O ρατσισμός είναι ο καλύτερος φίλος του καπιταλισμού ή μια άλλη ανάγνωση της φυλετικής εξέγερσης στις ΗΠΑ
Από την ημέρα του φόνου του Τζορτζ Φλόιντ πολυπληθείς διαδηλώσεις συγκλονίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι περισσότεροι αναλυτές εστιάζουν την προσοχή τους στην ανάγκη τερματισμού της αστυνομικής βαναυσότητας που θέτει τη ζωή των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ υπό διαρκή απειλή. Για να κατανοήσουμε όμως την οργή των διαδηλωτών επιβάλλεται να δούμε και την οικονομική πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι μαύροι στις ΗΠΑ.
Τα ποσοστά ανεργίας των Αφροαμερικανών υπό κανονικές συνθήκες είναι διπλάσια από αυτά των λευκών. Επιπλέον, οι μαύροι εργαζόμενοι βρίσκονται δυσανάλογα σε επισφαλείς θέσεις εργασίας. To 2017 48% των μαύρων εργαζομένων εργάζονταν σε δουλειές χωρίς ασφαλιστική κάλυψη, με αβέβαιη χρονική διάρκεια και χαμηλό μισθό.
1 Τεράστιες είναι και οι διαφορές στον πλούτο λευκών και μαύρων σήμερα στις ΗΠΑ. Η μέση αφροαμερικανική οικογένεια κατέχει περιουσιακά στοιχεία συνολικής αξίας περίπου 17.150 δολαρίων, έναντι 171.000 δολαρίων για τη μέση λευκή οικογένεια.
2 Το ποσοστό του πλούτου που βρίσκεται στα χέρια μαύρων φτάνει μόλις το 1% του συνολικού πλούτου, ελάχιστα παραπάνω από την εποχή της δουλείας.
3 Πώς φτάσαμε εδώ; Την υφαρπαγή του πλούτου επί δουλείας ακολούθησαν ανεκπλήρωτες υποσχέσεις προς τους απελεύθερους δούλους το 1865 για αναδασμό της γης και για «160 στρέμματα και ένα μουλάρι».
4 Στην εποχή των φυλετικών διακρίσεων και της Κου Κλουξ Κλαν όταν οι απόγονοι των δούλων κατάφερναν να αποκτήσουν κάποια περιουσία έβλεπαν συχνά τη ζωή τους να απειλείται και τον πλούτο τους να καταστρέφεται από εμπρησμούς.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι διακρίσεις στην ιδιοκτησία ακινήτων (πρακτική γνωστή ως redlining) και η φυγή των λευκών προς τα προάστια μετά το 1950 οδήγησαν σε φυλετικά χωρισμένες πόλεις. Αποτέλεσμα του de facto φυλετικού διαχωρισμού –σε συνδυασμό με τη χρηματοδότηση των σχολείων κυρίως μέσω της δημοτικής φορολογίας– είναι η εγκατάλειψη των σχολείων των πόλεων, με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες που επιφέρει αυτό. Ετσι σήμερα, σύμφωνα με μελέτη ερευνητών του Στάνφορντ, οι μαθητές σε πόλεις όπως το Ντιτρόιτ, όπου το 87% των μαθητών είναι Αφροαμερικανοί, βρίσκονται γνωστικά δύο χρόνια πίσω από τους αντίστοιχους μέσους μαθητές των ΗΠΑ και ακόμη πιο πίσω από τους μαθητές πλούσιων γειτονικών προαστίων.
5 Οι αποκλεισμοί εκτείνονται και στο τραπεζικό σύστημα. Εχοντας ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία, το 47,3% των αφροαμερικανικών νοικοκυριών είναι ολικώς ή μερικώς αποκλεισμένα από το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα.
6 Μόνη διέξοδος για βασικές συναλλαγές είναι η προσφυγή σε ενεχυροδανειστήρια και επιχειρήσεις-αρπακτικά που χρεώνουν υπέρογκα ποσά για βασικές τραπεζικές συναλλαγές ή δανείζουν έναντι ληστρικών επιτοκίων (συχνά πάνω από 400% σε ετήσια βάση).
7 Ομως ακόμη και το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα αντιμετωπίζει τους Αφροαμερικανούς με αρπακτικό τρόπο. Τη δεκαετία του 2000 οι τράπεζες των ΗΠΑ κατηύθυναν τα τοξικά υψηλότοκα στεγαστικά δάνεια (subprime mortgages) προς μαύρους δανειολήπτες ακόμη και όταν οι τελευταίοι δικαιούνταν χαμηλότοκα συμβατικά δάνεια.
8 Τα παραπάνω οικονομικά στοιχεία καταδεικνύουν πως ο αποκλεισμός των Αφροαμερικανών από βασικές οικονομικές δραστηριότητες αποτέλεσε βασική επιλογή ενός ρατσιστικού πολιτικού συστήματος. Αντίθετα, οι μαύροι των ΗΠΑ αντιμετωπίζονται ως δυνάμει εγκληματίες, αντίληψη που πιστοποιείται από τη γιγάντωση του κατασταλτικού μηχανισμού. Ετσι το αίτημα των διαδηλωτών για δραστική μείωση της χρηματοδότησης της αστυνομίας των ΗΠΑ συνιστά τόσο καταδίκη της αστυνομικής βίας όσο και συνειδητοποίηση ότι η καταστολή στερεί πόρους από τα δημόσια αγαθά και το κοινωνικό κράτος. Η μαζικότητα των διαδηλώσεων και η υποστήριξη των αιτημάτων τους από πλατιά στρώματα δείχνουν πως η προσπάθεια ριζοσπαστικού αναστοχασμού των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ όλο και ωριμάζει.
Ο Χάρης Κωνσταντινίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής, τμήμα Οικονομικών, University of Massachusetts Boston
1. Randy Albelda, Aimee Bell-Pasht & Charalampos Konstantinidis. 2020. «Gender and precarious work in the United States: Evidence from the Contingent Work Supplement 1995-2017». Review of radical political economics
2. Brookings Institute. 2020. «Examining the black-white wealth gap». https://www.brookings.edu/blog/up-front/2020/02/27/examining-the-black-white-wealth-gap/
3. Mehrsa Baradaran. 2017. The color of money. Harvard University Press, σ. 9
4. Eric Foner. 1988. Reconstruction: America’s unfinished revolution, 1863-1877. Perennial Classics, σ. 70-71
5. The Educational Opportunity Project at Stanford University. 2020. https://edopportunity.org/
6. FDIC. 2017. FDIC National Survey of Unbanked and Underbanked Households https://www.fdic.gov/householdsurvey/2017/2017report.pdf
7. Center for Responsible Lending. 2019. https://www.responsiblelending.org/sites/default/files/nodes/files/research-publication/crl-payday-rate-cap-map-feb2019.pdf
8. Richard Rothstein. 2017. The color of law. Liveright Publishing, σ. 109-113