Οι σύγχρονοι «Μακεδονομάχοι» θα έπρεπε να αναζητήσουν την ιστορική αλήθεια στα διακυβεύματα του 20ου αιώνα και όχι στην εποχή του Μέγα Αλέξανδρου.
Ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Χάρης Αθανασιάδης είναι ένας από τους ιστορικούς που καλλιεργούν συστηματικά τη Δημόσια Ιστορία. Ένα νέο επιστημονικό πεδίο που μελετά τους τρόπους με τους οποίους διαφορετικές εκδοχές της ιστορικής κουλτούρας διαχέονται και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας σε κρίσιμα διακυβεύματα. Η συζήτηση έχει στο επίκεντρο το Μακεδονικό ζήτημα, τις αντιδράσεις των πολιτών, τη μετάλλαξη της φιλελεύθερης παράταξης και τους λόγους που τείνουμε να ερμηνεύουμε την ιστορία μας σαν μία αδιάλειπτη συνέχεια από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Ο επιθετικός προσδιορισμός «Δημόσια» μοιάζει να περιλαμβάνει όλους μας και να απευθύνεται σε όλους μας. Τι ακριβώς είναι η Δημόσια Ιστορία;
Η Δημόσια Ιστορία μελετά τη διάχυτη ιστορική κουλτούρα ενός συνόλου ανθρώπων: ενός έθνους, μιας πολιτικής παράταξης, μιας τοπικής κοινωνίας. Η σχέση μας με την ιστορία εξελίσσεται ποικιλότροπα και ύστερα από τα μαθητικά μας χρόνια. Μια συζήτηση φίλων στο διαδίκτυο εκτρέπεται αίφνης σε αντιπαράθεση για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου και μια ταινία για τον Βασίλη Τσιτσάνη τσιγκλάει τις συλλογικές μας ευθύνες για τη χαμένη εβραϊκή κοινότητα της Σαλονίκης. Άρα, η Δημόσια Ιστορία «περιλαμβάνει» όλους μας, αλλά και «απευθύνεται» σε όλους μας, διότι δεν μελετά την ιστορική κουλτούρα απλώς για να την κατανοήσει ή να την εξηγήσει, αλλά και για να την επηρεάσει, να την εμβολιάσει με τα σύγχρονα πορίσματα της επιστημονικής Ιστορίας. Για το σκοπό αυτό επιστρατεύει όλες τις τέχνες και τις τεχνικές: από τις πιο παραδοσιακές όπως η τέχνη του λόγου έως τις ακραιφνώς ψηφιακές επινοήσεις που διαμορφώνουν μια νέα τάση που ακούει στο όνομα Ψηφιακή Δημόσια Ιστορία.
Γιατί η συζήτηση για το Μακεδονικό περιστρέφεται γύρω από την αρχαιότητα; Οφείλεται στην ιδιαίτερη σχέση μας με την ιστορία ή μήπως σε άγνοια της ιστορίας;
Όσο κι αν ακούγεται περίεργο οφείλεται και σε έλλειμμα σύγχρονης ιστορικής γνώσης και σε περίσσευμα μιας ορισμένης ιστορικής παιδείας. Οσοι συμμετείχαν στα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό δεν είναι κατ’ ανάγκην ιστορικά αναλφάβητοι, όπως συχνά λοιδορήθηκαν. Μια συγκεκριμένη ιστορική κουλτούρα διαποτίζει το βλέμμα όλων μας, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη ή το μορφωτικό μας επίπεδο. Είναι, δηλαδή, κυρίαρχη κουλτούρα επειδή καλλιεργήθηκε και δομήθηκε σε συνεκτικό αφήγημα από σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης. Από ιστορικούς ολκής όπως ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, από πρωτοπόρους λαογράφους όπως ο Νικόλαος Πολίτης και από εξαίρετους τεχνίτες του λόγου και του καμβά – η ελαιογραφία του Εγγονόπουλου που φέρνει πλάι πλάι τον Μεγαλέξαντρο με τον Παύλο Μελά δεν απευθύνεται στο πλατύ κοινό, στοχεύει καταφανώς σε πεπαιδευμένους. Μέσα από αυτά τα μορφωτικά φίλτρα, που κατασκευάζονταν από την εγχώρια υψηλή διανόηση επί έναν τουλάχιστον αιώνα, οι περισσότεροι Έλληνες μάθαμε να βλέπουμε την ιστορία μας ως ένα αδιατάρακτο συνεχές, που αρχίζει από τη μινωϊκή Κρήτη και συνεχίζεται έως τις μέρες μας. Έτσι, μας φαίνεται λογικό σε κρίσιμα ζητήματα να προτάσσουμε τα αρχαία μας διαπιστευτήρια, εν προκειμένω τους βασιλιάδες της αρχαίας Μακεδονίας, τον Φίλιππο και τον Μέγα Αλέξανδρο.
Ποια είναι τα βασικά σημεία της ιστορικής γνώσης που θα βοηθούσαν σε μία ορθή προσέγγιση του Μακεδονικού; Πώς θα μπορούσε η Δημόσια Ιστορία να συνεισφέρει σε αυτή την κατεύθυνση;
Η πρόοδος των ιστορικών σπουδών στην Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση και μετά υπήρξε αλματώδης. Στις δυόμισι χιλιετίες που μεσολάβησαν από την εποχή των αρχαίων Μακεδόνων υπήρξαν περίοδοι συνέχειας, αλλά και περίοδοι κατά τις οποίες οι αλλαγές δημιούργησαν νέες θεσμικές δομές και ιδεολογικές νόρμες. Η σύγχρονη συζήτηση για τη Μακεδονία δεν σχετίζεται κατ’ ελάχιστο με την κληρονομιά της αρχαιότητας, αλλά αποκλειστικά και μόνο με τις συγκρούσεις και τα διακυβεύματα που ανέκυψαν στο γύρισμα του 19ου αιώνα προς τον 20ο. Έως τα τέλη του 19ου αιώνα, κανείς δεν θεωρούσε πως υφίσταται μακεδονικό ζήτημα, όπως κανείς δεν θεωρεί σήμερα πως έχουμε δικαιώματα στη νότιο Ιταλία επειδή εκεί άνθισε δυόμισι χιλιάδες χρόνια νωρίτερα η Μεγάλη Ελλάδα. Οι έγκυρες ιστορικές μελέτες δεν λείπουν. Περιορίζομαι να αναφέρω μια φετινή κυκλοφορία με τίτλο «Οι Μακεδονίες των άλλων» του ιστορικού Σπύρου Καράβα και το βιβλίο «10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό» του πολιτικού επιστήμονα Δημήτρη Χριστόπουλου και του ιστορικού Κωστή Καρπόζηλου.
Πώς θα ερμηνεύατε την εθνικιστική ρητορική που διαπερνά την πολιτική αντιπαράθεση γύρω από το Μακεδονικό; Η αξιωματική αντιπολίτευση πιστεύετε ότι μόνο για λόγους εντυπώσεων εναντιώθηκε στη συμφωνία των Πρεσπών;
Θα ήταν καθησυχαστικό αν η πολεμική της εκκινούσε απλώς και μόνο από τις ανάγκες της κομματικής αντιπαράθεσης. Μα εκτιμώ πως πηγάζει από μια κρίσιμη μεταλλαγή του φιλελεύθερου χώρου. Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, προτού διαψευστεί η φιλελεύθερη αισιοδοξία πως ο κόσμος βαδίζει προς ένα καλύτερο μέλλον και πως η χώρα μας οδεύει προς τον πυρήνα των προηγμένων ευρωπαϊκών κρατών, η πιθανότητα να συναινέσει η φιλελεύθερη Δεξιά σε μια αντίστοιχη συμφωνία ήταν πολύ μεγάλη. Η εθνική γραμμή που χαράχθηκε το 2008 από τη Ντόρα Μπακογιάννη, κινείται σε αδρές γραμμές στην ίδια κατεύθυνση με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Όπως πολλά άλλα όμως, έτσι κι αυτό άλλαξε μετά την οικονομική κρίση. Η εθνικιστική τάση της Δεξιάς (που στη χώρα μας συνυπάρχει ιστορικά με την φιλελεύθερη) κήρυξε την επιστροφή στο ασφαλές έδαφος του εθνικισμού και της θρησκείας. Εντός της Δεξιάς παράταξης κυριάρχησε μια ανάγνωση του κόσμου που αντλεί από τον επιθετικό εθνικισμό των αρχών του 20ού αιώνα και από το καταπίστευμα της ιστορικής γνώσης που κυριαρχούσε πριν τη Μεταπολίτευση. Η φιλελεύθερη τάση δεν σύρεται απλώς πίσω από την εθνικιστική, μεταλλάσσεται και της μοιάζει όλο και περισσότερο.
-Ο Χάρης Αθανασιάδης είναι καθηγητής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και διευθυντής του µεταπτυχιακού προγράµµατος για τη ∆ηµόσια Ιστορία του ΕΑΠ
