Λίγο πριν από τους «36 ελληνικούς χορούς» του Νίκου Σκαλκώτα για ορχήστρα από τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 19 Ιουνίου, ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής γράφει για τη σχέση του με τους «Χορούς» του Σκαλκώτα.
Είναι σημαντικό για μένα προσωπικά αλλά και για την ορχήστρα μας ότι κάνουμε αυτή την εμφάνιση με ένα έργο συμβολικό και σημαδιακό για την ελληνική μουσική και για το επίπεδο της μουσικής στην Ελλάδα. Συνθετικά το έργο του Σκαλκώτα είναι σε πάρα πολύ υψηλό επίπεδο, δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από ανάλογα έργα σπουδαίων συνθετών, Ευρωπαίων και μη. Μέσα σε αυτά τα 200 χρόνια της ανεξαρτησίας της Ελλάδας υπήρχε μια πολύ σημαντική εξέλιξη στη μουσική. Λίγα είναι τα έργα στη μουσική δημιουργία που δικαιώνουν την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η επανάσταση έγινε για να υπάρχει ελεύθερη έκφραση των Ελλήνων· αυτό σημαίνει ελευθερία. Η ελευθερία του εκφράζεσθαι στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Σε τέτοιο επίπεδο εκφράζεται ο Σκαλκώτας και αυτό είναι πολύ σημαντικό για τον ελληνικό πολιτισμό. Οπότε η εκτέλεση αυτού του έργου σήμερα από την ορχήστρα και από μένα είναι καθοριστικής σημασίας.
Οι «36 ελληνικοί χοροί» είναι έργο με το οποίο με συνδέουν πολλά στοιχεία, έργο με το οποίο ασχολούμαι και στο οποίο ανατρέχω πολλά χρόνια. Ισως τα πρώτα μουσικά χειρόγραφα που αντίκρισα στη ζωή μου ήταν εκείνα που ο Νίκος Σκαλκώτας είχε δώσει στον πατέρα μου στα μέσα περίπου της δεκαετίας τού ’40. Επρόκειτο για τρεις ελληνικούς χορούς: ο θεσσαλικός, ο επιτραπέζιος (κρητικός) και ο κλέφτικος. Καθώς γράφει ο πατέρας μου στις ανέκδοτες αναμνήσεις του, την εποχή εκείνη (αμέσως μετά τον πόλεμο, όταν ως πρόεδρος του Συλλόγου Μουσικών Θεσσαλονίκης αγωνιζόταν για τη μονιμοποίηση της συμφωνικής ορχήστρας της μακεδονικής πρωτεύουσας), γνωρίστηκε με όλους σχεδόν τους μουσικούς της ΚΟΑ, προσωπικά δε συνδέθηκε ιδιαίτερα και συνεργάστηκε με τον συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, ο οποίος ήταν μέλος της ορχήστρας, πρώτο βιολί, αλλά στα τελευταία αναλόγια.
Στις ιδιαίτερες συνομιλίες τους ο Σκαλκώτας εκδήλωνε την πρόθεσή του να βοηθήσει κατά το δυνατόν για τη μονιμοποίηση της Συμφωνικής Ορχήστρας της Θεσσαλονίκης. Του εκμυστηρεύτηκε επίσης την ανάρμοστη προς το πρόσωπό του συμπεριφορά όχι όλων αλλά ορισμένων μουσικών της Ορχήστρας Αθηνών, γι’ αυτό –ή και λόγω ιδιοσυγκρασίας– κλείστηκε στον εαυτό του, απομονώθηκε και αφοσιώθηκε στο συνθετικό του έργο. Στην πρόθεσή του να βοηθήσει την ορχήστρα της Θεσσαλονίκης, αλλά και στην επιθυμία του να γίνει γνωστό το συνθετικό του έργο στον μακεδονικό χώρο, ο Νίκος Σκαλκώτας προσφέρθηκε να του δώσει μερικούς από τους «Χορούς» που συνέθεσε για να τους παίζουν σε συναυλίες με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Θεσσαλονίκης. Τρία μερόνυχτα εργάστηκε, όπως του είπε ο ίδιος ο συνθέτης, για να αντιγράφει ιδιοχείρως τις παρτιτούρες και το υλικό της ορχήστρας. Τους «Χορούς» αυτούς περιέλαβε στο ρεπερτόριό της η Συμφωνική Ορχήστρα της Θεσσαλονίκης και τους εκτελούσε σε συναυλίες.
Τα χειρόγραφα αυτά ο πατέρας μου τα φύλαξε ως κόρην οφθαλμού στο αρχείο του. Αργότερα ασχολήθηκα συστηματικά με τα κείμενα των «Χορών» και ανακάλυψα ότι υπήρχε μια μεταγενέστερη ενορχήστρωσή τους, αυτή που περιέχεται στις σχετικές εκδόσεις. Αργότερα πληροφορήθηκα πως η ενορχήστρωση αυτή χρονολογείται από το 1948-49 και ότι υπάρχει σε μία και μοναδική αλλά ιδιαιτέρως δυσανάγνωστη γραφή. Το 1979-80 μαζί με τον μαέστρο και αγαπημένο μου φίλο Νίκο Χριστοδούλου κάναμε μια πρώτη προσπάθεια έκδοσης της πρωτότυπης παρτιτούρας, της αφιερωμένης στον Δημήτρη Μητρόπουλο που μας είχε δώσει το αρχείο Σκαλκώτα.
Χάρη στον αείμνηστο Αγγελο Δεληβορριά, τον διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, απέκτησα μια φωτοτυπία της παρτιτούρας και των «36 χορών», της οποίας η κατάσταση είναι από κάθε άποψη εξαιρετική. Ιδιαιτέρως πρέπει να τονίσω πως η γραφή του Σκαλκώτα στο χειρόγραφο του Μπενάκη είναι μοναδικής καθαρότητας, σε αντίθεση με το χειρόγραφο Μητρόπουλου. Από το χειρόγραφο αυτό αντέγραψα –πάντα συγκρίνοντας με όσα άλλα χειρόγραφα είχα τη δυνατότητα να βλέπω– περίπου 600 πάρτες ορχήστρας. Ετσι σταδιακά δημιουργήθηκε ένα πλήρες υλικό ορχήστρας το οποίο εκτελώντας το κατά καιρούς είχα την ευκαιρία να διορθώνω συνεχώς από τα αναπόφευκτα λάθη.
Επί χρόνια αυτό το έργο θεωρούνταν από κάποιους πάρεργο, ενώ μόνο πάρεργο δεν ήταν. Στα 45 χρόνια που έζησε συνολικά ο Σκαλκώτας το επεξεργάστηκε πολλές φορές, το κατέγραψε σε παρτιτούρα τουλάχιστον τέσσερις φορές, το μετέγραψε για πιάνο, για βιολί και πιάνο, για κουαρτέτο εγχόρδων, για μπάντα πνευστών οργάνων και στο τέλος της ζωής του το ενορχήστρωσε ξανά αναθεωρώντας πολλά στοιχεία της πρώτης ενορχήστρωσης. Ολα αυτά συντελούν ώστε αυτό το έργο να θεωρείται έργο ζωής για τον Νίκο Σκαλκώτα και είναι αυτό που του χάρισε την αθανασία.
INF0
«36 ελληνικοί χοροί» του Νίκου Σκαλκώτα για ορχήστρα. Τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών διευθύνει ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής. Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 19 Ιουνίου
