Η Βάσω Τσαβδαρίδου ήταν η κορυφαία Ελληνίδα αθλήτρια της ενόργανης γυμναστικής, με διακρίσεις την εποχή του Ιωάννη Μελισσανίδη και του Δημοσθένη Ταμπάκου. Διακρίθηκε στην ολυμπιάδα του 1996 στην Ατλάντα και κατέκτησε μετάλλια σε ευρωπαϊκά πρωταθλήματα και μεσογειακούς αγώνες.
Η Βάσω Τσαβδαρίδου γαλουχήθηκε ως πρωταθλήτρια σε ένα κολαστήριο. Είναι μία από τις 22 αθλήτριες και αθλητές της ενόργανης που υπογράφουν τις ανατριχιαστικές καταγγελίες για κακοποίηση και απαιτούν να αλλάξει το τοπίο εδώ και τώρα. «Τέτοιος αθλητισμός δεν αξίζει ούτε για μία μέρα» ομολογεί σήμερα.
Στην επιστολή σας προς τις αρχές περιγράφετε μια κόλαση κακοποίησης. Με ξύλο, ψυχολογική βία, εξευτελισμούς, τραμπουκισμούς, τιμωρίες, απειλές, ακόμη και περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης…
Θέλω να μείνουμε στην ουσία και όχι στους χαρακτηρισμούς. Μπορούμε πια να δούμε τα γεγονότα
από απόσταση, ψύχραιμα και αντικειμενικά. Και θέλουμε να δείξουμε τι γίνεται λάθος μέσα από παραδείγματα. Θα μπορούσε ο καθένας και η καθεμιά από τους 22 να γράψουν ολόκληρο τόμο και να τον καταθέσουν στον εισαγγελέα. Οταν μάθαμε για παρόμοιες καταστάσεις στην Αμερική, την Αγγλία και αλλού μιλήσαμε μεταξύ μας και είπαμε ότι και εδώ γίνονταν τα ίδια και χειρότερα. Δώσαμε τη ζωή μας όλη σε αυτό το άθλημα, από τεσσάρων πέντε ετών. Προσωπικά ένιωσα χρέος μου να μιλήσω για λογαριασμό παιδιών που λόγω ηλικίας δεν μπορούν να φιλτράρουν και να αντιμετωπίσουν τέτοια ζητήματα ούτε να δώσουν λύσεις.
Σε άλλους χώρους τα περιστατικά κακοποίησης μπορεί να ήταν μεμονωμένα. Εσείς όμως περιγράφετε ένα παγιωμένο καθεστώς, μια στρεβλή μέθοδο.
Είχε καταλήξει να θεωρείται κανονικότητα η κατάχρηση εξουσίας. Πολλοί προπονητές –όχι όλοι αλλά πολλοί– μας είχαν υπό την πλήρη δικαιοδοσία τους χωρίς να ελέγχονται από πουθενά. Προσπαθώντας να αντιγράψουν το μοντέλο της Σοβιετικής Ενωσης ή της Ρουμανίας του Τσαουσέσκου ξεπατίκωσαν μόνο τη βία και αγνόησαν την καθαρή προπονητική. Καθώς δεν είχαν γνώση και διδακτική μέθοδο, υιοθέτησαν την τακτική «θα σε χτυπάω μέχρι να το κάνεις σωστά».
Ο δικηγόρος του διαβόλου θα πει ότι μόνο έτσι γίνεται δουλειά και θα φέρει παραδείγματα κορυφαίων αθλητριών που διαπαιδαγωγήθηκαν με βάναυσες μεθόδους.
Μα ποιος μπορεί να ισχυριστεί τέτοιο πράγμα στην εποχή της επιστήμης, της ιατρικής και της υψηλής προπονητικής; Ποια αθλητικά ιδανικά πρεσβεύεις εσύ που θα χτυπήσεις, θα βρίσεις και θα ξεφτιλίσεις; Η κοινωνία είναι πια ώριμη για να σε απορρίψει. Κάποιοι θα επικαλεστούν άγνοια, αλλά η άγνοια δεν είναι δικαιολογία όταν πιάνεις ένα εφτάχρονο παιδί από τα μαλλιά και το πετάς στο πάτωμα. Δεν πρέπει να αθωώσουμε αυτές τις τακτικές. Αλλωστε όλοι οι Ελληνες ολυμπιονίκες δήλωσαν ότι δεν κακοποιήθηκαν. Η βία ως προπονητική μέθοδος είναι αποτυχημένη. Δεν φέρνει μετάλλια το ξύλο.
Συνεχίζεται ακόμη αυτή η κατάσταση ή έχει ατονήσει;
Δεν είμαι πια στον χώρο, αλλά πληροφορήθηκα από αθλητές και γονείς που επικοινώνησαν μαζί μου ότι, τηρουμένων των αναλογιών, το καθεστώς παραμένει. Υπάρχουν ακόμη προπονητές που ξεφεύγουν από τα όρια. Το υπέροχο άθλημα έχει μια μαύρη σκιά να κρέμεται από πάνω του. Είναι ένα ψέμα που δεν αξίζει στην ενόργανη γυμναστική.
«Δεν θα στείλω το παιδί μου σε αυτό το σκληρό άθλημα γιατί θα καταπιεστεί, θα υποφέρει, θα το χτυπάνε, θα το βρίζουν» θα πουν πολλοί γονείς. Αλλά στη γυμναστική τα παιδιά αισθάνονται ωραία, ξαναβρίσκουν την παιδικότητά τους. Από τη φύση του το άθλημά μας είναι πολύ κοντά στις κωλοτούμπες και τις φιγούρες που κάναμε πιτσιρίκια στις παιδικές χαρές. Μας προσφέρει σε μικρή ηλικία πολύτιμες δεξιότητες, όπως η κίνηση, η αντίληψη του χώρου.
Οι αποκαλύψεις που κάνατε προκάλεσαν κάποιου είδους σοκ στον χώρο;
Οχι. Ο χώρος είναι μικρός και όλοι μα όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Κανένας δεν εκπλήσσεται και κανένας δεν σοκάρεται. Οσοι περίμεναν ότι οι πράξεις τους θα κουκουλώνονταν παντοτινά κάτω από το χαλί βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αλήθεια. Η αλήθεια είναι πανίσχυρη και αφοπλιστική.
Τώρα που ο απόηχος είναι πάρα πολύ έντονος οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και να διορθώσουμε το λάθος ώστε να εξαλειφθούν τέτοια φαινόμενα και να μην επαναληφθούν. Την επιστολή την υπογράφουμε 22 άτομα αλλά το πρόβλημα είναι πολύ πιο μαζικό, άσχετα αν πολλοί δεν έχουν το κουράγιο να βγουν μπροστά. Πυροδοτήσαμε το δικό μας #MeToo. Είναι σφάλμα να πούμε ότι «κάποιοι ήταν κακότυχοι και τους έτυχε η στραβή». Με τον στρουθοκαμηλισμό δεν θα διορθωθεί τίποτε.
Θυμάσαι και περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης; Υπάρχει σχετική νύξη στην επιστολή σας.
Σε εμένα δεν συνέβη κάτι τέτοιο αλλά αντιλαμβάνομαι ότι υπήρξαν και τέτοια περιστατικά. Μιλάμε για ένα περιβάλλον ένοχης σιωπής όπου τα θύματα δεν έχουν κανένα περιθώριο αντίδρασης. Το έδαφος είναι πρόσφορο για να βγάλει την αρρώστια του ανενόχλητος όποιος έχει κάποιο κακό ελάττωμα. Εύχομαι να βρουν τη δύναμη να προχωρήσουν σε καταγγελίες όσοι έπεσαν θύματα.
Ποια είναι η προσωπική σου μαρτυρία; Εχεις γνωρίσει κακοποίηση;
Ναι, έγινα πολλές φορές δέκτης βίαιης συμπεριφοράς. Για μεγάλο χρονικό διάστημα είχα προπονήτρια ιδιαίτερα κακοποιητική. Ευτυχώς ήμουν σχετικά μεγάλη και είχα αναπτύξει προσωπική άμυνα. Ημουν σε θέση να σκεφτώ και να αξιολογήσω. Δεν ήμουν πια έξι χρονών αλλά έντεκα δώδεκα. Διαμαρτυρήθηκα πολλές φορές στους προπονητές. «Μα γιατί μου το κάνετε αυτό; Δεν υπάρχει κανένας λόγος. Πείτε μου τι θέλετε να κάνω. Δέκα, πενήντα, εκατό επαναλήψεις; Είμαι εδώ με τη θέλησή μου. Μη με χτυπάτε». Και πάλι όμως δεν μπόρεσα να το αντιμετωπίσω. Δεν λύνεται το πρόβλημα εάν απλώς πεις «διαφωνώ». Μοναδική διέξοδος είναι η φυγή.
Δεν έφυγες όμως…
Οι γονείς μου στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν ποτέ υπέρ της βίας και της αγριότητας. Τους τα έκρυβα όμως αυτά που συνέβαιναν. Φοβόμουν ότι θα με πάρουν μακριά από τη γυμναστική. Και δεν ήθελα με τίποτε να ρισκάρω το όνειρό μου. Δεν φεύγει εύκολα ένα παιδί που έχει επενδύσει στη γυμναστική τόσο κόπο από μικρή ηλικία. Τα περισσότερα βέβαια αποχωρούν από τον χώρο εξαιτίας της κακοποίησης. Υπολογίζω ότι το ποσοστό είναι γύρω στο 70%, ίσως και μεγαλύτερο.
Ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που σου έχει συμβεί μέσα στην ενόργανη;
Μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα έπεφτα θύμα συστηματικής κακοποίησης από την προπονήτριά μου. Εχω φάει κι εγώ τις διαβόητες σφαλιάρες. Ναι, τις έχω φάει. Εκείνο που φέρω βαρέως είναι ότι με εξανάγκαζαν να φέρω την ευθύνη για τις τιμωρίες άλλων κοριτσιών. Τις προάλλες θυμήθηκα ένα περιστατικό και έμεινα ξάγρυπνη όλη νύχτα. Σε κάποια προπόνηση δεν άντεχα, αφού στα χέρια μου έτρεχαν αίματα. Κάθισα χάμω και είπα ότι δεν μπορούσα άλλο. Τότε η προπονήτρια τιμώρησε σκληρά όλες τις άλλες κοπέλες, τις έβαλε να τρέχουν επί ώρες ατέλειωτες.
«Γι’ αυτά που τραβάτε φταίει η Τσαβδαρίδου που δεν νοιάζεται για εσάς» τους φώναζε. Ηθελα να ανοίξει η γη και να με καταπιεί. «Θεέ μου, τι κάνω, πώς τις αναγκάζω να το περνάνε αυτό;». Αυτό το συναίσθημα με στοιχειώνει ακόμη. Και ήμουν μόλις 13 ετών. Πώς ξεπερνιέται αυτό το κοινωνικό τραύμα; Σήμερα θέλω να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να τους το ξεπληρώσω.
Οταν σκέφτεσαι την επιτυχημένη καριέρα σου υπερισχύουν στη ζυγαριά τα θαύματα ή τα τραύματα;
Δεν το έχω σκεφτεί ποτέ έτσι. Νομίζω ότι η καριέρα μου ήταν μια διαρκής μάχη για επιβίωση. Πάλευα για να βρω τη θέση μου στον χώρο της ενόργανης και στον κόσμο γενικότερα. Αυτή η αγωνία, ξέρεις, ναρκοθετούσε και το αποτέλεσμα. Με έκανε να χάνω τον στόχο. Αντί να συγκεντρώνομαι για να εκτελέσω καλύτερα το πρόγραμμά μου, φοβόμουν τις συνέπειες της αποτυχίας. Φοβόμουν ότι η προπονήτρια θα με μαλώσει με τη ζυγαριά στο χέρι, θα με τιμωρήσει. Ηταν αδύνατο να σκεφτώ ως αθλήτρια.
Δεν είναι λίγο θλιβερό να απαξιώνει έτσι την καριέρα του ένας πρωταθλητής με ολυμπιακές διακρίσεις;
Ναι, ακριβώς. Σημειωτέον ότι εγώ έφτασα σε ένα επίπεδο και απόλαυσα κάποιους καρπούς. Τα περισσότερα παιδιά όμως μένουν μακριά από την καταξίωση. Τους μένει μόνο το τραύμα. Αυτό κατάλαβα και από τις συνομιλίες των τελευταίων μερών. Υπέστησαν όσα υπέστησαν χωρίς καμία ανταμοιβή. Γιατί τα πέρασαν όλα αυτά; Πού είναι η ικανοποίηση;
Ποιος είναι ο ρόλος των γονιών; Υποψιάζομαι ότι υπάρχουν αρκετοί που δικαιολογούν τέτοιες συμπεριφορές προπονητών στο όνομα του πρωταθλητισμού;
Γονείς σκληροί υπάρχουν παντού και πάντα. Δεν μπορώ να γενικεύσω περιπτώσεις ενδοοικογενειακής έντασης και να τις κρίνω ως πρόβλημα του αθλήματος. Εστω ότι έρχεται ένας γονιός με τρελές απαιτήσεις. «Θέλω να δέρνετε το παιδί μου» μπορεί να πει. Ακόμη και τότε ο προπονητής δεν έχει δικαίωμα ούτε υποχρέωση να σηκώσει χέρι. Δεν μπορεί να επικαλεστεί την εντολή του πατέρα που θέλει να βγάλει τα απωθημένα του μέσω του παιδιού. Δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποια σχολή για γονείς…
Αισθάνεσαι ότι μέσα από τον πρωταθλητισμό έχασες ένα μέρος από τη νιότη και την αθωότητά σου;
Ασφαλώς. Δεν ευθύνεται όμως ο πρωταθλητισμός, που άλλωστε ήταν προσωπική επιλογή μου, αλλά η κακοποίηση. Η κακοποίηση σε τρυφερή ηλικία αφήνει μόνιμες βλάβες στην ψυχή και ίσως και στο σώμα. Αυτά τα τραύματα δεν ξεπερνιούνται εύκολα. Τι να πω, ο καθένας δίνει την προσωπική του μάχη…
Ποιο ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα όταν σταμάτησες τον αθλητισμό; Νοσταλγία για τις ωραίες μέρες ή ανακούφιση για τα βάσανα που τελείωναν;
Είχα εξαιρετικό προπονητή στο τελευταίο διάστημα της καριέρας μου. Τότε κατάλαβα καλύτερα την αξία και την ποιότητα του αθλητισμού και μπόρεσα ξανά να τον αγαπήσω. Αυτές τις μέρες τις νοσταλγώ. Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά εάν ολόκληρη η καριέρα μου κυλούσε με κακοποίηση.
Θα έκανες ξανά τα ίδια πράγματα από την αρχή αν μπορούσες να γυρίσεις τον χρόνο πίσω με αντίκρισμα κάποιες μεγάλες διακρίσεις;
Οχι. Οχι με αυτό τον τρόπο. Ούτε μία μέρα δεν θα άντεχα να ξαναζήσω υπό αυτές τις συνθήκες. Θα φρόντιζα, λέω τώρα ως ενήλικη, να μην τις επιτρέψω. Δεν αξίζει έτσι ο αθλητισμός. Αλλά η κακοποίηση δεν είναι μονόδρομος. Πρέπει να το καταλάβουν και τα παιδιά αυτό.
Τι συμβολίζει για εσένα η Σοφία Μπεκατώρου;
Είναι η γυναίκα που έσπασε το φράγμα. Μοιάζει σαν να στεκόμασταν όλοι μαζί εγκλωβισμένοι στο ίδιο σημείο, ώσπου ήρθε εκείνη και μας έδειξε τον δρόμο. Αξίζει να τη θυμούνται για πάντα για το κύμα που προκάλεσε ακόμη και σε χώρους όπως το θέατρο. Η Σοφία με το θάρρος της έγραψε ιστορία. Είναι το σημαντικότερο απ’ όλα τα μετάλλιά της.
Ποιο αποτέλεσμα ελπίζεις ότι θα έχει η καταγγελία σας;
Θέλω να ξημερώσουν πολύ καλύτερες μέρες για το άθλημά μας. Το μήνυμα που θέλω να περάσω είναι ότι πρέπει να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα με κάποιον μηχανισμό αξιολόγησης και ελέγχου. Να υπάρξει κάτι σαν ποινικός κώδικας του αθλητισμού ώστε να προστατεύεται ο χώρος. Δεν λέω «φύγετε μακριά», λέω «ελάτε να αλλάξουμε τη γυμναστική».