Μια συζήτηση με τη γνωστή τραγουδίστρια για την επιστροφή της στη δισκογραφία και την κατάσταση που βιώνουμε.
Κάποτε που τη συναντούσε τακτικά ο ποιητής Μάρκος Μέσκος της είχε πει το εξής: «Είναι δυνατόν εσύ να είσαι τόσο ακριβοθώρητη και να µην εµφανίζεσαι κάπου; Εσύ είσαι η Ουµ Καλσούµ της Ελλάδας». Ο Νίκος Καρούζος πάλι όταν διάβασε στίχους που είχε γράψει στα έντεκά της χρόνια την κοίταξε και τη ρώτησε: «Παιδί µου, τα έχουν δει αυτά που γράφεις οι δικοί σου;». Ζωή συνυφασµένη µε την ποίηση, τη λογοτεχνία και τη βαθύτερη εσωτερική αναζήτηση. Αυτή είναι η Βούλα Σαββίδη, η ερµηνεύτρια των θρυλικών «Πέριξ» του Μάνου Χατζιδάκι, που σπάει και πάλι την «αρµονία της σιωπής» της και επιστρέφει µε το «Εργο». Νιώθω προσωπικά τη Βούλα Σαββίδη σαν έναν από τους πιο δικούς µου ανθρώπους από τον χώρο του ελληνικού τραγουδιού και δεν νοείται κάθε µου επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη, την πόλη της, να µην περιλαµβάνει έστω µία συνάντηση µαζί της. Αυτήν τη φορά ωστόσο βρεθήκαµε στην Αθήνα µία ηµέρα µετά τη δισκοπαρουσίασή της στο Μπαράκι της ∆ιδότου.
Είχες µια δεκαετία σχεδόν να εµφανιστείς στην Αθήνα και είναι εντυπωσιακό ότι οι άνθρωποι εξακολουθούν να έρχονται κοντά σου σαν τους διψασµένους στην πηγή µε το νερό. Πού το αποδίδεις;
Ξέρεις ότι δεν είµαι καµιά προβεβληµένη καλλιτέχνιδα και δεν µιλάω συχνά. Παρ’ όλα αυτά, πράγµατι ο κόσµος έρχεται όπου εµφανίζοµαι. Πιθανώς να έχω αφήσει στους ανθρώπους ένα βαθύ αποτύπωµα, να µην έχουν ξεχάσει την ιδιαιτερότητα της φωνής µου· πώς αλλιώς να το εξηγήσω; Νοµίζω ότι απευθύνοµαι σε εξασκηµένες ψυχές και ίσως να µην ενδιαφέρω τους άλλους.
Το είπες στο Μπαράκι της ∆ιδότου απευθυνόµενη στον κόσµο: «∆εν είστε τυχαίοι όσοι ήρθατε να µε ακούσετε».
Ανήκω σε µια κατηγορία προνοµιούχων καλλιτεχνών που προσελκύουν ένα µυηµένο κοινό, αυτό που ξέρει γιατί έρχεται και τι θα ακούσει από σένα.
Γνωρίζοντας ότι δεν είναι εύκολο κάθε φορά να ξαναµπείς στο στούντιο, αναρωτιέµαι αν δυσκολεύτηκαν οι συντελεστές του καινούργιου δίσκου σου να σε πείσουν γι’ αυτό.
Απείχα συνειδητά, σαν να αισθανόµουν ότι ήµουν και είµαι εκτός εποχής. Περισσότερο νιώθω τραγουδίστρια του παρελθόντος και του µέλλοντος παρά του παρόντος. Ηταν βέβαιο ότι θα έβγαινα ξανά στον κόσµο. Τα πράγµατα συνέβησαν πολύ απλά: ο Τάσος Γκρους –µε τον οποίο είχαµε κάνει µαζί το άλµπουµ «Καινούργια ρούχα» το 1994– µου το πρότεινε. Ούτε είχα συνειδητοποιήσει πως πέρασαν κιόλας 28 χρόνια από εκείνη τη δουλειά. Με τον Τάσο είµαστε λίγο σαν οικογένεια· δεν είχαµε χαθεί όλα αυτά τα χρόνια. Ανεπιφύλακτα λοιπόν δέχτηκα την πρότασή του και άρχισε να µου στέλνει το υλικό µε τη φωνή του πάνω σε στίχους του Βαγγέλη Βελώνια. Υπέροχος στιχουργός, όπως και η Μαρία Τσιµικλή που πήρε το βάπτισµά της στη δισκογραφία. Και επειδή απ’ ό,τι λένε είµαι γουρλού, θα διαπιστώσει ο κόσµος πόσο καλή είναι σε αυτό που κάνει και ότι ήρθε για να µείνει.
Αποζητούσες την αρµονία της σιωπής σου;
Και µια απαραίτητη εσωτερική αναζήτηση. ∆εν αισθανόµουν ότι χάνω τίποτε έτσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγµατα. Η φύση είναι πολύ καλή απέναντί µου και δεν έχω την αίσθηση του χρόνου, λες κι έχω κατακτήσει την αιωνιότητα.
Και πώς κατακτιέται η αιωνιότητα;
∆εν ξέρω να σου απαντήσω και τώρα απευθύνεσαι σε έναν άνθρωπο που έχει διανύσει µια πολύ µεγάλη παράλληλη διαδροµή. Μου λένε οι άλλοι ότι πρέπει να µιλήσω γι’ αυτήν τη διαδροµή κι εγώ απαντώ πως δεν είναι έτοιµοι ακόµη οι άνθρωποι. Να διευκρινίσω πως δεν ανήκω σε κανένα δόγµα ή φιλοσοφικό κίνηµα. Ανήκω µόνο στην ελευθερία µου και το λέω γιατί οι καιροί είναι ύποπτοι. Μου δόθηκαν κάποια δώρα πνευµατικής αφύπνισης εκεί που άλλοι ψάχνονται για να τα βρουν. ∆εν υπήρχε πισωγύρισµα – έπρεπε να διανύσω µεγάλη απόσταση και σε αυτό οφείλεται η σιωπή µου.
Η σιωπή δεν είναι ενίοτε τροµακτική;
Μπορεί όµως να λέει και πιο πολλά. Ξέρεις, εσείς οι δηµοσιογράφοι αναζητάτε συνήθως ανθρώπους που παρουσιάζουν ένα καινούργιο έργο. Εγώ ωστόσο αν έκανα τη δουλειά σας, θα αναζητούσα καλλιτέχνες που διανύουν τη σιωπή τους. Ισως να είχαν πιο ενδιαφέροντα πράγµατα να πουν.
Θα υπήρχε περίπτωση να σε βλέπαµε στο «Μουσικό κουτί» της ΕΡΤ, την εκποµπή του Νίκου Πορτοκάλογλου;
Οχι, ποτέ. Ούτε το έχω δει ποτέ. Καταρχάς δεν βλέπω τηλεόραση, αλλά όσο έχουµε το καθεστώς αυτό αρνούµαι να εµφανιστώ οπουδήποτε. ∆εν µπορώ να υποστηρίξω µε την παρουσία µου συναδέλφους που πιάνουν µια θέση χάρη στα κοµµατικά τους πιστεύω. Γενικά µιλάω τώρα – δεν µου αρέσει να αποφαίνοµαι προκλητικά. Βγαίνει στην τηλεόραση ο Αγγελάκας;Βγαίνουν στην τηλεόραση ο Αποστολάκης των Χαΐνηδων ή ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου; Ελα εσύ πες µου τώρα. Στην τελική ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Το είχα ξεκαθαρίσει και στον Γκρου πως δεν υπάρχει περίπτωση να βγω στην τηλεόραση. ∆εν υποβαθµίζω τη χρησιµότητα του µέσου για να προβληθεί η δουλειά σου, αλλά δεν ξέρεις πόσο χάρηκα µε τον Λεξ. ∆εν το γνωρίζω το παιδί και µόνο κάποιους στίχους του διάβασα µε καταγγελτικό πρόσηµο και καθόλου βαρύγδουπο. Τον έψαξα µετά την επιτυχία της συναυλίας του στην Αθήνα και διάβασα πολλά δικά του πράγµατα. ∆εν είναι πολύ παρήγορο που ένας νέος καλλιτέχνης χωρίς να έχει υποστήριξη από τα ΜΜΕ συγκεντρώνει χιλιάδες κόσµου; ∆εν είναι ενθαρρυντικό; Η δική µου στάση είναι µια µορφή σιωπηλής διαµαρτυρίας γι’ αυτά που ζούµε. Το εννοώ, είµαι απόλυτη και το βλέπετε αυτό άλλωστε.
Σε έχω δει όµως να κατεβαίνεις στον δρόµο για διαδήλωση.
Φυσικά. Και όχι σε διαδηλώσεις που αφορούν δικά µου ζητήµατα. Θέλω να νιώθω την ικανοποίηση ότι συµµετέχω στα προβλήµατα των ανθρώπων. Την είχα από παλιά την ανάγκη αυτή, δεν µου προέκυψε τώρα. Ηµουν ανέκαθεν µια συνειδητοποιηµένη πολίτισσα, παρόλο που θα µε έλεγες πολύ µοναχικό άτοµο. ∆εν υπάρχω µες στην οχλαγωγία – οσµίζοµαι τι τρέχει χωρίς να ενηµερώνοµαι από την τηλεόραση. Προτιµώ τα έντυπα που εµπιστεύοµαι.
Φαντάζοµαι ότι σε εκφράζουν οι στίχοι του Βελώνια: «Ποιος ξέρει ’κείνο το πρωί σε ποιο γκρεµό πετούσε/ ποια µαύρη πέτρα απ’ τη ζωή/ στην πλάτη κουβαλούσε».
Φυσικά. Με έχεις ακούσει πολλές φορές να τραγουδάω χαρούµενα τραγούδια; ∆εν µου αρέσουν τα χαρούµενα τραγούδια. Ο πόνος είναι πιο πλήρες συναίσθηµα.
Σωστό· από τη χαρά κάτι περιµένεις. Με τον πόνο έχεις καθαρίσει µε όλα.
Μπορείς µωρέ µε τη χαρά να σµιλέψεις το µέσα σου; Με τον πόνο σµιλευόµαστε.
Το να γεµίζει µεγάλα µαγαζιά ένας καλλιτέχνης είναι δείγµα υπεροχής του;
∆εν µου λέει τίποτε αυτό. ∆εν αντικατοπτρίζει η µάζα την αξία ενός καλλιτέχνη. Ο Χατζιδάκις δεν γέµιζε στάδια.
Γέµιζε όµως ο Θεοδωράκης.
Ναι, αλλά σηµαίνει αυτό πως ήταν υποδεέστερος ο Χατζιδάκις; Θα σε πάω στη Θεσσαλονίκη την εποχή που κάναµε τα «Πέριξ» µε τον Χατζιδάκι και θα δίναµε µια σειρά συναυλιών στο Ολύµπιον. Τα είχε βάλει µε τους δηµοσιογράφους ο Χατζιδάκις και αυτοί σαµποτάριζαν το πρόγραµµά µας. Τότε µεσουρανούσε ο Γιώργος Κοινούσης και σχηµατίζονταν ουρές έξω από εκεί όπου εµφανιζόταν. Εµείς τις πρώτες µέρες είχαµε το πολύ τριάντα άτοµα. Προς το τέλος µόνο, όταν το έµαθε ο κόσµος, είχαµε κι εµείς ουρά απέξω. Την είχαµε φάει ωστόσο την ψύχρα. Ο Χατζιδάκις δεν έκανε έκπτωση στην τέχνη του, έπαιζε κανονικά σε τριάντα άτοµα. Ενας Χατζιδάκις, έτσι;
Ποιο είναι το έργο που ζούµε στην Ελλάδα του 2022;
Εχω µεγάλη οργή πρωτίστως γι’ αυτό τον λαό. Η πολιτική είναι η επιστήµη της καθηµερινότητας, δεν είναι αστείο πράγµα, κι εγώ δεν µπορώ να χαρακτηρίσω πολιτική τη σηµερινή κατάσταση. Εχουµε πολιτικούς που δεν ενδιαφέρονται για την καθηµερινότητα του λαού τους – µιλάω γι’ αυτούς που είναι πάνω από το κεφάλι µας σήµερα. Από τη µεταπολίτευση και µετά δεν έχω δει χειρότερη διακυβέρνηση. Εχω ζήσει τη χούντα ως παιδί των Εξαρχείων. Ηξερες ότι ήταν η χούντα και µε τι είχες να κάνεις. Με αυτούς εδώ δεν θα µπορούσα ούτε στα πιο εφιαλτικά µου όνειρα να φανταστώ ότι το 2022 θα είχαµε ένα τέτοιο πράγµα – ούτε κυβέρνηση δεν θέλω να την αποκαλώ. Οχι απλώς δεν ενδιαφέρονται· µοιάζει σαν να ηδονίζονται που βασανίζεται ο λαός.
Σκληρά λόγια λες.
Ναι, σκληρά· εσύ βλέπεις να νοιάζονται; ∆εν βλέπεις τι περνάµε µε αυτήν τη µιντιακή δικτατορία και τη µονοφωνία τους; Εντάξει, είχαµε ∆εξιά και µε τον Κωστάκη τον Καραµανλή. ∆εν ήταν αυτό το πράγµα. Με συγχωρείς πάρα πολύ· αυτή δεν είναι ∆εξιά αλλά ακροδεξιά όταν έχει κανονικούς φασίστες για υπουργούς πρώτης γραµµής.
Ζεις και στη Θεσσαλονίκη, µια παραδοσιακά συντηρητική πόλη.
Βεβαίως. Και µε µεγάλο παρελθόν στο παρακράτος και στις πολιτικές δολοφονίες: Πολκ, Λαµπράκης, Παγκρατίδης, όλα έχουν σχέση. ∆εν θα ήθελα η Θεσσαλονίκη να χαρακτηρίζεται µόνο από αυτό, το οποίο βέβαια είναι υπαρκτό κοµµάτι της. Στις τέχνες έχει προσφέρει πολλά η Θεσσαλονίκη: ποιητές, συγγραφείς, εικαστικούς, µουσικούς. ∆εν είναι µόνο το σκοτεινό κοµµάτι της. Επειδή εγώ ζω και στο κέντρο βλέπω να κάνουν πορείες τα νέα παιδιά και µαυρίζει ο τόπος γύρω. Αναρωτιέµαι αν ζω σε ελεύθερο κράτος. ∆εν µπορώ να βλέπω παντού µπάτσους. Και στην Αθήνα βέβαια δεν πάτε πίσω.
Τι µέλλει γενέσθαι;
Στις συζητήσεις που κάνω είµαι κάπως σαν τον παράξενο εισβολέα. Ακούω ότι µάλλον θα ξαναβγούν γιατί έχουν δικά τους όλα τα µίντια και κάνουν πλύση εγκεφάλου στον κόσµο. Προσωπικά επειδή είµαι εκ φύσεως αισιόδοξη, όχι από άγνοια ή από αφέλεια, λέω ότι δεν γίνεται ο λαός να µην ξυπνήσει όταν το πρόβληµα έχει φτάσει στο πορτοφόλι του. Εκεί την «ακούει» καλά ο κόσµος. Και γιατί να εµπιστεύοµαι ένα λαό που επιβραβεύει τους καταστροφείς του; Οταν στέλνει στο Ευρωκοινοβούλιο Ζαγοράκη και Καϊλή, µετά τι να λέµε εµείς όλοι;
Η πολιτική καθρεφτίζει το επίπεδο της κοινωνίας.
Συµφωνώ. Ακούς ότι αυτά θέλει ο κόσµος και τον ταΐζουν σκουπίδια. Οχι, δεν θέλει αυτά ο κόσµος. Του τα επιβάλλουν για να µην έχει κριτήριο και αισθητική. Με θυµάµαι την περίοδο µε τα µνηµόνια να πηγαίνω στη Χαλκιδική σε σπίτι φίλων και αναρωτιόµουν σχετικά µε συναδέλφους από την «απέναντι όχθη». ∆εν αναφέροµαι µόνο σε εµπορικούς τραγουδιστές της πίστας, αλλά και σε κάποιους του λεγόµενου έντεχνου, διότι, για να είµαστε ειλικρινείς, κι εκεί µέσα πια έχει παρεισφρήσει κάθε καρυδιάς καρύδι. Σκεφτόµουν ότι λογικά όλοι αυτοί θα είχαν εξαφανιστεί µε τα µνηµόνια. Ξαφνικά έβλεπα στις κολώνες πάλι τους ίδιους, που τους ξέρω µόνο ως ονόµατα και δεν τους έχω ακούσει.
Οπως ο Αργυρός, ας πούµε, συναυλία του οποίου µάθαµε πρόσφατα ότι επιχορηγήθηκε από τον ΕΟΤ µε 93.000 ευρώ.
Μόνο ως όνοµα τον έχω ακουστά. Μάλιστα, 100.000 ευρώ. Λεφτά µας δηλαδή. Τα χάνω και µόνο που το ακούω. Να σου πω κάτι άλλο: ξέρεις ότι ήρθε ένας καλλιτέχνης στη Θεσσαλονίκη και πήρε χιλιάδες ευρώ την ίδια στιγµή που οι µουσικοί πεινούσαν και στην Πριγκιπέσσα µάζευε ο ∆ηµήτρης Ζερβουδάκης µαζί µε άλλους τρόφιµα για να έχουν κάποιοι κάπως να τη βγάλουν; Στη ζούλα είχε έρθει ο καλλιτέχνης αυτός και το µάθαµε οι υπόλοιποι όταν θα έδινε µια συναυλία σε καράβι, όταν άνοιξαν ξαφνικά τα τεράστια ηχεία και το κέντρο της Θεσσαλονίκης συγκλονίστηκε από ένα µεγάλο µπαµ, σαν έκρηξη. Πήρε σχεδόν 30 χιλιάρικα όταν οι συνάδελφοί του πεινούσαν· το καταλαβαίνεις;
∆ηλαδή να µην πληρωνόταν ο καλλιτέχνης για τη συναυλία του;
Καλά, σοβαρά µιλάς τώρα; Εγώ και στην Ερατώ που µπήκα για τα τραγουδιστικά µου δικαιώµατα επέµενε ο Ρασούλης. Μοιάζω µε τον ∆ηµήτρη Αποστολάκη – δεν µε ενδιαφέρουν τα ένσηµα και οι σύλλογοι. Μου τηλεφώνησε ο Ζερβουδάκης και µου ζήτησε να γραφτώ στον Σύλλογο Καλλιτεχνών Βορείου Ελλάδος. Εδώ κι ένα χρόνο δεν έχω πάει. Ακόµη κι αν έπαιρνα τα πολλά λεφτά από την Ερατώ, να σου πω τι θα έλεγα; Θα κρατούσα το ποσοστό µου και µετά θα ζητούσα να βοηθηθούν οι ρέστοι συνάδελφοί µου. Και να ξέρεις ότι οι πρώτοι που τα παίρνουν γενικώς είναι οι οικονοµηµένοι.
Μα γι’ αυτό είναι οικονοµηµένοι ενώ εσύ και άλλοι δεν είσαστε.
Εγώ όµως θα έκανα αυτό που λέω, µια και µε τα λεφτά δεν έχω καθόλου καλή σχέση. Ποτέ δεν ήµουν δέσµια των χρηµάτων.
INF0
Το βιβλίο – CD «Το έργο» της Βούλας Σαββίδη και του Τάσου Γκρου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μετρονόμος