Τέσσερα βιβλία όχι μόνο για την κινηματογραφική μαγεία αλλά και για τον τρόπο που βλέπουν οι συγγραφείς τους τη ζωή
Η μελέτη της ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου είναι ένα γόνιμο από πληροφορίες και ιδέες πεδίο για τον συγγραφέα Βρασίδα Καραλή, ο οποίος εκτός από καθηγητής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ είναι και φανατικός σινεφίλ. Η αγάπη του για τον κινηματογράφο έχει επισημοποιηθεί με μια σειρά βιβλίων που έχει γράψει στα αγγλικά, όπως τα «Realism in Greek cinema» (2017), «The cinematic language of Theo Angelopoulos» (2022), «Theo Angelopoulos: filmmaker and philosopher» (2023). Ωστόσο, το «Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου» (εκδόσεις Δώμα) έχει ξεχωριστή διαδρομή καθώς αποτελεί επαυξημένη έκδοση ενός έργου που κυκλοφόρησε το 2012 αρχικά στα αγγλικά και τώρα γνωρίζουμε επιτέλους και την ελληνική έκδοσή του.
Το βιβλίο καταγράφει την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου από τη γέννησή του, στις αρχές του 20ού αιώνα, μέχρι σήμερα. Στις προθέσεις του συγγραφέα είναι να ερευνήσει έναν τρομακτικά ογκώδη ανεξερεύνητο χώρο με σκοπό να ξεχωρίσει τα πιο ουσιώδη αποστάγματά του: η απολαυστική γραφή εγγυάται ένα αν μη τι άλλο χρήσιμο και διασκεδαστικό ανάγνωσμα με φράσεις που συνδέουν το πολιτικό σινεμά του Αγγελόπουλου («ο τετράωρος “Μεγαλέξανδρος” είναι η απάντηση του Ελληνα δημιουργού στον “Ιβάν τον Τρομερό” του Αϊζενστάιν» γράφει χαρακτηριστικά) με το εμπορικό προφίλ της Βουγιουκλάκη και του Κωνσταντάρα.
Τα γεγονότα επί της οθόνης
Σημαντική και με ισχυρό αντίκτυπο για τη σχέση κινηματογράφου και Ιστορίας είναι επίσης η έκδοση «Η Ιστορία στον κινηματογράφο – Ο κινηματογράφος στην Ιστορία» (μτφρ. Μάριος Ντόνας-Αθανασιάδης) του Ρόμπερτ Α. Ρόζενστοουν που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μωβ. Ο Αμερικανός ιστορικός συγγραφέας επιχειρεί να αποκαταστήσει την παρεξηγημένη σημασία των δραματικών ιστορικών ταινιών που για αρκετά χρόνια δεν «χωρούσαν» στη συζήτηση με αντικείμενο τα αποδεκτά από τους ακαδημαϊκούς κύκλους αφηγηματικά και επιστημονικά εργαλεία ανάλυσης ενός ιστορικού προσώπου ή γεγονότος.
Οπως λέει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, που εργάστηκε ως ιστορικός σύμβουλος του Γουόρεν Μπίτι στο πολιτικό έπος του δεύτερου «Οι κόκκινοι» (1981), αν αφήσουμε τις ιστορικές ταινίες έξω από την κουβέντα για την ανάλυση σημαντικών ιστορικών γεγονότων, ουσιαστικά γυρνάμε την πλάτη σε ένα από τα πιο σημαντικά μέσα πρόσληψης και νοηματοδότησης των συγκεκριμένων γεγονότων. Το βιβλίο αναλύει σημαντικές σκηνές διάσημων ταινιών όπως η «Λίστα του Σίντλερ» ή ο «Οκτώβρης» του Σεργκέι Αϊζενστάιν, καταγράφοντας το ιστορικό αποτύπωμα που μεταφέρουν από το χτες στο σήμερα οι δημιουργοί τους.
Με τη ματιά του κριτικού
Σε άλλο μήκος κύματος δύο εξαιρετικές εκδόσεις κριτικών κινηματογράφου παραδίδουν στον αναγνώστη την προσωπική τους λατρεία και αγωνία που πηγάζουν από τη σχέση τους με το κινηματογραφικό μέσο. Ο Γιάννης Σμοΐλης με το βιβλίο «Στην οθόνη του μυαλού μου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιγόκερως παραδίδει ένα προσωπικό και άκρως εξομολογητικό ημερολόγιο, οι σελίδες του οποίου γεμίζουν από τα συναισθήματα που του προκάλεσαν κάποιες ταινίες-σταθμοί στη ζωή του.
Οπως λέει και στον πρόλογο του βιβλίου ο Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Η ταινία είναι η αφορμή για τον Γιάννη Σμοΐλη και μέσα σε αυτήν επιχειρεί μια ενδοσκόπηση. Ψάχνει μέσα του για να βρει ίχνη άλλων ταινιών, προηγούμενων διαβασμάτων, ακουσμάτων και εμπειριών. Κι όταν πια καταφέρνει να ολοκληρώσει ένα κείμενο είναι σαν να βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη μετά από μια φορτισμένη συναισθηματικά νύχτα. Μια νύχτα μυστικών ερώτων και ερωτευμένων αποριών. Ετσι όταν διαβάζουμε τις κριτικές του διαβάζουμε πρωτίστως το ημερολόγιό του και σε αυτό βλέπουμε την αγωνία ενός ανθρώπου που επιχειρεί να διασώσει τον εαυτό του στην αέναη τρικυμία της ζωής».
Οι επιλογές του συγγραφέα είναι κυρίως σύγχρονες (φιλμ των Κοέν, Σκορσέζε, Τζάρμους, Λιντς, Λάνθιμος, Φίντσερ κ.ά.) αλλά δεν λείπουν και οι μεγάλοι μάστορες του σινεμά (Μπέργκμαν, Βισκόντι κ.ά.) που έβαλαν πρώτοι το λιθαράκι τους για να συνεχίσουν απρόσκοπτα το έργο τους οι επίγονοι.
Σε ανάλογο ύφος το βιβλίο του Γιώργου Ξανθάκη «Cineπιλογές – 100 κρυμμένα κινηματογραφικά διαμάντια», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ηδυέπεια, είναι ένας μεγάλος τόμος 580 σελίδων χωρισμένος σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται έργα λιγότερο γνωστών σκηνοθετών (Ρόμπιν Χάρντι, Φρανκ Πέρι, Τζόζεφ Λιούις) που κατάφεραν να φτιάξουν από μία αριστουργηματική ταινία στη μέτρια κατά τα άλλα καριέρα τους. Στη δεύτερη κατηγορία συναντάμε ταινίες από καταξιωμένους σκηνοθέτες (Ρενουάρ, Φορντ, Φελίνι, Σκορσέζε κ.ά.) οι οποίες όμως δεν ανήκουν –αδίκως, σύμφωνα με τον Ξανθάκη– στα λεγόμενα κορυφαία έργα τους.
Η αρχιτεκτονική του βιβλίου, του οποίου τον πρόλογο υπογράφει ο Αλέξης Δερμεντζόγλου, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς περιλαμβάνει 100 κεφάλαια –όσες και οι ταινίες που παρατίθενται σε χρονολογική σειρά– και το κάθε κεφάλαιο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο συναντάμε τη σύνοψη και την ανάλυση της ταινίας, ενώ στο δεύτερο μέρος τη συνοπτική παρουσία της φιλμογραφίας του σκηνοθέτη και την ανάλυση της τεχνοτροπίας του.
