Τι δείχνει για τη δημοκρατία στη Βραζιλία η αντιγραφή των μεθόδων του τραμπισμού από τους οπαδούς του Μπολσονάρο, ο οποίος τηρεί σιγή ιχθύος στις ΗΠΑ
Τόνοι μελανιού είχαν χυθεί στον διεθνή Τύπο κατά τη διάρκεια της θητείας του Ζαΐρ Μπολσονάρο για το πώς ο τραμπισμός έχει διεισδύσει –και παράγει αποτελέσματα– σε δημοκρατίες σε τέλμα. Με την εισβολή στο Κογκρέσο επιβεβαιώθηκε ότι το «τραμπικό εγχειρίδιο» για το πώς να υπονομεύσεις μια κοινοβουλευτική δημοκρατία ακολουθήθηκε κατά γράμμα στη Βραζιλία από τους οπαδούς του πρώην στρατιωτικού και θαυμαστή της χούντας στη χώρα. Από τα γεγονότα αυτά συνάγεται για άλλη μια φορά ότι η δημοκρατία, ακόμη και στην καχεκτική της έκφανση, είναι ένα πολίτευμα το οποίο θέλει πολίτες σε εγρήγορση για να διατηρηθεί ζωντανό απέναντι σε αντιδημοκράτες πολιτικούς και τους οπαδούς τους.
Υποβάθμιση των θεσμών
Σε όλη την προεκλογική εκστρατεία ο Μπολσονάρο καλλιεργούσε κλίμα δυσπιστίας σε ό,τι αφορά την εκλογική διαδικασία και το αποτέλεσμά της. Η εισβολή σε κυβερνητικά κτίρια στην πρωτεύουσα Μπραζίλια είναι, σύμφωνα με πολιτικούς επιστήμονες, ένδειξη της βαθιάς εντύπωσης που έχει αφήσει στους πολίτες «κουρασμένων δημοκρατιών» η λαϊκιστική ρητορική «αντισυστημικών μεσσιών», που το μόνο που φέρνουν στο τραπέζι είναι η πιο απροκάλυπτη και αδίστακτη εκδοχή διατήρησης του status quo. Παράλληλα, η διαβρωτική ρητορική ενάντια στους θεσμούς που διατηρούν σε συνοχή μια κοινοβουλευτική δημοκρατία παράγει αποτελέσματα τόσο για την ευρύτερη περιοχή της Λατινικής Αμερικής όσο και για τον διάδοχο στον προεδρικό θώκο Λούλα ντα Σίλβα. Ο Μπολσονάρο συστηματικά καταφερόταν ενάντια στους μηχανισμούς ελέγχου της εξουσίας, είτε εντοπίζονταν στη δικαστική εξουσία (ας θυμίσουμε τις δεκάδες υποθέσεις διαφθοράς που έχουν στην πλάτη τους τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένειά του) είτε στη δημοσιογραφία είτε στην ακαδημαϊκή κοινότητα.
Το εκπληκτικό στην υπόθεση είναι ότι το… έργο έχει ξεπεράσει τον «καλλιτέχνη»: ο ακροδεξιός πολιτικός με μεγάλη δυσανεξία και με αρκετές μέρες καθυστέρηση παραδέχτηκε την ήττα του στις εκλογές και δεν αμφισβήτησε το αποτέλεσμά τους! Στην ψυχολογία αυτό που έχουν πάθει οι οπαδοί του λέγεται γνωστική ασυμφωνία (cognitive dissonance): η ύπαρξη δύο αντικρουόμενων και αμοιβαία αποκλειόμενων ιδεών ταυτόχρονα στο ίδιο μυαλό. Ετσι, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος παραδέχτηκε την ήττα, οι οπαδοί του πιστεύουν ακόμη ότι οι εκλογές ήταν στημένες, χωρίς να φέρνουν στον δημόσιο διάλογο πειστικά αποδεικτικά στοιχεία.
Συσπείρωση της Δεξιάς
Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε ότι ο Μπολσονάρο ένωσε τα μικροαστικά και αγροτικά στρώματα που βρίσκουν έκφραση στο συντηρητικό κομμάτι του πολιτικού φάσματος με τρόπο που δεν το έκανε κανείς άλλος στη μεταδικτατορική ιστορία της χώρας. Παράλληλα, με τη ρητορική του περί εκπροσώπησης της «λαϊκής βούλησης» ο Μπολσονάρο έκανε τους οπαδούς του να θεωρούν ότι η πίστη τους σε αυτόν εκφράζει τον κυρίαρχο λαό και επομένως τα σύμβολα των θεσμών που στερούν από τον «λαό» τη θέλησή του, η Βουλή, το Προεδρικό Μέγαρο και το Ανώτατο Δικαστήριο, είναι «νόμιμοι στόχοι» της οργής τους.
Να σημειωθεί ότι οι βίαιες διαδηλώσεις από οπαδούς του Μπολσονάρο ήταν συχνό φαινόμενο κατά τη διάρκεια των δύο γύρων των προεδρικών εκλογών, ενώ εντοπίζονταν κυρίως στον νότο της χώρας. Αλλωστε ο βορράς της Βραζιλίας κυριαρχείται από την Αμαζονία, όπου ο Μπολσονάρο δεν έχει πολλές πολιτικές συμπάθειες. Απέναντι στην επίθεση των «φανατικών φασιστών», όπως αποκάλεσε τους οπαδούς του Μπολσονάρο ο Λούλα, είναι ενθαρρυντικό για την ποιότητα της βραζιλιάνικης δημοκρατίας το γεγονός ότι έλαβαν χώρα δεκάδες αντιδιαδηλώσεις σε αστικά κέντρα σε όλη την επικράτεια, κάνοντας πάλι αισθητή τη διαφορά της κοινωνικής διαστρωμάτωσης των δύο αντίπαλων πολιτικών πόλων.
Πονοκέφαλος στις ΗΠΑ
Ο Μπολσονάρο λίγες μέρες πριν από την αλλαγή του έτους και την επίσημη αλλαγή στο τιμόνι της Βραζιλίας κατέφυγε με πάσα μυστικότητα στις φιλικές ΗΠΑ. Η φιλελευθεροποίηση της βραζιλιάνικης οικονομίας και το ξεπούλημα των ασημικών που επιχείρησε σε εξωχώρια συμφέροντα (από την Petrobras μέχρι την αποψίλωση του Αμαζονίου) τον έφεραν αρκετά κοντά με την άσπονδη φίλη στη Βόρεια Αμερική. Δεν είναι τυχαίο ότι επί Μπολσονάρο η Βραζιλία λειτούργησε ως προκεχωρημένο φυλάκιο του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στη Λατινική Αμερική, η οποία ζει μια –κουτσή– δεύτερη «ροζ πλημμύρα», με προοδευτικές κυβερνήσεις να παίρνουν την εξουσία (και να τη χάνουν, στην περίπτωση του Περού) στην περιοχή. Ετσι, η φυγή του Ρεπουμπλικάνου κυβερνήτη και θαυμαστή του Τραμπ Ρον ντε Σάντις στη Φλόριντα ήταν περίπου μονόδρομος. Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν καταδίκασε την εισβολή των μπολσοναρίστας στα κυβερνητικά κτίρια στην Μπραζίλια, δεν έχει κινηθεί εναντίον του πρώην προέδρου, που βρίσκεται στο έδαφος της χώρας του. Μάλιστα ο εκπρόσωπος Τύπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις αρκέστηκε να σχολιάσει ότι αν ο πρώην πρόεδρος δεν έχει την κατάλληλη βίζα, μπορεί να απομακρυνθεί από το υπουργείο Εθνικής Ασφάλειας. Βέβαια, ο Μπολσονάρο έπαθε… τα κοιλιακά του μία μέρα μετά την εισβολή των οπαδών του στο Κογκρέσο. Πάντως η κατάστασή του δεν ήταν ανησυχητική, αφού πλέον έχει πάρει εξιτήριο… Σε περίπτωση που εκδοθεί ένταλμα σύλληψής του από το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας υπάρχει το ενδεχόμενο να συλληφθεί από τις ομοσπονδιακές αρχές των ΗΠΑ και να απελαθεί. Ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα έφεσης, που μπορεί να του δώσει αρκετό χρόνο.