Στο Μουσείο κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζονται όσα έγιναν στις 2 Αυγούστου 338 π.Χ. στη Χαιρώνεια που έφεραν στο προσκήνιο τον Αλέξανδρο και επαναπρσδιόρισαν τις παγκόσμιες ισορροπίες.
Κανείς δεν ξέρει με ποιους οιωνούς ξημέρωσε εκείνη η αυγουστιάτικη μέρα του 338 π.Χ. στην κοιλάδα της Βοιωτίας. Ούτε οι πρωταγωνιστές της ιστορικής μάχης που ακολούθησε μπορούσαν να φανταστούν τις κοσμογονικές αλλαγές που θα έφερνε η απόλυτη επικράτηση του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Β΄ απέναντι στην Αθήνα, τη Θήβα και στους συμμάχους τους. Και κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι ο νεαρός Αλέξανδρος, ο οποίος εισήλθε δυναμικά στην πολιτική σκηνή αποδεκατίζοντας τον αήττητο Ιερό Λόχο ως αρχηγός του ιππικού του πατέρα του, θα γινόταν ο μετέπειτα μέγας στρατηλάτης.
Διαβάστε ακόμα: «Αλέξανδρος»: Αντί για μακεδονική φάλαγγα, θορυβώδη γιουρούσια
Δύο κόσμοι αναμετρήθηκαν στη Χαιρώνεια για να γεννηθεί ένας νέος. Με τραγικές ανθρώπινες απώλειες, όπως γίνεται σε κάθε βίαιη πολεμική αναμέτρηση. Ομως αν κάτι φέρνει στο φως η έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, πέρα από τα σπάνια τεκμήρια που δεν έχουμε ξαναδεί μέχρι σήμερα και από τη σημασία της κυριαρχίας του Φιλίππου Β΄ στον ελλαδικό χώρο που άνοιξε τον δρόμο στον γιο του Αλέξανδρο Γ΄ για την κατάκτηση της Ανατολής, είναι η διαχείριση της μνήμης στο πεδίο της μάχης. Το πώς οι νικητές αντιμετώπισαν τους πεσόντες ηττημένους.
Οι επιμελητές της έκθεσης Παναγιώτης Ιωσήφ και Ιωάννης Φάππας μεγαλούργησαν στην εκθεσιακή απεικόνιση των νεκρών στρατιωτών από τα δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Η επισήμανση προς τους επισκέπτες της έκθεσης ότι πρόκειται να έρθουν σε οπτική επαφή με ανθρώπινα κατάλοιπα ως μουσειακά εκθέματα μπορεί να μοιάζει μακάβρια αλλά δεν είναι. Αντιθέτως, πρόκειται για βαθιά συγκινητική και άκρως αποκαλυπτική απεικόνιση της ανθρώπινης πλευράς της Ιστορίας. Είναι μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή όπου η αρχαιολογία συναντιέται με την Ιστορία.
Εκατέρωθεν τιμές
Τα αρχαιολογικά ευρήματα της Χαιρώνειας μας φέρνουν πιο κοντά από ποτέ στον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο, για τον οποίο έχουμε πολλές ιστορικές πηγές αλλά ελάχιστα χειροπιαστά ευρήματα. Εδώ όμως συμβαίνει κάτι μοναδικό: οι πολεμιστές, των οποίων τα απομεινάρια βλέπουμε, άκουσαν τα επικά του παραγγέλματα, στάθηκαν πλάι του στη μάχη ή μπήκαν μπροστά για να σώσουν τη ζωή του. Είναι οι… ζωντανοί μάρτυρες της πρώτης αναμέτρησης του Αλεξάνδρου με τον ίδιο του τον μύθο.
Καμιά αυτοκρατορία δεν χτίζεται χωρίς θυσίες, χωρίς αίμα, χωρίς θρήνο. Η ανδρεία των ηττημένων Θηβαίων ιερολοχιτών δεν είναι υποδεέστερη εκείνης των νικητών Μακεδόνων και ο θριαμβευτής Φίλιππος την αναγνωρίζει και την τιμά. Οι ιερολοχίτες θάβονται όπως πολέμησαν, τοποθετημένοι στις ίδιες θέσεις που είχαν στη μάχη. Σαν εραστές που πολέμησαν ανά ζεύγη, σαν πολίτες που έχασαν τον πόλεμο υπερασπιζόμενοι την πόλη τους μέχρι τέλους. Οι νεκροί Μακεδόνες θάβονται με τις τιμές που τους αναλογούν. Καίγονται στην πυρά σαν βασιλιάδες. Ο,τι έμεινε από την τέφρα και τα όπλα τους είναι ένας σκούρος σωρός μπροστά στα μάτια μας. Κοντά στα ανθρώπινα κατάλοιπα βλέπουμε μια μικρή χάντρα, ένα ταπεινό φυλαχτό από συγγενικό ή αγαπημένο πρόσωπο για κάποιον που δεν γύρισε ποτέ πίσω.
Η έκθεση σε καλωσορίζει με τις προτομές των τριών πρωταγωνιστών σε μια σύνθεση συμβολικής σημασίας. Ο Φίλιππος, ο άσπονδος εχθρός του Δημοσθένης, ο οποίος δημιούργησε τη συμμαχία κατά της Μακεδονίας, και ο Αλέξανδρος, στραμμένος προς μια μαρμάρινη κεφαλή του μετέπειτα θεοποιημένου εαυτού του.
Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές όμως της μάχης που έμελλε να ανατρέψει την τάξη του αρχαίου κόσμου δεν ήταν οι βασιλιάδες, οι ρήτορες, οι πολιτικοί ταγοί. Οι άγνωστοι στρατιώτες που χάθηκαν ή επέζησαν σηματοδότησαν με το ίδιο τους το σώμα την απαρχή της δημιουργίας του ελληνιστικού κόσμου των χρόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του.
Οι πρωτοπόροι αρχαιολόγοι
Δύο πρωτοπόροι της ελληνικής αρχαιολογίας έχουν περίοπτη θέση στην έκθεση καθώς σημαντικό τμήμα της αφιερώνεται στην παρουσίαση αυθεντικών ιστορικών τεκμηρίων και αναφορών γραμμένων από τον αυτοδίδακτο Παναγιώτη Σταματάκη και τον ακαδημαϊκό Γεώργιο Σωτηριάδη, οι οποίοι ανέσκαψαν, έφεραν στο φως και κατέγραψαν τα ευρήματα στο Πολυάνδριο των Θηβαίων και στον Τύμβο των Μακεδόνων στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα αντίστοιχα, προκειμένου να δοθεί πληρέστερη εικόνα για τον τρόπο που η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως την ίδια τη μάχη. Η θαυμαστή μεθοδικότητα με την οποία εργάστηκαν έθεσε τις βάσεις για την επιστημονική τεκμηρίωση της αρχαιολογικής έρευνας. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης διά των επιμελητών του παραδίδει στο κοινό μια άρτια σκηνοθετημένη ιστορική και αρχαιολογική αφήγηση σε μια σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση που συναρπάζει. Αλλά και μια βαθιά αντιπολεμική έκθεση για ένα από τα βιαιότερα πολεμικά γεγονότα του αρχαίου κόσμου, μακριά από επικίνδυνες εξιδανικεύσεις.
INFO
Εως 31 Μαρτίου 2024 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Μέγαρο Σταθάτου/ Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1 (στο λεύκωμα της έκθεσης οι επισκέπτες θα βρουν όλα τα ευρήματα της Χαιρώνειας μαζί με λεπτομέρειες για αυτά)
