Όταν ο διάσημος Aμερικανός κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ επανήλθε στα γνωστά του λημέρια με την «Ανατομία της επίδρασης».
Όπως κάθε εμμονικός χαρακτήρας, ο Χάρολντ Μπλουμ (1930-2019) δεν παύει να σκαλίζει το συγγραφικό του παρελθόν, να ξύνει –έως αίματος– παλιές και ανεπούλωτες πληγές, να μην αφήνει κανένα από τα ένδοξα τραύματά του να κλείσουν, αν όχι εντελώς ανεπαίσχυντα, τουλάχιστον ειρηνικά. Καθόλου δεν εκπλήσσει λοιπόν το ότι σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την «Αγωνία της επίδρασης» (1973), το βιβλίο που τον έκανε διάσημο, επανέρχεται σ’ αυτό με την «Ανατομία της επίδρασης» (2011). Σκύβει από πάνω του με την τρυφερή αλλά και κάπως τυραννική φροντίδα του πατέρα, που δεν εννοεί να αποδεχτεί την ενηλικίωση του παιδιού του. Ασφαλίζει πόρτες και παράθυρα ώστε να μην ενοχληθεί από διεγερτικούς ανέμους το προστατευόμενο τέκνο, ελέγχει –δίκην οχυρωματικών αναχωμάτων– τα βαριά σκεπάσματα που θα καλύψουν επαρκώς και έναντι οιουδήποτε κριτικού βέλους τα ευπρόσβλητα σημεία του.
Ο Μπλουμ δεν είναι φυσικά κανένας βιαστικός ταχυδρόμος, γι’ αυτό και τα δύο χτυπήματα στην ίδια θεματική πόρτα απέχουν μεταξύ τους όσο το διάστημα που χρειάστηκε η κριτική του διάνοια για να μετατρέψει ένα προειδοποιητικό μήνυμα σε οριστικό και αρκούντως σκυθρωπό τελεσίγραφο. Ετσι, ενώ η «Αγωνία της επίδρασης» προτείνεται ως μαχητικό εγχειρίδιο ενός ορμητικού νέου διανοούμενου, η «Ανατομία της επίδρασης» διενεργείται με το γεροντικό του νυστέρι. Πολύπειρο ασφαλώς, ύστερα από μακρά σπουδή σε πολλά και ποικίλως διαφέροντα φιλολογικά συμ-πτώματα, το χέρι που κρατά αυτό το νυστέρι παραμένει αποτελεσματικό, αλλά ενεργεί με τον αυτοματισμό των επαναλήψεων. Πράγμα που καθιστά αναμενόμενη και κάπως βεβιασμένη την ύστατη απόπειρα του Μπλουμ να εξασφαλίσει τη διάρκεια, να καταδείξει το εύρος και να εγγυηθεί την εγκυρότητα της θεωρητικής του προσέγγισης.
Η σχέση με τους προγόνους
Στην «Αγωνία της επίδρασης» ο Αμερικανός κριτικός επιμένει εξαντλητικά ότι το μεγαλύτερο και άρα το πλέον δυσεπίλυτο πρόβλημα για κάθε νέο και φιλόδοξο συγγραφέα είναι η σχέση του με τους ισχυρούς λογοτεχνικούς του προγόνους. Με βάση αυτή την πάγια πεποίθηση, η αμφίθυμη στάση του επιγόνου προς όσους δημιουργούς προηγήθηκαν υφολογικά ή θεματολογικά είναι πλέον εξουθενωτικά δεδομένη. Κάθε αισθητική συγγένεια προσθέτει οφειλές και η αποπληρωμή τους είναι επείγουσα για την κατάκτηση της αυτοδυναμίας οποιουδήποτε διεκδικεί με αξιώσεις μια θέση στο στέμμα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Οποιος βγαίνει στη σκηνή τελευταίος επιβάλλεται να κρατά με το ένα χέρι το κύπελλο της προπόσεως στην προγονική σκιά και με το άλλο το στιλέτο μιας υποχρεωτικής, επώδυνης αλλά και λυτρωτικής πατροκτονίας.
Η παραδοχή
Η «Ανατομία της επίδρασης» δεν ξεφεύγει ούτε κατ’ ελάχιστον από τη σταθερή τροχιά που έχει ήδη χαράξει ο Μπλουμ και για όποιον έχει ασχοληθεί έστω και ακροθιγώς με τις απόψεις και το έργο του δεν υφίσταται ουδεμία πιθανότητα παρερμηνείας των προθέσεών του. Ο Μπλουμ εντούτοις θέλει να καταστήσει σαφές και στον ανυποψίαστο αναγνώστη ότι αυτό το δεύτερο βιβλίο του πάνω στην έννοια της επίδρασης δεν είναι απλώς το δερματόδετο κάλυμμα του πρώτου αλλά η διεύρυνση της επιχειρηματολογίας του προς κάθε κατεύθυνση. Ιχνηλατώντας με παθιασμένη οξυδέρκεια ολόκληρο το φάσμα της επιρροής που άσκησε ο Σαίξπηρ στη δυτική και ιδιαίτερα στην αγγλόφωνη λογοτεχνία, ο Μπλουμ θα εφαρμόσει με αυστηρή συνέπεια το ίδιο μέτρο στις κορυφαίες λογοτεχνικές φιγούρες του νεότερου κόσμου. Ο Μίλτον και ο Σέλεϊ, ο Γέιτς και ο Τζόις, ο Εμερσον και ο Ουίτμαν θα ζυγιστούν ανάλογα με την απόσβεση των δανείων τους αλλά και την επιδραστική τους δύναμη σε νεότερους συγγραφείς, όπως ο Χαρτ Κρέιν ή ο Τζον Ασμπερι.
Οπως έχει ήδη επισημανθεί ωστόσο, η κριτική είναι το αποκαλυπτικότερο είδος αυτοβιογραφίας και η «Ανατομία της επίδρασης» επικυρώνει αυτόν τον ορισμό. Ο Μπλουμ δεν θα κρύψει ότι ακόνισε την κριτική του σκέψη σε διαρκή, κάποτε εναντιωματικό και πάντα συναρπαστικό διάλογο με τον Σάμιουελ Τζόνσον και τον Ουόλτερ Πέιτερ – και αυτή η παραδοχή δίνει ιδιαίτερο βάρος στην αξιοπιστία της φιλολογικής του διαθήκης.
Σαίξπηρ εναντίον Ομήρου
Ο αναγνώστης μπορεί να προσποριστεί πολλά οφέλη από τη μαθητεία στα έργα του Χάρολντ Μπλουμ, υπό την προϋπόθεση της αναγνώρισης των στενών της ορίων. Διότι ο Μπλουμ ήταν ασφαλώς έγκυρος και εμβριθέστατος κριτικός, μα όχι της δυτικής λογοτεχνίας στο σύνολό της, όπως ο ίδιος διατείνεται, αλλά μόνο της αγγλόφωνης μερίδας της. Οι αναφορές του στην ιταλική και την ισπανική, τη γαλλική και τη γερμανική, τη σκανδιναβική και τη ρωσική λογοτεχνική παράδοση είναι βαθύτατα ελλειμματικές και προφανώς παρελκυστικές. Σκοντάφτει υποχρεωτικά στον Δάντη ή στον Θερβάντες, στον Γκαίτε ή τον Προυστ, στον Ιψεν ή τον Ντοστογέφσκι, μόνο και μόνο όμως για να τους απωθήσει ως λαμπρούς μεν αλλά περιφερειακούς αστέρες στον γαλαξία της αγγλόφωνης λογοτεχνίας, την υπεροχή της οποίας προσπαθεί να επιβάλει με λογοδικαστικές γνωματεύσεις αποικιακής πνοής. Οποιαδήποτε ερώτηση και αν απευθύνει κανείς στον Μπλουμ η απάντηση είναι: ο Σαίξπηρ. Ολες του οι αποφάνσεις είναι συνυφασμένες με τη λατρεία του για τον Εγγλέζο δραματουργό και όλη του η ζωή υπήρξε μια απεγνωσμένη απόπειρα να επιβεβαιώσει την πρωτοκαθεδρία του έναντι του Ομήρου.
INF0
«H ανατομία της επίδρασης» του Χάρολντ Μπλουμ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Κώστα Αντωνίου και Δημήτρη Δημηρούλη
