Συναντήσαμε την Αγγλίδα συγγραφέα με αφορμή το νέο της βιβλίο με φόντο την ελληνική ιστορία των κρίσιμων δεκαετιών
Με τη Βικτώρια Χίσλοπ συναντιόµαστε σε ένα καφέ στα Πατήσια, κοντά στο σπίτι όπου ζει όταν επισκέπτεται την Αθήνα. «Πρώτη φορά ήρθα στα 17 µου για διακοπές και από τότε έρχοµαι κάθε χρόνο. Την εποχή που έγραφα το “Νησί” αποφασίσαµε να αγοράσουµε σπίτι στην Κρήτη, δεν ήθελα πλέον να έρχοµαι σαν τουρίστρια. Με αυτό τον τρόπο είχα τη δυνατότητα να ζω εδώ πιο πολλές εβδοµάδες κάθε χρόνο. Στα Πατήσια µένω όταν έρχοµαι για έρευνα και παρουσιάσεις» λέει σε άπταιστα ελληνικά. Η Αγγλίδα συγγραφέας βρέθηκε στην Ελλάδα µε αφορµή την παρουσίαση του νέου βιβλίου της «Οσοι αγαπιούνται» που αφορά την ιστορία µιας ελληνικής οικογένειας µέσα από τα σηµαντικότερα γεγονότα της χώρας από τη δεκαετία του 1930 µέχρι σήµερα – τη δικτατορία Μεταξά, την Κατοχή, τον Εµφύλιο, τη µεταπολίτευση, την πρόσφατη οικονοµική κρίση.
Η ιδέα ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια, µια µέρα που βρέθηκε παρέα µε έναν φίλο της στο Σούνιο. «Ηµουν σε αυτό το µαγικό µέρος µε τον εντυπωσιακό ναό του Ποσειδώνα και ξαφνικά είδα από µακριά να αχνοφαίνεται ένα νησί. Ρώτησα ποιο ήταν και ο φίλος µου µου εξήγησε ότι ήταν τόπος εξορίας των κοµµουνιστών και ότι δεν µπορούσα να το επισκεφτώ γιατί δεν έχει κατοίκους. Από τότε άρχισα να ψάχνω τι ακριβώς έγινε στη Μακρόνησο». Στο ίντερνετ βρήκε φωτογραφίες, αρχεία και βιβλία. «Οσο ερευνούσα, το ενδιαφέρον µου µεγάλωνε. Σύντοµα κατάλαβα ότι δεν θα µπορούσα να κατανοήσω την ιστορία της Μακρονήσου εάν δεν ανέτρεχα στον Εµφύλιο. Ετσι οδηγήθηκα στην Κατοχή».
Από την αρχή της έρευνάς σας είχατε αποφασίσει να γράψετε το βιβλίο;
Οχι. Στην αρχή κάνω πάντα έρευνα για µένα. Σύντοµα ωστόσο η συγκεκριµένη περίοδος έγινε για µένα πολύ σηµαντική. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξαν οι φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου, η οποία µε τη φωτογραφική της µηχανή κατέγραψε την Αθήνα της Κατοχής µε τρόπο συγκλονιστικό. Αυτή την ιστορία ήθελα να αφηγηθώ. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αγγλία πριν από τέσσερις µήνες, στις αρχές του Ιουνίου, και τότε κατάλαβα πως οι Αγγλοι δεν ήξεραν ότι η Ελλάδα ήταν υπό Κατοχή. Με κοιτάζετε µε απορία, ακριβώς το ίδιο έπαθα κι εγώ. Στη χώρα µου υπάρχει µια µεγάλη φιλανθρωπική οργάνωση, η Oxfam, στην οποία έδινα χρήµατα από παιδί. Το 2013 µε προσκάλεσαν να πάρω µέρος στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια λειτουργίας της. Στην έρευνα που έκανα βρήκα ότι η Oxfam ιδρύθηκε εξαιτίας του λιµού της Αθήνας, την εποχή που ακαδηµαϊκοί από την Οξφόρδη έχοντας δει τις φωτογραφίες της Παπαϊωάννου βγήκαν στους δρόµους να συγκεντρώσουν χρήµατα για να στείλουν προµήθειες στην Αθήνα. ∆εν ήταν απλό όµως, καθώς υπήρχε η απόφαση των συµµάχων να σταµατήσει η τροφοδοσία στην Ελλάδα στην προσπάθειά τους να πλήξουν τους ναζί.
Τελικά πήγατε στη Μακρόνησο;
Ναι, πριν από τέσσερα χρόνια. Ηταν ανατριχιαστικά όσα αντίκρισα. Η πραγµατικότητα πάντα ξεπερνάει αυτό που µπορεί να έχεις δει σε µια φωτογραφία ή µπορεί να έχεις φανταστεί. ∆εν θέλω να πηγαίνω µόνο σε όµορφα µέρη, αυτό άλλωστε µπορείς να το κάνεις πολύ εύκολα στην Ελλάδα. Μπορείς να πας για παράδειγµα µια εκδροµή στους ∆ελφούς. Λίγο παραπέρα όµως βρίσκεται το ∆ίστοµο.
Το µαρτυρικό ∆ίστοµο, στο οποίο 335 άνθρωποι το 2012 ψήφισαν Χρυσή Αυγή.
Ο µόνος λόγος που µπορώ να σκεφτώ ότι συνέβη κάτι τέτοιο είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα τι έχει γίνει εκεί· ίσως δεν έχουν διαβάσει µε λεπτοµέρειες την Ιστορία.
Ο Εµφύλιος ακόµη ανασύρει δύσκολες µνήµες για τους Ελληνες. ∆εν είχατε ενδοιασµούς σχετικά µε το πώς θα αγγίζατε ένα τόσο ευαίσθητο ζήτηµα;
Πολλοί µου είπαν να µη γράψω για τον Εµφύλιο και τη Μακρόνησο, αλλά δεν κάνω ό,τι µου λένε οι άλλοι. Οταν έγραψα την «Ανατολή» µε θέµα την Κύπρο και την Αµµόχωστο, µια ιστορία που αφορά τη σχέση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, θύµωσαν αρκετοί Ελληνες µαζί µου. Οµως τίποτε δεν είναι άσπρο µαύρο. Θα µπορούσα να γράφω για πολύ πιο ανώδυνα θέµατα, αλλά όταν γράφεις δεν προτιµάς τις εύκολες επιλογές. Εχουν περάσει 70 χρόνια από το τέλος του Εµφυλίου, πότε θα αρχίσουν οι συζητήσεις; Ποτέ; Ηταν πολύ σηµαντική η απόφαση για την καύση ατοµικών φακέλων προσωπικών φρονηµάτων το 1989. Μίλησα µε πολλούς φίλους που σήµερα είναι µεταξύ 40 και 50 χρόνων. Τους ζήτησα να ρωτήσουν τους γονείς τους σχετικά µε τα σηµαντικά γεγονότα εκείνης της χρονιάς. Τι ήταν στα πρωτοσέλιδα και τι έπαιζε η τηλεόραση. Και δεν είχαν µνήµη.
Ο ελληνικός Εµφύλιος δεν ξέσπασε από τη µια µέρα στην άλλη. Πώς νιώσατε όταν έπρεπε να γράψετε για τα ∆εκεµβριανά και τις αποφάσεις που πήρε ο Τσόρτσιλ;
∆ιάβασα τις οµιλίες που έκανε ο Τσόρτσιλ τον Οκτώβριο, τον Νοέµβριο και τον ∆εκέµβριο του 1944 και ένιωσα πολύ άσχηµα. Στην Αγγλία υπάρχει συγκεκριµένη κοινωνική διαστρωµάτωση, όσο κι αν κάποιοι το αρνούνται. Ο Τσόρτσιλ προερχόταν από σηµαντική οικογένεια, όπως πολλοί πολιτικοί της εποχής που κατάγονταν όχι ακριβώς από την αριστοκρατία αλλά από µεγάλα τζάκια. Προτού διαβάσω τις οµιλίες του δεν είχα ιδέα ότι είχε πει αυτά τα πράγµατα. Ο τρόπος που µίλησε για εκείνους τους Ελληνες, σαν να µην ήταν άνθρωποι, και ο τρόπος που παρακινούσε τους στρατιώτες να τους συµπεριφερθούν µε έκαναν να ντρέποµαι. Σαν να µην τον ενδιέφερε. Αφού είχε θέσει υπό έλεγχο τον ναζισµό, νέος του εχθρός έγινε ο κοµµουνισµός. Ενιωσα άβολα γιατί στο σχολείο µάς έδιναν άλλη εντύπωση. Οτι πρώτος στην ιεραρχία είναι ο θεός, µετά η βασίλισσα ή ο βασιλιάς και έπειτα ο Τσόρτσιλ, ο οποίος πρακτικά έσωσε τον κόσµο. Με αυτή την ιδέα µεγαλώνουµε. Η γιαγιά µου που γεννήθηκε το 1899 και έζησε τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο είχε φωτογραφία του Τσόρτσιλ στο σπίτι, ήταν ο ήρωάς µας. Οταν λοιπόν διάβασα όσα είπε ήταν η πρώτη φορά που τον αµφισβήτησα και η αλήθεια είναι ότι δεν µου άρεσε καθόλου ως προσωπικότητα.
Οµως δεν είναι δείγµα ωριµότητας µιας κοινωνίας να αµφισβητεί τις βεβαιότητες στις οποίες είναι δοµηµένη;
Ναι, είναι. Ακόµη και σήµερα πάντως κάθε χρόνο κυκλοφορεί ένα νέο πολυσέλιδο βιβλίο για τον Τσόρτσιλ που τον παρουσιάζει ως ήρωα.
Υπάρχουν όµως και ιστορικοί που φωτίζουν όλες τις πλευρές.
Υπάρχουν αλλά είναι πολύ λίγοι. Συνήθως επικρατεί η πιο δηµοφιλής εκδοχή της Ιστορίας. Υπάρχουν σίριαλ και ταινίες σχετικά µε τη ζωή του. Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα φιλµ µε θέµα την D-Day, το οποίο παρακολούθησε πολύς κόσµος. Και εκεί βλέπεις πόσο τεράστιο ήταν το ρίσκο που πήρε σχετικά µε τη ζωή τόσων ανθρώπων. Ηταν τυχερός. Ο Τσόρτσιλ ήταν πολύ τυχερός. Γιατί όλο αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σε µεγάλη καταστροφή.
Ο Τζόνσον, ο Φάρατζ και το Brexit
Τι συμβαίνει αυτή την εποχή στη χώρα σας με το θέμα του Brexit;
Στα νότια της χώρας ο κόσμος θέλει να παραμείνουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση ενώ στα βόρεια θέλει να φύγουμε. Στο Λονδίνο ο κόσμος θέλει να παραμείνουμε. Ο βασικός λόγος πηγάζει από τον εθνικισμό, υπάρχει μια διάχυτη νοσταλγία να επιστρέψουμε στο όραμα του Τσόρτσιλ για την Αγγλία. Αρκετοί μεγάλοι σε ηλικία πολίτες αναπολούν τη «βρετανική» Αγγλία, τότε που δεν υπήρχαν ξένοι. Ο ακροδεξιός και πολύ επικίνδυνος Νάιτζελ Φάρατζ έχει απήχηση στον κόσμο. Τον νιώθουν σαν εκφραστή όλων αυτών που αισθάνονται. Οταν κληθήκαμε να αποφασίσουμε αν θα μείνουμε ή αν θα φύγουμε ο κόσμος ψηφίσαμε χωρίς να έχουμε την παραμικρή ιδέα σχετικά με το τι πραγματικά σημαίνει η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Πίστεψαν ότι μπορούμε να κόψουμε τους δεσμούς με τον έξω κόσμο και να ζήσουμε σε ένα θαυμάσιο νησί ξανά, αναβιώνοντας τη νοοτροπία του μεταπολεμικού θριάμβου.
Δεν είναι μόνο ο Φάρατζ που λέει στον κόσμο ό,τι θέλει να ακούσει. Και ο Μπόρις Τζόνσον το ίδιο δεν κάνει;
Ναι, ισχύει. Ο Μπόρις Τζόνσον είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τα ψέματα σχετικά με το μεγάλο ποσό χρημάτων που θα εξοικονομούσε η χώρα αν έφευγε από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Πλέον όλοι το ξέρουν αυτό. Εμείς που θέλαμε να μείνουμε δεν πήραμε στα σοβαρά εκείνους που ήθελαν να φύγουμε. Ο Φάρατζ για πολλούς από εμάς είναι μια φασιστική, σχεδόν χιτλερική φυσιογνωμία, που λέει φριχτά πράγματα για τις μειονότητες. Εκανε μια καμπάνια η οποία είχε μεγάλη επιτυχία και πήρε μαζί του τον Μπόρις που είναι χαρισματική φυσιογνωμία. Ολοι τον αγαπούν. Ξέρει να γοητεύει τα πλήθη, αλλά είναι ακατάλληλος για πρωθυπουργός. Τον γνωρίζω προσωπικά –γνωριζόμαστε με την οικογένεια Τζόνσον– και πιστεύω ότι κάνει κινήσεις που εξυπηρετούν την πολιτική του φιλοδοξία. Πάντα είχε στόχο να περάσει το κατώφλι της Ντάουνινγκ Στριτ· το πέτυχε. Οταν πριν από τριάμισι χρόνια βγήκε από το σπίτι του και έκανε δηλώσεις, όλοι ξέραμε πως ό,τι κι αν επέλεγε να ακολουθήσει θα είχε πολλούς υποστηρικτές. Τη στιγμή που στάθηκε μπροστά στις κάμερες για να δηλώσει αν στηρίζει το Brexit ή την παραμονή μας στην ΕΕ νομίζω ότι απλώς το έπαιξε κορόνα γράμματα. Στην πραγματικότητα ο ίδιος είναι ευρωπαϊστής.
Σε λίγες μέρες από σήμερα η χώρα σας μπορεί να είναι εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πώς νιώθετε γι’ αυτό;
Αν συμβεί, κάποιοι Βρετανοί σκέφτονται να φύγουν από τη χώρα και είμαι μεταξύ αυτών. Η Ευρώπη είναι πολύτιμη και η ιδέα τού να ξυπνήσω ένα πρωί, ίσως την επόμενη εβδομάδα, και να μη θεωρούμαι πλέον Ευρωπαία με αρρωσταίνει.
INFΟ
Το βιβλίο της Βικτώριας Χίσλοπ «Οσοι αγαπιούνται» κυκλοφορεί σε μετάφραση της Φωτεινής Πίπη από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.Ο τίτλος έχει αντληθεί από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου.
