράξη να λαμβάνει χώρα υπό «καταναγκαστικές περιστάσεις» και να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα καταναγκαστικών περιστάσεων».
Μόνο εννέα ευρωπαϊκές χώρες από τις 33 αναγνωρίζουν την απλή αλήθεια ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός (όταν υπολογίζονται χωριστά οι τρεις δικαιοδοσίες της Μεγάλης Βρετάνιας).
Τι μήνυμα στέλνει αυτό στους δράστες; Τι λέει αυτό στις κοινωνίες μας, όπου όσες έχουν επιζήσει από μία σεξουαλική επίθεση εξακολουθούν να κατηγορούνται κατά κύριο λόγο οι ίδιες για αυτή;
Η έλλειψη νομικής αναγνώρισης ότι το μη συναινετικό σεξ είναι βιασμός τροφοδοτεί την αντίληψη ότι είναι ευθύνη των γυναικών να προστατευθούν από τον βιασμό. Οι αντιλήψεις αυτές είναι επικίνδυνες και πρέπει να αλλάξουν.
Η Αγγλία και η Ουαλία, η Σκωτία, η Βόρεια Ιρλανδία και η Δημοκρατία της Ιρλανδίας, καθώς και το Βέλγιο, η Κύπρος, το Λουξεμβούργο και η Γερμανία και ,πρόσφατα,η Σουηδία έχουν ορισμούς με βάση τη συναίνεση.
Αλλά οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες έχουν μείνει πολύ πίσω, με τους ποινικούς τους νόμους να ορίζουν ακόμα τον βιασμό με βάση την άσκηση σωματικής βίας ή την απειλή της, τον εξαναγκασμό ή την αδυναμία να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
Ο νομικός ορισμός του βιασμού με βάση την έλλειψη συναίνεσης δεν είναι νέος ή πρωτοποριακός. Αποτελεί αναγνωρισμένο διεθνές πρότυπο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (επιτροπή CEDAW) κάλεσε πολλά ευρωπαϊκά κράτη να εναρμονίσουν τη νομοθεσία τους για το βιασμό με τα διεθνή πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, και να ορίσουν το βιασμό με βάση την απουσία συναίνεσης.
Στη Βόρεια Ιρλανδία, η πολύ-δημοσιευμένη αθώωση τεσσάρων παικτών ράγκμπι του Ulster για βιασμό και άλλα σεξουαλικά αδικήματα προκάλεσε συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο σχετικά με την επάρκεια των νομικών διαδικασιών και την αντιμετώπισή τους από τις καταγγέλλοντες. Κατά τη διάρκεια της δίκης, η προσφεύγουσα ανακρίθηκε από τέσσερις δικηγόρους υπεράσπισης για οκτώ ημέρες και τα ματωμένα εσώρουχα της προβλήθηκαν στο δικαστήριο. Αυτό προκάλεσε μια έκρηξη αλληλεγγύης για τη γυναίκα τόσο στη Βόρεια Ιρλανδία όσο και στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, με χιλιάδες άτομα να συμμετέχουν σε διαδηλώσεις στο Μπέλφαστ, στο Cork, στο Δουβλίνο και σε άλλες πόλεις, εκφράζοντας την υποστήριξή τους μέσω του hashtag #IBelieveHer και της σελίδας Facebook και μοιράζοντας τις δικές τους ιστορίες.
Αυτό που υπέδειξε έντονα η δίκη του Μπέλφαστ είναι ότι ακόμη και σε μια περιοχή όπου ο βιασμός ορίζεται με βάση την έλλειψη συναίνεσης, παραμένουν πολλά εμπόδια στην πρόσβαση των γυναικών στη δικαιοσύνη για περιπτώσεις βιασμού. Οι ορισμοί με βάση τη συναίνεση των βιασμών και οι νομικές μεταρρυθμίσεις δεν είναι οι τελικές λύσεις για την αντιμετώπιση και την πρόληψη αυτού του συνεχώς υπάρχοντος εγκλήματος, αλλά αποτελούν σημαντικά σημεία εκκίνησης. Η εφαρμογή και η πρόληψη παρεμποδίζονται από τις εκτεταμένες προκαταλήψεις, τη στοχοποίηση των θυμάτων, τα στερεότυπα και τους μύθους, συχνά μεταξύ εκείνων που επιφορτίζονται με την πρόληψη του βιασμού και επιτρέπουν την πρόσβαση των επιζώντων βιασμού στη δικαιοσύνη.
Είναι καιρός τα κράτη να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να αναγνωρίσουν με νόμο ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.
Οι ελληνικές αρχές ΟΦΕΙΛΟΥΝ να κάνουν αυτό το βήμα και να τροποποιήσουν τον ορισμό του βιασμού έτσι ώστε να βασίζεται στην απουσία συναίνεσης στην σεξουαλική δραστηριότητα.
Η κοινωνία ,τις περισσότερες φορές ,δεν είναι έτοιμη να αποδεχθεί τις επιβεβλημένες αλλαγές . Ο νομοθέτης ,όμως ,πρέπει να τολμά και να εκπαιδεύει.
Εμείς, ως νομικοί της πράξης ,που έχουμε βιώσει την δευτερογενή θυματοποίηση των θυμάτων στις δικαστικές αίθουσες και έναν νόμο με ανεπαρκείς προϋποθέσεις ,οφείλουμε να τοποθετηθούμε και μαζί με άλλες συλλογικότητες να διεκδικήσουμε δυναμικά την αλλαγή του νόμου στην βάση της συναίνεσης .
Πρέπει να αφαιρεθούν ,επί τέλους ,από το οπλοστάσιο της υπεράσπισης του βιαστή τα γνωστά παραθυράκια εκμετάλλευσης της αδρανούς αντίστασης και της “παθητικής πρόκλησης του επιτιθέμενου”.
Και ναι! Είναι μια έμπρακτη κίνηση εκπολιτισμού της κοινωνίας μας και απενοχοποίησης των θυμάτων βιασμού που είναι πάρα πολλά, ακόμα και στον ανεπτυγμένο κόσμο (για τον υπόλοιπο πλανήτη δεν υπάρχει καν νόημα στο να αναζητά κανείς στατιστικά στοιχεία).
Αν δεν απαιτήσουμε να αλλάξει το νομικό πλαίσιο, η στάση της αστυνομίας και των δικαστικών αρχών δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Γι αυτό, το γραφείο μας αναλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις και πρωτοβουλίες με συνεχείς δημοσιεύσεις στην ιστοσελίδα μας, εισηγήσεις, ημερίδες και συλλογή υλικού με πραγματικές μαρτυρίες όσων επιθυμούν να μοιραστούν την ιστορία τους μέσω της ειδικής ανώνυμης φόρμας της ιστοσελίδας μας. Επιπλέον, στηρίζουμε έμπρακτα τα θύματα του βιασμού αναλαμβάνοντας προ bono την υπεράσπιση όσων αδυνατούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά στην δικηγορική αμοιβή ώστε να έχουν την υπεράσπιση που τους αξίζει.