Ο σκηνοθέτης Βασίλης Βαφέας μιλάει για τα παιδικά του χρόνια στην Αίγυπτο, τον Κώστα Βουτσά αλλά και τον Ακη Πάνου με αφορμή το Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου στη Σάμο.
Ο Βασίλης Βαφέας είναι ένας σκηνοθέτης με έργο στον νέο ελληνικό κινηματογράφο το οποίο σημείωσε όχι μόνο καλλιτεχνική αλλά και εμπορική επιτυχία. Ποιος δεν θυμάται το «Ρεπό» και τον «Ερωτα του Οδυσσέα» που χαρακτήρισαν ολόκληρη τη δεκαετία του 1980 λίγο πριν από την έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης και τη νέα εποχή του ελληνικού κινηματογράφου όπως την ξέρουμε σήμερα; Ο Βαφέας είναι ένας άνθρωπος με πλήρη συνείδηση της θέσης του μέσα στον χώρο, αλλά και της ηλικίας του (όπου να ’ναι γίνεται ογδόντα ετών), βασισμένη στο μότο «οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνο όταν θέλουν να πεθάνουν και παραιτούνται». Μακριά απ’ τον Βαφέα αυτές οι απαισιόδοξες σκέψεις! Το αποδεικνύει η ενεργή του ενασχόληση με τα κοινά και συγκεκριμένα η καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ της Σάμου.
Η αιγυπτιώτικη καταγωγή
Το φεστιβάλ αυτό ξεκίνησε το 1998, πριν και από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, αλλά λόγω του περιορισμού των εξόδων του, ο Βαφέας το μετέφερε στο Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου για μία πενταετία. Τα τελευταία δύο χρόνια επέστρεψε στο Καρλόβασι της Σάμου χωρίς να έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα.
Στην ουσία πρόκειται για ένα πανόραμα ντοκιμαντέρ όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από την ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου με ταινίες από την Τουρκία, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Ιταλία. Ευκαιρία λοιπόν να ξεκινούσε η κουβέντα μας από την αιγυπτιώτικη καταγωγή του: «Ο πατέρας μου ήταν ένας κοσμοπολίτης από τη Λήμνο και η μάνα μου επίσης από τη Λήμνο. Πολύ έντιμος άνθρωπος. Στην Αίγυπτο υπήρχε ένα γυμνάσιο και μια εμπορική σχολή, όλοι εκεί πήγαιναν, φτωχοί και πλούσιοι. Στη μεσαία τάξη ανήκε ο πατέρας μου, γνώρισε όμως έναν πολύ πλούσιο βιομήχανο καπνών, τον Κουταρέλη. Αυτός, όταν τελείωσε το γυμνάσιο ο πατέρας μου, τον πήρε στη δουλειά του καπνεργοστασίου. Κάποια στιγμή επειδή ήθελε να προεδρεύσει στην ελληνική κοινότητα χρειαζόταν μια εφημερίδα. Υπήρχε μια αριστερή, μια κεντρώα εφημερίδα κ.λπ., αλλά ο Κουταρέλης ήθελε να κάνει τη δικιά του. Εβαλε τον μπαμπά μου από το λογιστήριο να κάνει τον εκδότη. Η εφημερίδα λεγόταν τα “Ημερήσια Νέα” αλλά όταν ο Κουταρέλης βαρέθηκε να κάνει τον πολιτικό, την έκλεισε και ξαναγύρισε τον πατέρα μου στο λογιστήριο του αφρικανικού καπνεργοστασίου. Ο πατέρας μου πάλι δεν άντεξε που από εκδότης μιας εφημερίδας κοντά στα γεγονότα ξαναγύρισε μέσα σε τέσσερις τοίχους. Eτσι ήρθαμε στην Ελλάδα εγώ με τη μάνα μου το 1957 και ένα χρόνο αργότερα ο πατέρας μου. Eκτοτε δεν ξαναγύρισα στην Αίγυπτο, αφού ήταν πολύ τραυματικά τα χρόνια της προσφυγιάς. Την πατρίδα δεν την ήξερα, απόκτησα συνείδηση Ρωμιού και δεν ήθελα να ξανασκαλίσω τις πληγές μου. Ποτέ δεν ξαναπήγα, ακόμη κι όταν παίζονταν οι ταινίες μου στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια».
Ο Βαφέας ανατρέχει ακόμη στα χρόνια που ήθελε να γίνει ηθοποιός και στα αποτρεπτικά λόγια μιας αριστερής εκπαιδευτικού, στην οποία τον είχε πάει η επίσης αριστερή μητέρα του. «Θα πεινάσεις» είχε πει η δασκάλα σ’ έναν έφηβο, που όμως δεν πτοήθηκε και γράφτηκε στο Θέατρο Τέχνης του Κουν χωρίς τελικά να δώσει εξετάσεις. Μεσολάβησε η χούντα και με το πτυχίο του χημικού στα χέρια έφυγε για ένα χρόνο στο Παρίσι, απ’ όπου επέστρεψε για να συμπαρασταθεί στην αριστερή διωκόμενη μητέρα του. Ετσι πήγε στη σχολή Σταυράκου και σύντομα βρέθηκε να δουλεύει βοηθός του Κώστα Σφήκα στο «Μοντέλο» του.
«Ρόλος ήταν ο Ακης Πάνου»
Ο Βασίλης Βαφέας θεωρεί τιμή του που ενώ είχε εγκριθεί σενάριό του από το αμερικανικό Ford Foundation, εκείνος αρνήθηκε την επιχορήγηση ως διαμαρτυρία για τη στήριξη των Αμερικανών στη χούντα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Εκανε μόνος του τις τρεις πρώτες μικρού μήκους ταινίες του, οι οποίες διακρίθηκαν από την Γκρενόμπλ μέχρι το Ρίο ντε Τζανέιρο. Στη δεκαετία του 1980 αναδείχτηκε σε σπουδαίο σκηνοθέτη της γενιάς του με το «Ρεπό» αρχικά και έπειτα με τον «Ερωτα του Οδυσσέα». Με τον Βουτσά τούς είχε γνωρίσει η Μιχαλιτσιάνου, ηθοποιός του, που έγινε στη συνέχεια μεγαλοδημοσιογράφος. «Θα σου γράψω ένα άλλο σενάριο, όλο πάνω σου» είπε του Βουτσά, που ήθελε να παίξει ως πρωταγωνιστής σε μια καινούργια ταινία, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο. Μέχρι σήμερα ο Βαφέας αναφέρεται στον Κώστα Βουτσά ως μια «λαϊκή μεγαλοφυΐα, γεννημένος ηθοποιός»!
Ελάχιστοι γνωρίζουν πως το 1977 είχε γυρίσει για το «Παρασκήνιο» το μοναδικό ντοκιμαντέρ για τον συνθέτη Ακη Πάνου. Λόγια δικά του, όπως τα κατέγραψα: «Τον φέρνω στο μοντάζ της Σινετίκ με τον Βαγγέλη Γούσια και τσαντίστηκε πολύ όταν άκουσε το “Θολωμένο μου μυαλό”. “Τι το έβαλες αυτό;” φώναζε κι εγώ να του εξηγώ πως είναι ένα αριστουργηματικό λαϊκό τραγούδι. “Γιατί, το ‘Η ζωή μου όλη’ δεν είναι αριστουργηματικό;” συνέχισε να φωνάζει. “Είναι πιο μεγάλο τραγούδι το ‘Θολωμένο μου μυαλό’” του λέω κι αυτός πετάει ένα “Ρε άι στο διάολο” και σηκώνεται και φεύγει. Του τηλεφώνησα και του είπα: “Aκη, εγώ σ’ αγαπώ και σε θαυμάζω, αλλά πρέπει να μου πεις αν θα το δώσω στην τηλεόραση τελικά”. Απάντησε “δώσ’ το” και μου έκλεισε το τηλέφωνο. Ρόλος ήταν ο Aκης Πάνου, μεγάλη μορφή»! Ευχαριστώ τον Βασίλη Βαφέα γι’ αυτήν τη μικρή ανασκόπηση της ζωής του και λίγο πριν αποχαιρετηθούμε νιώθει την ανάγκη να με ευχαριστήσει με τη σειρά του επειδή μιλήσαμε για τον πατέρα του: «Δυστυχώς δεν είχε προλάβει να δει καμία ταινία μου».
INF0
Το Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου – Μεσογειακοί Διάλογοι θα διεξαχθεί στο Καρλόβασι της Σάμου από τις 20 έως τις 22 Σεπτεμβρίου 2024
