Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοινώνει τις βραχείες λίστες των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2021 (εκδόσεις 2020), σε εφαρμογή της νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν. 3905/2010 -Άρθρο 40).
Η αρμόδια επιτροπή κατέληξε στις Βραχείες Λίστες για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2021 (Βραβείο Μυθιστορήματος, Βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας και Βραβείο Ποίησης), τα Κρατικά Βραβεία Δοκιμίου-Μαρτυρίας 2021 (Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής και Βραβείο Μαρτυρίας-Βιογραφίας-Χρονικού-Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας), καθώς και για το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2021.
Η συνοδευτική έκθεση της Επιτροπής εξετάζει τις τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμά τη στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίσης περιόδου (εκδοτικό έτος 2020).
Ακολουθούν οι βραχείες λίστες των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2021. Τα ονόματα των συγγραφέων, ανά κατηγορία, παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά.
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος
Νίκος Δαββέτας, Άντρες χωρίς άντρες, εκδόσεις Πατάκη
Δημήτρης Καρακίτσος, Ο Δον υπαστυνόμος, εκδόσεις Αντίποδες
Έλενα Μαρούτσου, Θηριόμορφοι, εκδόσεις Πόλις
Μιχάλης Μοδινός, Παραγουάη, εκδόσεις Καστανιώτη
Δημήτρης Οικονόμου, Ο τελευταίος φύλακας, εκδόσεις Ίκαρος
Λουίζα Παπαλοΐζου, Το βουνί, εκδόσεις Το Ροδακιό
Κώστας Χατζηαντωνίου, Το στέμμα των αυγών. Ένα βυζαντινό χειρόγραφο, εκδόσεις Καστανιώτη
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας
Κώστας Βραχνός, Βλαδιβοστόκ, εκδόσεις Νεφέλη
Μαρία Λαïνά, Τι όμορφη που είναι η ζωή, εκδόσεις Πατάκη
Μιχάλης Μακρόπουλος, Η θάλασσα, εκδόσεις Κίχλη
Ανδρέας Νικολακόπουλος, Αποδοχή κληρονομιάς, εκδόσεις Ίκαρος
Στράτος Μυρογιάννης, Μυθομανίες, εκδόσεις Gutenberg
Γιώργος Παυλόπουλος, Όσο πιο μακριά από το σπίτι, εκδόσεις Στερέωμα
Ούρσουλα Φωσκόλου, Η Παναγία των εντόμων, εκδόσεις Κίχλη
Θανάσης Χατζόπουλος, Ιστορικός ενεστώς, εκδόσεις Πόλις
Χρήστος Χρηστίδης, Γυμνός, εκδόσεις Εντευκτηρίου
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης
Ευθυμία Γιώσα, Οι αναχωρητές έχουν κιόλας βαρεθεί στην Εδέμ, εκδόσεις Κέδρος
Μυρσίνη Γκανά, Εγώ έχω κι άλλα πράγματα που αγαπώ, εκδόσεις Μελάνι
Άννα Γρίβα, Δαιμόνιοι, εκδόσεις Μελάνι
Γιάννης Δούκας, η θήβα μέμφις, εκδόσεις Πόλις
Διονύσης Καψάλης, Σημειώσεις για τη μουσική του κόσμου, εκδόσεις Άγρα
Μαρία Λαϊνά, Ό,τι έγινε. Άνθρωποι και φαντάσματα, εκδόσεις Πατάκη
Γιώργος Πρεβεδουράκης, Μικρά ονόματα, εκδόσεις Πανοπτικόν
Θανάσης Τριαρίδης, Θα μας ξεπλύνει η θάλασσα, εκδόσεις Gutenberg
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής
Δημήτρης Αρβανιτάκης, Η αγωγή του πολίτη. Η γαλλική παρουσία στο Ιόνιο (1797-1799) και το έθνος των Ελλήνων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Έφη Γαζή, Άγνωστη χώρα. Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, εκδόσεις Πόλις
Εμμανουέλα Κάντζια (εισαγ.-επιμ.), Δημήτριος Καπετανάκης. Έργα – Τόμος Πρώτος: Τα Δημοσιευμένα (1933-1944), έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης
Χριστίνα Κουλούρη, Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Ηρακλής Δ. Λογοθέτης, Δάνειον έθνος, εκδόσεις Σμίλη
Νίκος Ποταμιάνος, «της αναιδείας θεάματα». Κοινωνική ιστορία της Αποκριάς στην Αθήνα, 1800-1940, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας
Νίκος Αλιβιζάτος, Δύο βήματα μπρος, ένα πίσω. 8+1 πολυτάραχες δεκαετίες , εκδόσεις Μεταίχμιο
Στράτος Ν. Δορδανάς – Βάιος Καλογρηάς, Οι ζωές των άλλων, Η Στάζι και οι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989), εκδόσεις Επίκεντρο
Κώστας Κατσάπης (επιμ.), Λέξεις της φωτιάς. Νεανική ριζοσπαστικοποίηση και ημερολογιακή γραφή την αυγή της Μεταπολίτευσης, εκδόσεις Μωβ Σκίουρος
Βάνα Μπουσέ, Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, Η Κοκό στην Κοπεγχάγη. Το μυθιστόρημα της Μεταπολίτευσης, εκδόσεις Νήσος
Ανδρέας Κ. Μπουρούτης, Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη. Η ιταλική στάση και οι Εβραίοι μαθητές του Ουμπέρτο Πρίμο, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Νίκος Παπαναστασίου, Αντίσταση από μικροφώνου. Ο Παύλος Μπακογιάννης απέναντι στη δικτατορία των συνταγματαρχών, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Βραχεία Λίστα για το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2021
Σπύρος Γούλας, Τα περσινά τους βάζουν για καλά, εκδόσεις Πόλις
Αρίστη Ζαΐμη, Στραβαίγκιν -κόσμος πλανόδιος, εκδόσεις Μελάνι
Μαρία Μπλάνα, στη ρωγμή του τσιμέντου – η πόλη με τον τρόπο του χάικου, εκδόσεις Σμίλη
Φοίβος Οικονομίδης, Βορράς, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Τώνια Τζιρίτα-Ζαχαράτου, Δεύτερη νεότητα, εκδόσεις Θράκα
Γιώργος Χιώτης, Αφαιρώ από μέσα μου τη λέξη, εκδόσεις Σαιξπηρικόν
Επιτροπή για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, για τα ετήσια Βραβεία Λογοτεχνίας και το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα, το Ειδικό Θεματικό Βραβείο και τα Βραβεία Δοκιμίου – Μαρτυρίας
Άλκηστις Σοφού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικού Ινστιτούτου στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Μέλος ΔΕΠ, Πρόεδρος
Σοφία Ντενίση, Καθηγήτρια Ιστορίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Μέλος ΔΕΠ, Αντιπρόεδρος
Ελένη Παπαργυρίου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Μέλος ΔΕΠ (συμμετοχή έως τον Δεκέμβριο 2021)
Δημήτρης Νόλλας, Συγγραφέας
Ηλίας Καφάογλου, Συγγραφέας
Δημήτρης Αθηνάκης, Συγγραφέας
Νίκος Βατόπουλος, Κριτικός
Κωνσταντίνος Καραβίδας, Διδάσκων στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κριτικός
Ευτυχία Παναγιώτου, Κριτικός
Έκθεση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας για τη βιβλιοπαραγωγή του 2020
Η Επιτροπή Απονομής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, εντός έξι μηνών, εξέτασε τους τίτλους του 2020, κατάρτισε τις βραχείες λίστες και κατέθεσε τις αποτιμήσεις της για πέντε θεματικές κατηγορίες (μυθιστόρημα, διήγημα-νουβέλα, ποίηση, δοκίμιο-κριτική, μαρτυρία-βιογραφία-χρονικό-ταξιδιωτική λογοτεχνία) καθώς και για τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς. Όλες οι συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου μέσω τηλεδιάσκεψης, κατ’ εφαρμογή των έκτακτων μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό COVID-19.
Η επιλογή των υποψήφιων προς βράβευση βιβλίων και συγγραφέων έγινε ύστερα από αναλυτική έρευνα και εξέταση των τίτλων που περιλαμβάνονται στους καταλόγους της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στην ιστοσελίδα της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ και σε άλλες σχετικές ιστοσελίδες και ιστοτόπους. Εξετάστηκαν επίσης οι τίτλοι που κατατέθηκαν απευθείας από τους εκδότες ή τους δημιουργούς στη Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι κατάλογοι της ΕΒΕ μας επέτρεψαν να έχουμε μία ευρεία εικόνα της λογοτεχνικής παραγωγής του 2020, η οποία αποδείχτηκε πολύ ενδιαφέρουσα. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονιστεί ότι το έργο της Επιτροπής δυσχεραίνεται από την έλλειψη ακριβούς καταγραφής και χαρτογράφησης της βιβλιοπαραγωγής εξαιτίας της απουσίας επίσημου ή θεσμικού οργάνου. Επίσης, ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι (ευτυχώς ελάχιστοι) ήταν φειδωλοί στη διάθεση αντιτύπων για τα μέλη της Επιτροπής, γεγονός που δυσχέρανε περισσότερο το έργο της.
Η κρίση των τίτλων και η κατάρτιση τόσο των μακρών όσο και των βραχειών λιστών έγιναν με βάση τα κριτήρια πρόκρισης και αποκλεισμού τα οποία συμφωνήθηκαν, καταγράφηκαν και ενσωματώθηκαν στα σχετικά Πρακτικά.
Μυθιστόρημα
Το 2020 ήταν σημαντική χρονιά για το μυθιστόρημα. Τα θεματικά πεδία, οι υφολογικές και αφηγηματικές τεχνικές διευρύνονται, η αυτοναφορικότητα μετριάζεται και προκρίνεται η έρευνα και η σύνθεση. Η φετινή χρονιά μας έδωσε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα έργα : ιστορικά, αστυνομικά, κοσμοπολίτικα, λογοτεχνίας του φανταστικού Το ιστορικό μυθιστόρημα ξαναβρίσκει τη δυναμική του. Τα έργα Κυπρίων λογοτεχνών που εκδίδονται στην Ελλάδα συνέτειναν στον εμπλουτισμό του είδους. Το 2020 το μυθιστόρημα αναμετρήθηκε με θέματα όπως η ασθένεια, ο θάνατος, η οικολογική κρίση.
Η δυστοπία, με μελέτες θανάτου ή έργα του φανταστικού δίνει επίσης αξιόλογα δείγματα συνομιλώντας ενδεχομένως με τη ζοφερή περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής.
Το Διήγημα και η Νουβέλα κινήθηκαν στο επίπεδο του 2019, χωρίς όμως ιδιαίτερες εξάρσεις. Το 2020 μας έδωσε βιβλία με μεγάλο θεματικό εύρος και με πολυποίκιλα εκφραστικά μέσα. Τα ηθογραφικά στοιχεία και ο ρεαλισμός υποχωρούν και αφήνουν όλο και περισσότερο χώρο στη δυστοπία, στην επιστημονική φαντασία, στην ασθένεια, στο θάνατο.
Σε αντίθεση με το 2019, η παραγωγή της Ποίησης παρά την ποικιλομορφία της είναι λιγότερο τολμηρή στους πειραματισμούς της και στη συγκρότηση ποιητικών συνθέσεων. Επίσης, τα όρια μεταξύ ποιητικής γραφής και πεζογραφίας είναι όλο και περισσότερο περατά. Το 2020 η παρουσία των ποιητών της Γενιάς του ’70 παραμένει ισχυρή και σημαίνουσα.
Στην κατηγορία Δοκίμιο – Κριτική επιβλητική ήταν η παρουσία σημαντικών έργων που επανεξετάζουν τα ζητήματα εθνικής ταυτότητας, τους πολιτισμικούς διαμεσολαβητές που συνέβαλαν στην πρόσληψη της ετερότητας και της νεοτερικότητας κατά το 18ο, τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα. Ενδιαφέροντα ήταν τα δοκίμια που άπτονται του συλλογικού φαντασιακού και της εθνικής ψυχογραφίας. Λίγα τα λογοτεχνικά δοκίμια και οι φιλολογικές μελέτες που ξεχώρισαν, με εξαίρεση έργα λογοτεχνικής κριτικής. Μικρή και η παρουσία του στοχαστικού και του φιλοσοφικού δοκιμίου.
Στην πολυσχιδή και πολυποίκιλη κατηγορία Μαρτυρία Βιογραφία Χρονικό Ταξιδιωτική λογοτεχνία, η βιογραφία χαράζει το δικό της δρόμο και διαμορφώνει σταδιακά μία παράδοση. Αξιόλογες μελέτες είχαμε για τις πτυχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ψυχροπολεμική περίοδο. Ενδιαφέρουσες αυτοβιογραφίες σκιαγράφησαν την νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Η αστική ιστορία, κυρίως της Αθήνας του 19ου και των αρχών του 20ου, αναδύθηκε μέσα από έργα με πρωτότυπη θεματική και προσέγγιση.
Ενδιαφέρουσες εκδόσεις είχαμε και στον τομέα της νεότερης αστικής ιστορίας, εστιασμένες κυρίως στην περίπτωση της Αθήνας, με έμφαση είτε στην καθημερινότητα του 19ου αιώνα είτε σε πτυχές αστικής λαογραφίας αλλά και νεότερης αστικής ζωής στην πρωτεύουσα. Η νεότερη πολιτική ιστορία αναδύθηκε με σημαντική συμβολή από αυτοβιογραφικές καταθέσεις και ερευνητικά εγχειρήματα. Τα ταξιδιωτικά κείμενα απουσίασαν.
Ως προς τους πρωτοεμφανιζόμενους, το ηλικιακό όριο των 35 ετών που ορίζεται από το άρθρο 40 του νόμου 3905/2010, αποκλείει αξιόλογα έργα και συγγραφείς. Παρ’ όλα αυτά, το 2020 πολλοί νέοι δημιουργοί εισήλθαν δημιουργικά στη λογοτεχνική σκηνή, κυρίως στην ποιητική.
Η Επιτροπή συνέταξε με βάση τα παραπάνω τις βραχείες λίστες για τις πέντε θεματικές κατηγορίες και τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς, οι οποίες ανακοινώνονται εδώ μαζί με τις αποτιμήσεις των μελών της.
ΤΑ ΜΕΛΗ: Άλκηστις Σοφού (Πρόεδρος), Σοφία Ντενίση (Αντιπρόεδρος), Νίκος Βατόπουλος, Δημήτρης Νόλλας Ηλίας Καφάογλου, Κώστας Καραβίδας, Δημήτρης Αθηνάκης, Ευτυχία Παναγιώτου
