Εάν η Λιβύη δεν είχε πετρέλαιο, ίσως και να μην ξέραμε που βρίσκεται… Αντίθετα ωστόσο η Βορειοαφρικανική αυτή χώρα απειλεί να (ξανα)τινάξει τις ισορροπίες στον αέρα.
Πρόσωπο-κλειδί ο στρατάρχης Χαλίφα Χάφταρ, που ελέγχει το 80% της χώρας, όχι όμως και την πρωτεύουσα την οποία και απειλεί με τις δυνάμεις του.
Οι δύο εξουσίες
Μετά την πτώση του Καντάφι (2011) την οποία στήριξαν μεταξύ άλλων η τότε γαλλική κυβέρνηση και οι ΗΠΑ, επικράτησε χάος. Οι ομάδες που πρόσκεινται μεταξύ άλλων στη Μουσουλμανική Αδελφότητα εκτόπισαν αρχικά τη Βουλή των Αντιπροσώπων στο Τομπρούκ της Ανατολικής Λιβύης. Έτσι, δημιουργήθηκαν δύο κέντρα εξουσίας. Στη μεν πρωτεύουσα, Τρίπολη, βρίσκεται πλέον η κυβέρνηση υπό τον αλ-Σάρατζ που υπέγραψε συμφωνία με την Τουρκία, και από την άλλη αυτή του Τομπρούκ η οποία έχει ως στρατιωτικό της βραχίονα τον Χαλίφα Χαφταρ.
Να σημειωθεί πως η κυβέρνηση του Σάρατζ η οποία διαθέτει την λεγόμενη “διεθνή” αναγνώριση, ελέγχει μόλις το 20% των εδαφών.
Ο Χάφταρ ξεκίνησε τον περασμένο Απρίλιο εκστρατεία για την κατάληψη της Τρίπολης, έχοντας στο πλευρό του επισήμως την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Ποιοι τον υποστηρίζουν
Η προέλασή του στηρίζεται από την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που θέλουν να περιορίσουν την επιρροή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στη Λιβύη και τη Σαουδική Αραβία. Επίσης, σκιώδης υποστηρικτής είναι η Ρωσία.
Ο αμερικανικός στρατός ανακοίνωσε την προσωρινή αποχώρηση δυνάμεων που σταθμεύουν στη Λιβύη, χωρίς να προσδιορίσει τον αριθμό τους, αφήνοντας ουσιαστικά χωρίς υποστήριξη τις δυνάμεις της αναγνωρισμένης από τη διεθνή κοινότητα κυβέρνησης του Φαγέζ αλ-Σάρατζ.
Επισήμως, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο καταδίκασε την επίθεση του Χάφταρ στην Τρίπολη και κάλεσε τις δυνάμεις του ΕΛΣ “να επιστρέψουν στις θέσεις τους”, ενώ ο πρόεδρος Τραμπ έχει κρατήσει ίσες αποστάσεις, ζητώντας “αυτοσυγκράτηση” και αποκλιμάκωση της κρίσης σε πολιτικό επίπεδο.
Ο 76χρονος στρατάρχης Χαφτάρ βρέθηκε στη Μόσχα στις 13 Ιανουαρίου με σκοπό να διαπραγματευτεί την κατάπαυση του πυρός με τις δυνάμεις του αλ Σάρτζ, δίχως όμως αποτέλεσμα. Πλέον αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον η Διάσκεψη του Βερολίνου την ερχόμενη Κυριακή.
Η Διάσκεψη του Βερολίνου
Στην επικείμενη διάσκεψη θα λάβουν μέρος οι χώρες: ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Τουρκία, Δημοκρατία του Κονγκό, Ιταλία, Αίγυπτος, Αλγερία, καθώς επίσης τα Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Αφρικανική Ένωση και ο Αραβικός Σύνδεσμος.
Θυμίζουμε πως η Άγκυρα υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την κυβέρνηση Σάρατζ στις 27 Νοεμβρίου, η οποία αργότερα επικυρώθηκε από το τουρκικό κοινοβούλιο.
Στις 30 Δεκεμβρίου, ο Σάρατζ ζήτησε στρατιωτική βοήθεια από την Τουρκία και έξι ημέρες αργότερα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε στον τηλεοπτικό σταθμό CNN Turk ότι τα στρατεύματα της Τουρκίας αναχώρησαν για τη Λιβύη.
Ο Χάφταρ πλάι στον Καντάφι αλλά και αντίπαλος
Ο Χαλίφα Χάφταρ έγινε περισσότερο γνωστός κατά την αρχή της εξέγερσης εναντίον του Μουάμαρ Καντάφι το 2011, στην οποία και συμμετείχε.
Ήταν όμως εκείνος που τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα -εκπαιδευμένος στην πρώην ΕΣΣΔ- συμμετείχε στο πραξικόπημα του 1969 που ανέτρεψε τη μοναρχία του Σενούσι και οδήγησε στην εξουσία τον Καντάφι.
Εμπειροπόλεμος από τότε, συμμετείχε στον πόλεμο μεταξύ Λιβύης και Τσαντ (1978-1987) ως επικεφαλής μιας μονάδας του στρατού, όμως αιχμαλωτίστηκε στην Ουάντι Ντουμ στα σύνορα με το Τσαντ. Τότε ο Καντάφι τον αποκήρυξε ισχυριζόμενος ότι ο στρατηγός δεν ανήκει στον στρατό του. Ενδεχομένως φοβήθηκε την ισχύ του.
Τελικά οι Αμερικανοί απελευθερώνουν τον Χάφταρ σε μια επιχείρηση η οποία εξακολουθεί να αποτελεί μυστήριο ακόμη και σήμερα και του προσφέρουν πολιτικό άσυλο στις ΗΠΑ, όπου εντάσσεται στο κίνημα της λιβυκής αντιπολίτευσης.
Στα τέλη του 1987 ο Χάφταρ συμμάχησε με τον NFSL, μια στρατιωτική ομάδα που είχε τη στήριξη των ΗΠΑ. Τον Ιούνιο του 1988 ανακοίνωσε την ίδρυση του Libyan National Army. Μετά τη συνεργασία του με τις ΗΠΑ και τις φήμες ότι ήταν πράκτορας της CIA, έφυγε για τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου έζησε σχεδόν δύο δεκαετίες διατηρώντας στενές επαφές με τη λιβυκή αντιπολίτευση.
Το 1996 πήρε μέρος στην αποτυχημένη εξέγερση κατά του Καντάφι.
Επιστροφή στη Λιβύη από τις ΗΠΑ
Έπειτα από περισσότερα από 20 χρόνια στην εξορία ο Χάφταρ επέστρεψε από τη Virginia των ΗΠΑ τον Μάρτιο του 2011 στη Βεγγάζη.
Αμέσως γίνεται ο αφανής αρχηγός των επαναστατών, πίσω από τον Abdul Fatah Younis. Ο Younis δολοφονήθηκε το καλοκαίρι του ’11. Ο Χάφταρ αρχικά δε βρήκε ρόλο στην επόμενη μέρα της Λιβύης και επέστρεψε στις ΗΠΑ.
Λίγο μετά την πτώση του Καντάφι, ο οποίος φονεύθηκε τον Οκτώβριο του 2011, περίπου 150 αξιωματικοί του στρατού τον κηρύσσουν επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, ένας τίτλος που ποτέ δεν επισημοποιήθηκε.
Τον Φεβρουάριο του 2014, εμφανίστηκε σε τηλεοπτικό διάγγελμα για να ανακοινώσει πως η εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας διαλύθηκε και πως είχε επεκτείνει μονομερώς τη λαϊκή εντολή. Ζήτησε να αναλάβει τη μεταβατική περίοδο μια μεταβατική κυβέρνηση και παρότρυνε τους Λίβυους να εξεγερθούν. Τελικά, η έκκλησή του δεν οδήγησε σε γενική εξέγερση λόγω της σημαντικής έλλειψης πόρων και τοπικής υποστήριξης.
Η πρότασή του για μεταβατική κυβέρνηση απορρίφθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Ali Zeidan. Το 2014 ανέλαβε ρόλο ως διώκτης των τζιχαντιστών και ξεκίνησε με την παραστρατιωτική του δύναμη, τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, εκστρατεία κατά των ισλαμιστικών πολιτοφυλακών.
Δικτάτορας ή σωτήρας;
Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν ότι επιθυμεί μια νέα δικτατορία στη Λιβύη, αλλά όλα είναι σχετικά σε αυτή τη χώρα, και όσον αφορά τις κατηγορίες αυτές ισχύει και το «κοίτα ποιοι μιλάνε».
75χρονος που θεωρεί τους αντιπάλους τρομοκράτες ή μισθοφόρους και αν κρίνουμε από την πραξικοπηματική συμφωνία τους με την Τουρκία, αλλά και την «υποδοχή» των Τούρκων στρατιωτών και μισθοφόρων, οι κατηγορίες μπορεί να είναι και βάσιμες.
Απέναντί του ο πρωθυπουργός Φάγεζ αλ Σάραζ –τον οποίο και αναγνωρίζει η διεθνής κοινότητα- επικεφαλής της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, όπου τα ονόματα είναι περισσότερο βαρύγδουπα από το περιεχόμενο.
Όμως την κυβέρνηση αυτή, που ελέγχει τη δυτική Λιβύη και την οποία στηρίζουν άλλες πολιτοφυλακές, δεν αναγνωρίζουν οι αρχές της ανατολικής Λιβύης και κυρίως το κοινοβούλιο που εξελέγη το 2014 και το οποίο προήγαγε τον Χάφταρ σε στρατάρχη.
Μαύρο πρόβατο των ισλαμιστών, κατάφερε το 2017 να θέσει υπό τον έλεγχό του την ανατολική Λιβύη μετά την επιχείρηση «Αξιοπρέπεια» που ξεκίνησε το 2014 εναντίον των τζιχαντιστικών ομάδων στη Βεγγάζη.
Πολλοί αξιωματικοί της ανατολικής Λιβύης εντάχθηκαν στην παραστρατιωτική του δύναμη, με την ονομασία Λιβυκός Εθνικός Στρατός (ΛΕΣ), η οποία κατάφερε τελικά να καταλάβει τη Βεγγάζη.
Στις 25 Ιουλίου 2017, οι Φάγεζ αλ-Σαράζ και Χαλίφα Χάφταρ συναντήθηκαν κοντά στο Παρίσι και δεσμεύτηκαν να εργασθούν για να βγάλουν την χώρα από το χάος. Τον Μάιο 2018, συμφωνούν να συνεργασθούν για την οργάνωση εκλογών στο τέλος του 2018. Όμως, ο στρατηγός Χάφταρ αποφάσισε να μποϊκοτάρει τη διεθνή διάσκεψη στην Ιταλία και οι εκλογές δεν θα διεξαχθούν ποτέ.
Η νοσηλεία του επί δύο εβδομάδες σε νοσοκομείο του Παρισιού τροφοδότησε τις φήμες για την κατάσταση της υγείας του, με κάποια μέσα στη Λιβύη να ανακοινώνουν ακόμη και τον θάνατό του. Όμως ο στρατάρχης έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές τον Απρίλιο του 2018 στη Βεγγάζη.
Για να εδραιωθεί ως ο ισχυρός άνδρας της ανατολικής Λιβύης, ο Χάφταρ ανακοίνωσε επιχείρηση για την κατάληψη της Ντέρνα, της μοναδικής πόλης στην Κυρηναϊκή που δεν ήταν υπό τον έλεγχό του. Στο τέλος του Ιουνίου του 2018 ανακοίνωσε την «απελευθέρωσή» της από τις εξτρεμιστικές οργανώσεις.
Τον Ιανουάριο εξαπέλυσε επιχείρηση για την κατάκτηση των νότιων περιοχών στην έρημο, που είναι πλούσιες σε πετρέλαιο, και έθεσε υπό τον έλεγχό του χωρίς μάχη τη Σέμπχα, όπου υπάρχει μεγάλο κοίτασμα πετρελαίου.
Τελευταίο κεφάλαιο η στρατιωτική επιχείρηση, αυτή τη φορά για την κατάληψη της Τρίπολης, όπου έχει την έδρα της η κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον πρωθυπουργό και αντίπαλό του Φάγεζ αλ Σάραζ και η οποία αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα.