Ο διευθυντής φωτογραφίας του Κένεθ Μπράνα μιλάει για το «Belfast», την Κύπρο, τα Όσκαρ και τη «Μέκκα του σινεμά».
«Πάµε και οι µάχες µόλις άρχισαν/ Υπάρχουν πολλοί χαµένοι, αλλά πες µου ποιος κέρδισε;/ Eσκαψαν τα χαρακώµατα µες στις καρδιές µας/ Και µητέρες, παιδιά, αδέρφια διαλυµένα/ Πόσο καιρό;/ Πόσο καιρό πρέπει να τραγουδάµε αυτό το τραγούδι;» αναρωτιούνται οι U2 στο «Sunday, Bloody Sunday» καθώς αναφέρονται στη Ματωµένη Κυριακή του 1972 στο Μπέλφαστ, στη διαµάχη καθολικών – προτεσταντών στη Βόρεια Ιρλανδία, στο µίσος που χωρίζει µε αβυσσαλέο χάσµα τις δύο θρησκευτικές κοινότητες. Σε αυτό το χάσµα εστιάζει η νέα ταινία του Κένεθ Μπράνα, «Belfast»: οι µνήµες από την παιδική του ηλικία συνθέτουν τη µεγάλη εικόνα µιας κοινωνίας που ταλανίζεται από τη µισαλλοδοξία (και οι προβλέψεις δείχνουν πως το φιλµ θα τον οδηγήσει στις οσκαρικές υποψηφιότητες). Αναζητήσαµε τον διευθυντή φωτογραφίας του «Belfast», τον Κύπριο Χάρη Ζαµπαρλούκο, στο Λονδίνο όπου βρίσκεται, για να συζητήσουµε µαζί του σχετικά µε την πολύχρονη συνεργασία του µε τον Κένεθ Μπράνα και µε την προσωπική του διαδροµή από την Πράσινη Γραµµή έως το Χόλιγουντ.
Πού σας πετυχαίνω;
Σε γυρίσµατα. Είναι δύσκολες µέρες αυτές που περνάµε, όχι µόνο εξαιτίας της πανδηµίας. Η Covid-19 έβγαλε στην επιφάνεια προβλήµατα που πραγµατικά δεν τα περιµέναµε. Οµως είµαστε αναγκασµένοι να προσαρµοστούµε στις νέες συνθήκες.
Πώς γνωριστήκατε µε τον Κένεθ Μπράνα;
Γνωριστήκαµε το 2007 όταν ετοιµαζόταν να κάνει τα «Παιχνίδια µυαλού» (Sleuth) και έψαχνε διευθυντή φωτογραφίας. Είχε δει τη δουλειά µου σε µια ταινία του Ρότζερ Μίτσελ, το «Enduring love» του 2004 µε τους Ντάνιελ Κρεγκ, Σαµάνθα Μόρτον και Ρις Ιφανς, που βασιζόταν σε µυθιστόρηµα του Ιαν ΜακΓιούαν. Καθώς αγαπούσε πολύ το βιβλίο αρχικά ήταν δύσπιστος για την ταινία, αλλά όταν την είδε ενθουσιάστηκε. Στην πρώτη µας συνάντηση έκανε συνέχεια αναφορές σε αυτό το φιλµ.
∆εν σας έκανε εντύπωση που ένας τόσο καταξιωµένος σκηνοθέτης µε οσκαρικές υποψηφιότητες, εµπορικές επιτυχίες, αποδόσεις σε σαιξπηρικά έργα κ.λπ. ενδιαφέρθηκε για έναν νεαρό, άγνωστο τότε Κύπριο διευθυντή φωτογραφίας;
Σίγουρα, ωστόσο µετά τα πρώτα του λόγια και όσα καλά είπε για τη δουλειά µου –ανέφερε µε έµφαση πόσο τον εντυπωσίασε η φωτογραφία στο «Enduring love»– πιάσαµε αµέσως την κουβέντα για το «Sleuth», ανταλλάξαµε γνώµες για το πώς ο ίδιος φανταζόταν κάποιες σκηνές και τι ιδέες είχα εγώ. Υστερα από µία µιάµιση ώρα µου είπε ότι θέλει να συνεργαστούµε, κάτι που µε έκανε πολύ ευτυχισµένο γιατί πράγµατι, όπως είπατε, ο Μπράνα τότε ήταν καταξιωµένος δηµιουργός ενώ εγώ µόλις ξεκινούσα τη δική µου καριέρα.
Τι σας έκανε να ταιριάξετε τόσο πολύ ώστε η συνεργασία σας να κρατήσει στο πέρασµα του χρόνου και να εδραιωθεί µε σπουδαία φιλµ όπως τα «Thor» (2011), «Σταχτοπούτα» (Cinderella, 2015), «Εγκληµα στο Οριάν Εξπρές» (Murder on the Orient Express, 2017) και φυσικά το «Belfast»;
Νοµίζω η προσήλωσή µας σε ένα κοινό όραµα και η αποφασιστικότητα να κάνουµε όσο πιο καλά µπορούµε κάθε φιλµ που αναλαµβάνουµε.
Οταν ο Κένεθ Μπράνα αποφάσισε να κάνει ένα τόσο προσωπικό φιλµ όπως το «Belfast» σας είπε κάτι διαφορετικό σε σχέση µε όσα είχατε συνηθίσει από τις προηγούµενες συνεργασίες σας;
Η συζήτηση για το φιλµ αυτό ξεκίνησε πολύ νωρίς. Μόλις είχαµε µπει στο πρώτο lockdown και βγαίναµε από το τέλος των γυρισµάτων του «Εγκλήµατος στον Νείλο» (Death on the Nile, 2020). Μετά δυο τρεις εβδοµάδες ξεκούρασης µου τηλεφώνησε για να µου πει ότι δουλεύει πάνω σε ένα νέο σενάριο και ήθελε να το διαβάσω χωρίς να µου αναφέρει το παραµικρό γι’ αυτό, κάτι που δεν το συνήθιζε. Μου επισήµανε ότι ήθελε να το διαβάσω µε φρέσκια µατιά και να το συζητήσουµε αργότερα, λαµβάνοντας υπόψη τα νέα δεδοµένα. ∆ηλαδή πώς µπορούσαµε να ξεκινήσουµε γυρίσµατα σε λίγο καιρό, τον Αύγουστο του 2020, εν µέσω πανδηµίας και µε όλους τους περιορισµούς που επιβλήθηκαν εξαιτίας της κατάστασης. Αρχικά περίµενα κάτι πιο απλό – κάτι σαν το «Sleuth» για παράδειγµα, αφού τα µέτρα για την αντιµετώπιση της πανδηµίας περιορίζουν αρκετά τις µεγάλες παραγωγές. Αλλά όταν διάβασα για χίλια άτοµα σε κλειστό χώρο κατάλαβα ότι ο Κεν είχε κάτι άλλο στο µυαλό του.
Τι σκεφτήκατε όταν ολοκληρώσατε το διάβασµα του σεναρίου;
Καταρχάς ότι ήταν πολύ συγκινητικό και αφοπλιστικό. Επίσης, εξαιρετικά καλογραµµένο, µε λόγο που έρεε και ζωντανές εικόνες που σε παρέσερναν. Ξέρετε, δεν ήταν κάτι συνηθισµένο για τον Μπράνα. Είχα διαβάσει κι άλλα σενάριά του, αλλά αυτό ήταν ό,τι πιο συγκινητικό και αυθόρµητο είχε γράψει. Στη συνέχεια το µεγάλο ερώτηµα ήταν άλλο: πώς διηγούµαστε ένα τέτοιο στόρι; Τι πρέπει να κάνουµε ώστε να είναι τόσο αυθεντικό και συγκινητικό όσο στο χαρτί;
Βρήκατε εύκολα τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήµατα;
Κάθε φορά που βρισκόµαστε και συζητάµε όλα αυτά τα 15 χρόνια που συνεργαζόµαστε µε τον Κεν για το πώς πρέπει να κάνουµε µια σκηνή καταλήγουµε σε µια κοινή απόφαση. Πώς θα κάνουµε κάτι διαφορετικό, τι νέο έχουµε να πούµε. Στο «Belfast» τα παραπάνω ερωτήµατα ενισχύθηκαν µε το επιπλέον ερώτηµα: πώς θα µπορέσουµε να πούµε αυτή την ιστορία; Το ασυνήθιστο για µένα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι ως ένα σηµείο η ιστορία αυτή έπαυε να ήταν µια καλή ιδέα ή το θέµα ενός µυθιστορήµατος. Εδώ πλέον µιλούσαµε για την ίδια τη ζωή του Μπράνα και αυτό από µόνο του ήταν τεράστια ευθύνη.
Ποιο είναι το πιο δυνατό στοιχείο της ιστορίας του;
Αρχικά να πούµε ότι είναι ένα µόνο κοµµάτι της παιδικής του ηλικίας. Οµως ήταν τόσο κρίσιµα όσα έζησε σε αυτό το διάστηµα που χωρίς υπερβολή µπορούµε να οµολογήσουµε ότι άλλαξαν τον χαρακτήρα του και διαµόρφωσαν την προσωπικότητά του. Το Μπέλφαστ διαµόρφωσε την ταυτότητα του Κεν. Η ιστορία του «Belfast» συµπυκνώνει τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήµατα, την ίδια του την ύπαρξη. Είναι κάτι τόσο προσωπικό, σαν να σου εκµυστηρεύεται ένας φίλος ένα µυστικό από το παρελθόν του. Και ως φίλος, βέβαια, οφείλεις να συνεισφέρεις στην κουβέντα, να πεις κάτι που θα βοηθήσει. Σκεφτείτε όµως πόσο δύσκολο είναι να εξοµολογηθείς αυτό το µυστικό σε όλο τον κόσµο.
Πέρα από το προσωπικό στοιχείο, όµως, το φιλµ εκθέτει πολιτική άποψη µε θέµα το ιρλανδικό ζήτηµα. Το Μπέλφαστ του 1969 είναι εµπόλεµη ζώνη µεταξύ καθολικών και προτεσταντών.
Παρότι είχα διαβάσει πολλά πράγµατα για την ιστορία της Ιρλανδίας, δεν γνώριζα κάποιες από τις λεπτοµέρειες που συναντάµε στο φιλµ. Οµως δεν θέλαµε το πολιτικό σκέλος να καπελώσει την προσωπική ιστορία. Το βασικό ερώτηµα που θέτουµε είναι πώς µπορεί µια οικογένεια να επιβιώσει σε ένα τόσο εχθρικό και πολεµικό περιβάλλον. Και, το κυριότερο, να δώσει ασφάλεια και σιγουριά στα παιδιά.
Κάτι αντίστοιχο δεν ζήσατε κι εσείς στην Κύπρο; Ή µήπως ήσασταν πολύ µικρός για να το θυµάστε;
Ετσι ακριβώς είναι. Ηµουν τεσσάρων ετών όταν έγινε η τουρκική εισβολή. Το σπίτι µας ήταν κοντά στην Πράσινη Γραµµή και, όπως συνέβη µε πολλούς Κύπριους, φύγαµε από το νησί το 1974. Επέστρεψα στην Κύπρο το 1981 µε τη µητέρα και τον αδερφό µου, ενώ ο πατέρας µου που ήταν µηχανικός συνέχισε να εργάζεται στο Ντουµπάι. Προσωπικά λοιπόν είχα βρεθεί σε παρόµοια θέση µε τον ήρωα όταν οι δικοί µου επέλεξαν τη φυγή ώστε όχι µόνο να είµαστε πιο ασφαλείς, αλλά, το κυριότερο, να µάθουµε να ζούµε χωρίς το µίσος να πλακώνει την ψυχή µας. Θεωρώ ότι αυτό είναι και το µεγάλο ατού της ταινίας και αυτό που την κάνει αγαπητή σε τόσο πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους. Επιπλέον, µπορεί κάποιος να παρακολουθήσει την ταινία χωρίς να γνωρίζει λεπτοµέρειες για εκείνη την εποχή.
Στην Αγγλία πώς βρεθήκατε;
Μετά τον στρατό, το 1989, πήγα στο Λονδίνο ως φοιτητής στα 19 µου για να σπουδάσω ζωγραφική. Στα µαθήµατα που κάναµε παίρναµε στοιχεία από όλες τις µορφές τέχνης (γλυπτική, κινηµατογράφος κ.ά.) και κάπως έτσι αγάπησα το σινεµά. Τον δεύτερο κιόλας χρόνο ήξερα ότι θα αφιερωθώ στο σινεµά. Ειδικά όταν είδα τον «Ανδαλουσιανό σκύλο» του Μπουνιουέλ και τα φιλµ του Μπέργκµαν συνειδητοποίησα ότι ο καλός κινηµατογράφος είναι πραγµατικά έργο τέχνης. Πίστεψα ότι µπορώ να συνεχίσω σε αυτό τον τοµέα καθώς έβλεπα έναν ολόκληρο θαυµατουργό κόσµο να ανοίγεται µπροστά µου.
Αλήθεια, είστε έτοιµος για την πρώτη σας οσκαρική υποψηφιότητα;
Πώς να προετοιµαστείς για κάτι τέτοιο; ∆εν γίνεται. Αν συµβεί, θα είναι υπέροχο. Αλλά αν δεν συµβεί, δεν πειράζει. Αλήθεια σας το λέω· θεωρώ ότι δεν πρέπει να περιµένεις να συµβεί κάτι τέτοιο. Ηδη το δώρο που πήραµε από αυτή την ταινία και η αγάπη που εισπράξαµε νοµίζω ότι είναι υπεραρκετά. Το «Belfast» ήταν µια ελάσσων ταινία που κάναµε µες στην πανδηµία µε σκοπό να µιλήσουµε για ανθρώπινα πράγµατα: την αγάπη, τις οικογενειακές σχέσεις, τα παιδικά όνειρα και κυρίως τις ευθύνες που έχουν οι γονείς για το µεγάλωµα των παιδιών τους. Ούτε που φανταζόµασταν ότι θα γνωρίσει τόσο µεγάλη αποδοχή.
Εχετε κάνει µεγάλες ταινίες για το Χόλιγουντ αλλά είστε αρκετά σεµνός γύρω από αυτό το κοµµάτι της δουλειάς σας για το οποίο άλλοι συνάδελφοί σας θα είχαν ξεσηκώσει τον κόσµο. Γιατί αυτό;
Για µένα το Χόλιγουντ είναι απλώς µια πόλη που τυχαίνει να έχει πλούσια κινηµατογραφική ιστορία. Πήγα για σπουδές µεταπτυχιακές εκεί και έµαθα από αυτήν τη βιοµηχανία πολλά πράγµατα για το σινεµά. Εκτίµησα κυρίως τις γνώσεις τους –ειδικά στο τεχνικό κοµµάτι, που είναι µέρος και της δικής µου δουλειάς– και τη λατρεία τους για το σινεµά. Ακόµη και όταν δούλεψα για κάποια στούντιο η µατιά µου και κυρίως η γνώµη µου για το Χόλιγουντ δεν άλλαξαν.
