Τι γυρεύει ο πρωτοκαπετάνιος της Αντίστασης στην πόλη; Τι γυρεύει στις χιπ χοπ ρίμες;
«Σηκώνοµαι πολλά πρωί, τρείς ώρες πριν να φέξει/ Παίρνω νερό και νίβοµαι και ζώνω τ’ άρµατά µου/ Και παίρνω ζβάρα τα βουνά, ζβάρα τα κορφοβούνια/ Βρίσκω ληµέρι αντάρτικο και κλεφτοκαπετάνιο». Το ρυθµικό µουρµουρητό έρχεται από τα βάθη του χρόνου, οι ηλεκτρικοί δεκαπεντασύλλαβοι κυλούν αργά στις χαράδρες της Ρούµελης. Μοιάζει µε κλέφτικο του Εικοσιένα – και σε µια άλλη του ζωή ίσως ήταν. ∆υο µήνες τώρα όµως έγινε λοξό ροκ από τους Villagers: «Βρίσκω ληµέρι αντάρτικο πολλά χορταριασµένο/ Βρίσκω τον Άρη αρχηγό βαριά τραυµατισµένο».
Το ΕΑΜ διάβασε την Αντίσταση σαν νέο Εικοσιένα. Ήταν η νέα Φιλική Εταιρεία, οι αντάρτες του κλέφτες και αρµατολοί, ο αγώνας του, αγώνας για ελευθερία, όπως τότε, µα και για λαοκρατία που τότε προδόθηκε. Το Εικοσιένα άφησε πολλούς ήρωες στη συλλογική µνήµη, η εποποιΐα της Αντίστασης µόνο έναν: τον Άρη Βελουχιώτη. Μονάχα γι’ αυτόν γράφτηκαν τραγούδια ενόσω ακόµη ζούσε· από ανθρώπους του λαού, όχι από γραµµατιζούµενους, όπως τα περισσότερα αντάρτικα. Υστερα από µια µάχη ενάντια στους Ιταλούς, στο Μικρό Χωριό της Ευρυτανίας, µια επνίτισσα της περιοχής έπλασε το πιο γνωστό απ’ όλα, αυτό που έµελλε να αποκληθεί «Του Άρη». Σαν ήρθε η µεταπολίτευση και η µνήµη της Αντίστασης ζωντάνεψε, το τραγούδι εκείνο διασκευάστηκε και τραγουδήθηκε από πολλούς. Ο Θεοδωράκης, ο Μικρούτσικος, ο Νότης Μαυρουδής, ο Πέτρος Πανδής το απέδωσαν τελετουργικά και επικά στο πνεύµα της εποχής, αγνοώντας επιδεικτικά το κόµµα που είχε αποκηρύξει τον πρωτοκαπετάνιο του από το 1945 – όταν εκείνος αγνόησε τη Βάρκιζα και τράβηξε τον µοναχικό του δρόµο στη χαράδρα του Φάγγου.
Τριάντα τόσα χρόνια µετά την αναγνώριση της Αντίστασης, το 2015, ο Μπάµπης Στόκας συνταιριάζει ξανά τους παλαιούς εκείνους δεκαπεντασύλλαβους µε ήχους σύγχρονους και φωνές ηλεκτρικές: «Αναστενάζουν τα βουνά κι ο ήλιος σκοτεινιάζει/ Το δόλιο το Μικρό Χωριό και πάλι ανταριάζει/ Λαµποκοπούν χρυσά σπαθιά, πέφτουν ντουφέκια αλάργα/ Ο Αρης κάνει πόλεµο µ’ αντάρτες παλικάρια». Ωραίο, µαχητικό, µα cool, µε συνείδηση της απόστασης. Λίγο νωρίτερα, το 2011, οργισµένοι νεαροί, οι Social Waste, φέρνουν τον Άρη στην πόλη από νέο, απρόβλεπτο δρόµο – µια χιπ χοπ ραψωδία µε δεκατρισύλλαβες ρίµες-µαχαίρια: «Κάπου στη Ρούµελη λένε πως είσαι ακόµα/ Με τον Κωστούλα, τον Μπελή και τον Τζαβέλλα/ Τ’ ακούς; Ακόµα σε ζητάει τούτο το χώµα/ Γι’ αυτό σου λέω, ανέβα στ’ άλογο και έλα».
Τι γυρεύει ο Άρης στην πόλη; Πολλοί τον περίµεναν τότε, τον Κόκκινο ∆εκέµβρη του ’44, όταν ο εφεδρικός ΕΛΑΣ πάλευε στις συνοικίες µε Αγγλους, µε χίτες και ταγµατασφαλίτες. ∆εν ήταν εκεί. Κυνηγούσε τον Ζέρβα στην Ηπειρο µε εντολή του κόµµατος – αν σκαλίσουµε τα δίκτυα θα τον δούµε, όπως κάθε ∆εκέµβρη 28, καβαλάρη νικητή στο κέντρο των Ιωαννίνων. Πέντε µήνες αργότερα το κεφάλι του κρεµόταν στον φανοστάτη των Τρικάλων. ∆άκρυσαν πολλοί, µα σιωπηλά· το κόµµα ήδη είχε διαµηνύσει: ούτε ψωµί ούτε νερό στον Αρη! Μόνο ο Ρίτσος τόλµησε: «Ένα µεγάλο κόκκινο άλογο, ένας αητός µε µια σηµαία, ένα άστρο αληθινό, πολλή ζέστα – αυτός είναι ο Άρης των παιδιών και των µεγάλων».
Τι γυρεύει ο Άρης στην πόλη; Τον Νοέµβρη του ’82 στον Γοργοπόταµο ακούστηκε για πρώτη φορά από επίσηµα χείλη το όνοµά του. Τρεις µήνες νωρίτερα ο Παπανδρέου στη Βουλή εισηγήθηκε να αποδοθούν τιµές σε αυτούς που ξεχάστηκαν, σε αυτούς που εξαιρέθηκαν: «Ήρθε τώρα η ώρα δίπλα στους ήρωες του 1821 να τοποθετήσουµε στην εθνική µας µνήµη ενωµένους –ενωµένους!– αυτούς που έπεσαν το ’40-’44». Ενωµένους, αλλά τελικά χωριστά. Το αλβανικό έπος µονοπώλησε την εθνική γιορτή, η Αντίσταση περιορίστηκε σε ηµέρα µνήµης. Η διακριτική υποβάθµιση της Αντίστασης ενίσχυσε απρόσµενα τον µύθο του Άρη. Ο Γοργοπόταµος τον έφερνε στο κέντρο της εικόνας αφού «χωρίς τον Ζέρβα δεν θα γινόταν, χωρίς τον Αρη δεν θα πετύχαινε». Αρκετοί τον υποδέχτηκαν στα 80s µε τον τρόπο των 80s. Μικρές µάχες δόθηκαν εδώ κι εκεί για να πάρουν κάµποσες οδοί και πλατείες το όνοµά του. Πιο µεγάλες για να στηθούν οι λιγοστές προτοµές και ο µοναδικός έφιππος ανδριάντας του: αν περάσετε από τη Λαµία, σταθείτε για λίγο στην πλατεία Λαού. Θα δείτε τον Άρη καβάλα στο άλογό του να βαδίζει αγέρωχα στη χώρα των θρύλων.
Τι γυρεύει ο Άρης στην πόλη σήµερα; Ο Άρης ξανάρθε στις πλατείες των αγανακτισµένων. Όπως η Αντίσταση στράφηκε στο Εικοσιένα και όπως το Εικοσιένα αντλούσε από την αίγλη της αρχαιότητας, τα παιδιά της κρίσης σκάλιζαν το παρελθόν για στηρίγµατα: γύρευαν δύναµη να αντισταθούν και έµπνευση να επινοήσουν. Γνώριζαν ασφαλώς πως η ιστορία δεν επαναλαµβάνεται. Μα έβλεπαν επίσης πως οι βάρβαροι στο τέλος θα νοµοθετήσουν, πως ο Άρης θα αναγκαστεί να απέλθει: «Κι ύστερα κοίταξα ξανά τον φανοστάτη/ Εκείνον στη φωτογραφία της ντροπής/ Κι είπα: “Αντίο, καπετάνιε επαναστάτη/ Καλές εφόδους στην κοιλάδα της σιωπής”».
Ο Χάρης Αθανασιάδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
