Την επιτακτική ανάγκη να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να περιοριστεί η πιθανότητα εμφάνισης παρόμοιων πανδημιών με αυτή που αντιμετωπίζει ο πλανήτης αυτό το διάστημα καταδεικνύει σε έρευνά της η WWF Ιταλίας.
Κι αυτό γιατί, η ανθρωπογενής υποβάθμιση της φύσης (παράνομη εμπορία και διακίνηση άγριων ζώων, καταστροφή οικοσυστημάτων) συνδέεται άμεσα με την άνοδο των επιδημιών. Αυτός είναι και ο λόγος που η WWF καλεί τις κυβερνήσεις να υπογράψουν μια παγκόσμια δεσμευτική συμφωνία που θα προωθεί μια πιο βιώσιμη και αρμονική σχέση ανθρώπου και φύσης.
«Το παράνομο εμπόριο ζώων μεταφέρει ασθένειες»
Μπορεί η εξάπλωση της τωρινής κρίσης που προκαλεί η διάδοση του κορονοϊού να φαντάζει πρωτοφανής, εντούτοις, υπάρχουν αρκετά κοινά με άλλες ασθένειες που έχουν πλήξει την ανθρωπότητα τα τελευταία χρόνια: Εμπόλα, AIDS, SARS, γρίπη των πουλερικών και γρίπη των χοίρων. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ασθενειών είναι ότι προέκυψαν από ζώα. Άλλωστε, «υπάρχουν αυξανόμενες αποδείξεις ότι η υπερεκμετάλλευση της φύσης από τον άνθρωπο είναι ένας από τους παράγοντες πίσω από τη διάδοση νέων ασθενειών. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν μεταβάλει σημαντικά τα τρία τέταρτα της ξηράς και τα δύο τρίτα των ωκεανών, αλλάζοντας τον πλανήτη σε τέτοιο βαθμό, ώστε να καθορίσουν την γέννηση μιας νέας εποχής: την Ανθρωπόκαινο εποχή».
Το πέρασμα σε αυτή τη νέα εποχή οδήγησε στο να υπάρξει στενότερη επαφή μεταξύ των ανθρώπων και της άγριας ζωής , γεγονός που «οδήγησε στη διάδοση ασθενειών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται νέα στελέχη βακτηρίων και ιών». Σημαντικό ρόλο όμως στη διάδοση νέων ασθενειών διαδραμάτισε «το παράνομο και μη ελεγχόμενο εμπόριο άγριων ζώων που δημιουργεί επικίνδυνες ευκαιρίες για επαφή μεταξύ των ανθρώπων και των ασθενειών που αυτά μεταφέρουν. Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι πολλές από τις πρόσφατες εκδηλώσεις ασθενειών προέκυψαν σε αγορές που πουλούν μια μίξη άγριων ζώων και κατοικίδιων θηλαστικών, πουλιών και ερπετών, δημιουργώντας τις συνθήκες για την ανάπτυξη παλιών και νέων ζωονόσων: μολυσματικών ασθενειών που μπορούν να μεταδοθούν από τα ζώα στους ανθρώπους».
Οι νυχτερίδες και οι παγκολίνοι
Πρόκειται για κάτι εξόχως σημαντικό, αφού όπως υπογραμμίζεται στη μελέτη, κάποιοι μικροοργανισμοί όπως παθογενή βακτήρια και ιοί ή παρασιτικά πρωτόζωα, μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές αρνητικές μεταβολές στην ανθρώπινη υγεία. «Τα παθογόνα μπορούν να μεταλλαχθούν γρήγορα, κάτι που τους επιτρέπει να περάσουν από τα άγρια ζώα στον άνθρωπο. Αυτές οι αναδυόμενες ασθένειες θέτουν σε κίνδυνο τις ανθρώπινες ζωές και έχουν σημαντικό κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο». Αυτή η μετάλλαξη των παθογόνων, «όπως ιοί που περνάνε από οικιακά θηλαστικά στους ανθρώπους μπορεί να αυξηθεί από την καταστροφή ή τον μετασχηματισμό των φυσικών οικοσυστημάτων, του παράνομου και μη ελεγχόμενου εμπορίου και τις μη υγιεινές συνθήκες κάτω από τις οποίες άγρια ζώα και οικιακά είδη ζώων αναμειγνύονται και πωλούνται». Παράλληλα, η ανθρώπινη συμπεριφορά και δημογραφικοί παράγοντες «αυξάνουν σημαντικά αυτούς τους κινδύνους όπως και την ταχύτητα με την οποία οι άνθρωποι ταξιδεύουν στις ηπείρους μπορεί να προκαλέσει την εξάπλωση πανδημιών».
Μέχρι στιγμής «παραμένει άγνωστο ποια είδη ζώων έχουν δράσει ως ενδιάμεσοι φορείς στην περίπτωση του SARS-2COV-2, καθώς στην αγορά της Γουχάν πωλούνται και σφάζονται επί τόπου ζωντανά άγρια και οικιακά πτηνά και θηλαστικά πολλών ειδών. Πρόσφατες έρευνες υπογραμμίζουν τις ομοιότητες μεταξύ του SARS-CoV-2 και κορονοϊών που έχουν βρεθεί σε κάποια είδη νυχτερίδων που ανήκουν στο είδος των ρινολοφίδων, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν αποτελέσει τη φυσική δεξαμενή για τον ιό». Οι νυχτερίδες κουβαλούν πολλούς ιούς, οι οποίοι έχουν εξελιχθεί και εξαπλώνονται εξαιτίας της ικανότητας των νυχτερίδων να πετούν σε μακρινές αποστάσεις και του μεταξύ τους υπερσυντωνισμού.
Μελέτη από το πανεπιστήμιο της Ρώμης CampusBio-Medico υποστηρίζει ότι η τωρινή πανδημία «μπορεί να έχει προκύψει από νυχτερίδες που πωλούνται ζωντανές και σφάζονται στις κινεζικές αγορές. Επιπλέον έρευνες έχουν εντοπίσει υψηλή αντιστοιχία μεταξύ του ανθρώπινου γονιδιώματος του SARS-CoV-2 και του γονιδιώματος του κορονοϊού που βρέθηκε σε μια νυχτερίδα στην Γουχάν, αν και διαφορές στη γενετική αλληλουχία υποστηρίζουν ότι ο ιός της νυχτερίδας μπορεί να πέρασε από ένας άλλο ενδιάμεσο φορέα προτού φτάσει στους ανθρώπους».
Ομοιότητες έχουν βρεθεί επίσης μεταξύ του κορονοϊού που μεταφέρουν οι άνθρωποι και αυτών που μεταφέρουν οι παγκολίνοι της Μαλαισίας. Τα συγκεκριμένα ζώα «χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική της Ασίας, όπως και το κρέας τους, το οποίο θεωρείται λιχουδιά σε κάποιες ασιατικές και αφρικάνικες κοινότητες. Ως αποτέλεσμα, έχουν γίνει το πιο διακινούμενο ζώο στον κόσμο με αποτέλεσμα να απειλείται η βιώσιμότητά τους». Σε κάθε περίπτωση, είναι «πολύ πιθανό ότι η προέλευση αυτού του νέου ιού συνδέεται με το εμπόριο ζωντανών άγριων ζώων και των μερών των σωμάτων τους».
«Η τέταρτη πιο επικερδής λαθραία αγορά»
Τα ζώα που κρατούνται σε αιχμαλωσία προκειμένου να πωληθούν για το κρέας τους είναι κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών στων άνθρωπο, αφού: «όταν ξύνονται, αφοδεύουν, ουρούν, βήχουν και φτερνίζονται μπορούν να μολύνουν το ένα το άλλο και ακόμη πιο ανησυχητικά, να μολύνουν τους ανθρώπους. Επιπροσθέτως, η στενή εγγύτητα διαφορετικών ειδών σε αγορές ζώων αυξάνουν τις πιθανότητες για τον γενετικό ανασυνδυασμό μεταξύ διαφορετικών ιών που θα οδηγήσουν σε νέους ιούς». Αξίζει να σημειωθεί ότι «το παράνομο εμπόριο άγριας ζωής εκτιμάται ότι αποφέρει 7 έως 23 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως και είναι η τέταρτη πιο επικερδής λαθραία αγορά, μετά από την παράνομη εμπορία αγαθών, ναρκωτικών και ανθρώπων».
Οι ζωονόσες ασθένειες άλλωστε εξακολουθούν να είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνες. Μέχρι στιγμής ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει καταγράψει περίπου 200 από αυτές. Μια από αυτές είναι και η μαλάρια, που μεταφέρεται από τα κουνούπια και είναι υπεύθυνη για 400 χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο και ένα οικονομικό κόστος που ανέρχεται σε παραπάνω από 12 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Ζωονόσος ασθένεια ήταν και η βουβωνική πανώλη εξαιτίας της οποίας σκοτώθηκε το ένα τρίτο του τότε ευρωπαϊκού πληθυσμού. «Από όλες τις αναδυόμενες ασθένειες οι ζωονόσοι με προέλευση από την άγρια φύση αποτελούν μια από τις πιο σημαντικές απειλές για την υγεία του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα τρία τέταρτα των γνωστών ανθρώπινων ασθενειών έχουν προέλθει από άλλα ζώα και το 60% των αναδυόμενων ασθενειών έχουν μεταδοθεί από άγρια ζώα».
«Ένα δισεκατομμύριο περιστατικά ετησίως»
Πρόκειται για ασθένειες εξαιτίας των οποίων κάθε χρόνο προκαλούνται «ένα δισεκατομμύριο περιστατικά σε ανθρώπους κάθε χρόνο και εκατομμύρια θάνατοι». Αυτές οι ασθένειες παράλληλα «έχουν βαρύ κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο, συμβάλλοντας σημαντικά στη διαιώνιση της φτώχειας σε κάποιες περιοχές. Η Παγκόσμια Τράπεζα ότι το οικονομικό βάρος έξι μόλις ζωονόσων ασθενειών εκτιμάται σε 80 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα σε 12 χρόνια. Το 2003 η εκδήλωση του ιού SARS έπληξε περίπου 9 χιλιάδες ανθρώπους παγκοσμίως και το κόστος ανήλθε σε 30 έως 50 δισεκατομμύρια δολάρια. Λιγότερες γνωστές ζωονόσοι ασθένειες έχουν επίσης βαρύ οικονομικά κόστη: ο εχινόκοκκος που μεταφέρεται σε ανθρώπους από οικιακούς σκύλους έχει κόστος κάθε χρόνο σε αναλύσεις και φάρμακα 4 δισεκατομμύρια δολάρια. Ιογενείς, βακτηριακές ή μηκυτισιακές εξαπλώσεις ασθενειών από ζωική προέλευση που μεταφέρονται στους ανθρώπους μέσω της τροφής, όπως η σαλμονέλα και το καμπυλοβακτήριο επίσης επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο».
Σημαντικό ρόλο φυσικά στη διάδοση αυτών των ασθενειών διαδραματίζει και η καταστροφή του οικοσυστήματος από τον άνθρωπο. Κι αυτό γιατί «αυξάνονται οι περιοχές αναπαραγωγής, όπως τα κανάλια άρδευσης και τα φράγματα όπου αναπαράγονται τα κουνούπια. Αυξάνεται η εξάπλωση των ξενιστικών ειδών», όπως και «η μεταφορά παθογόνων μεταξύ διαφορετικών ειδών».
«Κρίσιμη η προστασία και επαναφορά των οικοσυστημάτων»
Επίσης η καταστροφή και η υποβάθμιση των δασών «εκθέτει τους ανθρώπους σε νέες μορφές επαφής με μικρόβια και με τα άγρια ζώα που τα φιλοξενούν. Για παράδειγμα, οι αυξανόμενες εισβολές σε δάση στη δυτική Αφρική έχει φέρει τον ανθρώπινο πληθυσμό σε στενή επαφή με νυχτερίδες που κουβαλούν τον ιό Εμπόλα. Και πάλι στην Αφρική, οι ανθρώπινες κοινότητες που εισέρχονται σε αυτό που παλιά ονομαζόταν άμεση και έμμεση επαφή με δεξαμενές ασθενειών, οδηγούν σε μια αύξηση ασθενειών όπως ο κίτρινος πυρετός (μεταφέρεται από κουνούπια και μολυσμένες μαϊμούδες) και η
λεϊσμανίαση». Η ξύλευση τροπικών δασών «δημιουργεί περιβάλλοντα που συμβάλλουν στην μεταφορά ασθενειών από κουνούπια. Στο Βόρνεο της Μαλαισίας για παράδειγμα, η αποψίλωση των δασών έχει συνδεθεί με αυξανόμενες περιπτώσεις ενός νέου τύπου μαλάριας». Είναι χαρακτηριστικό ότι η μαλάρια μεταδίδεται κάθε χρόνο σε 350 εκατομμύρια ανθρώπους, η σχιστοσωμίαση σε 120 εκατομμύρια ανθρώπους, ο δάγγειος πυρετός σε 80 εκατομμύρια ανθρώπους. Εξαιτίας της λύσσας κάθε χρόνο καταγράφονται 35 χιλιάδες θάνατοι.
Και μπορεί μέχρι στιγμής να μην έχει αναλυθεί πλήρως το πως τα οικοσυστήματα προστατεύουν τη διάδοση ασθενειών, το σίγουρο όμως βάσει των έως τώρα δεδομένων είναι ότι «η προστασία και η επαναφορά των φυσικών οιοκυστημάτων είναι κρίσιμη για να αποφεύγουμε άγνωστους κινδύνους για την υγεία μας».
Οι επιπτώσεις από την πανδημία του Covid19 θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια ατζέντα στο προσεχές μέλλον. Ως παγκόσμια κοινότητα, είναι σημαντικό να κάνουμε βήματα ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο μελλοντικών πανδημιών. Κάποιες από τις πιο σημαντικές δράσεις που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταργήσουμε το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων και να κλείσουμε τις αγορές άγριων ζώων που λειτουργούν χωρίς κανόνες. Να διατηρήσουμε ανέπαφα τα οικοσυστήματα και να αποκαταστήσουμε την υγεία αυτών που έχουν υπο έχουν υποβαθμιστεί».
