Με αφορμή την παράσταση «Εγκλημα και τιμωρία» ο ηθοποιός και σκηνοθέτης μιλάει για το έγκλημα στα Τέμπη, για το θέατρο που είναι πολιτική πράξη, για τη ζωή του και για τον κανιβαλισμό των ΜΜΕ
Η ζωή του θα μπορούσε να είναι ταινία. Οχι μπλοκμπάστερ. Ούτε μελό ούτε κωμωδία. Μάλλον ταινία του ανεξάρτητου κινηματογράφου, ίσως και με στοιχεία φιλμ νουάρ, με σάουντρακ κάτι από Πι Τζέι Χάρβεϊ ή μπορεί και τζαζ, με έναν ήρωα σκοτεινό, παραβατικό, ακραίο. Που νυχτοπερπάτησε, ακροβάτησε στο περιθώριο, εκεί όπου οι άνθρωποι ζουν λίγο πιο έξω από τη ζωή και πατάνε με θράσος πάνω στις κόκκινες γραμμές των ορίων. Και είναι αυτός ο κόσμος με τους σκληρούς κώδικες αλλά και τη μυθιστορηματική γοητεία που φέρνει στις θεατρικές σκηνές με τη φόρμα του ακραίου ρεαλισμού. Πώς το έγραψε ο Ντοστογέφσκι στις «Λευκές νύχτες»; «Μα πώς θα μπορούσες να ζήσεις και να μην έχεις μια ιστορία να πεις;». Και ο Βασίλης Μπισμπίκης έχει πολλές.
Στις 22 Μαρτίου φέρνει στη σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση το «Εγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογέφσκι, μεταγραφή του κλασικού αριστουργήματος της ρωσικής λογοτεχνίας από το τέλος του 19ου αιώνα στο σήμερα, στην περιοχή γύρω από την Ομόνοια. Ο Βασίλης Μπισμπίκης το σκηνοθετεί και υποδύεται τον ανακριτή Πορφύρη.
Ανεβαίνοντας στην Καλλιδρομίου σκεφτόμουν ότι μια από τις πιο ωραίες γειτονιές της Αθήνας έχει ασχημύνει. Πιο πολλοί αστυνομικοί από φοιτητές…
Εχει ασχημύνει τρομερά η πλατεία με τις λαμαρίνες που έχουν βάλει για να «προστατεύουν» το μετρό από τις εργασίες που γίνονται. Κι αν βάλεις και τους μπάτσους γύρω γύρω που «φυλάνε» και καλά το έργο, είναι το πιο αντιαισθητικό κομμάτι στην Αθήνα.
Σαν να υπάρχει σχέδιο συρρίκνωσης των δημόσιων χώρων, των πάρκων, του πρασίνου.
Αλήθεια είναι αυτό. Αντί να ανοίξουν πεδία να μπει περισσότερο πράσινο, να φτιαχτούν πλατείες για παιδιά, χαλάνε και όσα έχουμε. Για φαντάσου να μεγαλώνεις παιδί στην πλατεία. Πού θα το πάς μια βόλτα; Πού θα παίξει ελεύθερα; Προφανώς παίζει ρόλο το real estate, ειδικά στα Εξάρχεια θα το δούμε τα επόμενα χρόνια. Και καλά αναβάθμιση της περιοχής, αλλά υποκουλτούρα και σκατό μαζεμένα.
Πάμε στο θέατρο. Οι παραστάσεις σας έχουν κοινωνικό πρόσημο γιατί φέρνετε το περιθώριο και το λούμπεν στην καρδιά μιας θεατρικής σκηνής. Αυτό από μόνο του είναι ένα statement.
Με θεωρώ πολιτικό ον και το θέατρο για μένα είναι πολιτική πράξη. Εχει να κάνει και με τις καταβολές μου. Μεγάλωσα μέσα σε αυτό το κομμάτι του περιθωρίου και της λούμπεν κατάστασης. Ξέρω από κοινωνικό αποκλεισμό. Συνάντησα πολλές ψυχές που στην πορεία των χρόνων χάθηκαν, εμβολίστηκαν, πετάχτηκαν στην άκρη. Οπότε έχω ανάγκη να μιλήσω γι’ αυτούς τους ανθρώπους.
Είστε από αυτούς που έχουν βγάλει γλώσσα στο politically correct στο ελληνικό θέατρο, με αποκορύφωμα το «Σπιρτόκουτο» του Γιάννη Οικονομίδη που είδαμε ως μιούζικαλ στη Στέγη. Πιστεύετε ότι είχαμε ανάγκη να σπάσει αυτή η πολιτική κορεκτίλα; Στην τηλεόραση πια δεν βλέπεις τσιγάρο, δεν ακούς να μιλάνε κανονικά, να λένε π.χ. μια βρισιά.
Δεν είναι η βρισιά ούτε το τσιγάρο που σε ερεθίζει. Η αλήθεια είναι. Ο Οικονομίδης έκανε τομή στο θέατρο με την παράσταση «Στέλλα κοιμήσου». Μετά έκανα εγώ το «Ανθρωποι και ποντίκια». Μέχρι τότε υπήρχε μια απόσταση, υπήρχε το μεταμοντέρνο, το λίγο πιο ελιτίστικο. Και ήρθε ένα λαϊκό ακραίο θέατρο με συναίσθημα και αλήθεια. Νομίζω ότι ο κόσμος το είχε ανάγκη. Αλήθεια σημαίνει ένας άνθρωπος να μιλάει κανονικά, όπως μιλάμε στη ζωή μας, με τα μπινελίκια μας, να βρίζουμε, να καπνίζουμε. Οταν σπάει με έναν τρόπο η θεατρική συνθήκη, η απόσταση, ο θεατής συνδέεται με το έργο.
Εχετε δώσει μέχρι σήμερα το στίγμα σας. Παίζετε όμως μπάλα στο γήπεδό σας. Και αναρωτιέμαι: αυτό συμβαίνει μόνο επειδή αυτή την τέχνη θέλετε να υπηρετείτε ή νιώθετε και πιο ασφαλής ως δημιουργός στο οικείο σας; Θα κάνατε κάτι κόντρα;
Δεν έχω λόγο να κάνω κάτι κόντρα μόνο και μόνο για να πω ότι κάνω κάτι διαφορετικό. Αν και νομίζω ότι οι παραστάσεις μου είναι διαφορετκές μεταξύ τους με έναν τρόπο. Αλλο ήταν ο «Πατέρας» του Στρίνμπεργκ, ένα ενδοοικογενειακό δράμα μεσοαστών σε ένα διαμέρισμα της Αθήνας, κι άλλο το «Ανθρωποι και ποντίκια» σε ένα παλιό συνεργείο με μετανάστες σε μια περιοχή του Βοτανικού. Κάθε παράσταση περιέχει την αισθητική μου. Αλλά σίγουρα δεν είναι από βόλεμα. Γι’ αυτά έχω ανάγκη να μιλήσω τώρα. Αύριο δεν ξέρω. Μπορεί να θέλω να κάνω ένα παραμύθι.
Θα σκηνοθετούσατε και πιο κλασικά, να φεύγατε από το ωμό ρεαλιστικό θέατρο; Θα κάνατε κωμωδία;
Ναι, αλλά θα έπρεπε να τη χρησιμοποιήσω ως όχημα για να πω κάτι. Πιστεύω πολύ στο θέατρο του σοκ. Μάλλον αυτό με χαρακτηρί
ζει περισσότερο. Θεωρώ ότι ο θεατής πρέπει να σοκαριστεί. Γι’ αυτό ίσως είναι λίγο ακραίες οι παραστάσεις μου. Θεωρώ ότι μέσα από τη βία και το σοκ μπορείς να ξύσεις πράγματα στην ψυχή και την καρδιά του θεατή. Δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν στο θέατρο του καναπέ ή της σκέψης. Θέλω να τον εμβολίσει τον άλλο αυτό που παρακολουθεί. Γι’ αυτό φέρνω τις παραστάσεις στο τώρα. Για μην έχουν απόσταση οι θεατές. Θα μπορούσαν να βλέπουν τον πατέρα του Στρίντμπεργκ και να λένε: «Α αυτό γινόταν το 1890». Παίρνουν αμέσως απόσταση λόγω των σκηνικών και των κοστουμιών μιας άλλης εποχής. Οταν όμως το μεταγράφεις με αντιστοιχίες στο τώρα δεν έχει κανένα περιθώριο ο άλλος να πει «αυτό δεν συμβαίνει τώρα». Και το «Εγκλημα και τιμωρία» έχει έρθει στο 2023 στην περιοχή γύρω από την Ομόνοια.
Πάντως, επειδή μιλήσατε για καναπέ, ο δικός σας χώρος, του πολιτισμού, απέδειξε στην πράξη ότι τέρμα ο καναπές. Βγήκατε στον δρόμο.
Τους τελευταίους πέντε έξι μήνες. Γιατί… πιο καναπέ από ηθοποιό δεν παίζει. Αυτή η κυβέρνηση κατάφερε να κάνει ακόμη και τους ηθοποιούς να είναι μαζί. Να υπάρχει αλληλεγγύη. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είμαι από αυτούς που θεωρούν ότι όλο αυτό, η κινητοποίηση δηλαδή, δεν πρέπει να σταματήσει. Να κάνουμε για παράδειγμα αποχή από το Φεστιβάλ Αθηνών, το οποίο σίγουρα θα στοιχίσει σε κάποιους μεροκάματα αλλά είναι ένα μέσο πίεσης προς το υπουργείο Πολιτισμού. Είμαστε τόσο καιρό στους δρόμους, καταλήψεις, διαδηλώσεις και δεν πήραμε τίποτε. Δεν έχει κάνει πίσω η κυβέρνηση.
Σας είδα στις πορείες για το προεδρικό διάταγμα και τα ζητήματα καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Στις άλλες κατεβαίνετε;
Εννοείται. Και στη διαμαρτυρία των αρχαιολόγων για το νομοσχέδιο για τα μουσεία πήγα. Οπου μπορώ πηγαίνω.
Πλέον βλέπουμε λαοθάλασσες στον δρόμο. Θεωρείτε ότι δημιουργείται μια λαϊκή αναφορά πιο ισχυρή από το πολιτικό σκηνικό, που αυτήν τη φορά θα το καθορίσει;
Ελπίζω ότι αυτό που συμβαίνει θα καθορίσει την πολιτική εξέλιξη. Εχουμε δει μεγάλα κινήματα μες στα χρόνια να αποδομούνται πάρα πολύ εύκολα. Και να ξεχνιούνται. Εύχομαι να μη σταματήσει αυτή η μαζική αντίδραση του κόσμου πάνω σε μια πολύ σκοτεινή εποχή.
Το «Εγκλημα και τιμωρία» έχει στον πυρήνα του τις έννοιες του εγκλήματος, της ηθικής και της τιμωρίας. Σήμερα έχουμε ένα έγκλημα, τα Τέμπη. Ποια θα έπρεπε να είναι η τιμωρία; Πιστεύετε ότι θα τιμωρηθούν οι ένοχοι;
Στο βιβλίο του Ντοστογέφσκι η τιμωρία έρχεται από τον ίδιο τον χαρακτήρα. Διαπράττει ένα φόνο και μετά έχει ο ίδιος υπαρξιακό θέμα, τύψεις και ενοχές και αναλαμβάνει την ευθύνη. Πιστεύετε ότι θα αναλάβει κανείς ευθύνη από αυτούς για τα Τέμπη; Υπήρξε το έγκλημα. Θα υπάρξει τιμωρία; Πιστεύω ούτε μία στο εκατομμύριο. Θα πάει κανείς φυλακή; Η μόνη τιμωρία αυτήν τη στιγμή είναι να μην τους ξαναψηφίσουν. Να ξεκουμπιστούν.
Πάμε σε κάτι ευχάριστο. Το χιούμορ παίζει ρόλο στη ζωή σας; Εχετε χιούμορ;
Νομίζω ότι έχω και φυσικά παίζει ρόλο. Είμαι με ανθρώπους που έχουν χιούμορ. Θέλω να γελάω στην καθημερινότητα. Ακόμη και στη χειρότερη κατάσταση παίζει το μαύρο χιούμορ.
Ε τότε δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω. Είδατε τη στολή Μπισμπίκης που κυκλοφόρησε τις απόκριες; Ενα μαύρο μπλουζάκι €4,99.
Γέλασα, δεν με πείραξε. Αυτό που με πειράζει είναι ο κανιβαλισμός από τα Μέσα. Η ανθρωποφαγία για κάθε κίνησή μου. Συμβαίνουν τόσα πράγματα και οι άλλοι κάθονται και παρακολουθούν τον Μπισμπίκη άμα καπνίζει ή άμα χορεύει. Είναι γελοίο. Μερικές φορές όμως και χυδαίο. Γιατί διαπιστώνεις πόσο πουριτανοί, συντηρητικοί και ρατσιστές είμαστε. Ασχολούνται με την κοιλιά μου, πώς χορεύω ή πόσω χρονώ είναι η Δέσποινα. Και εκεί απογοητεύεσαι και από ανθρώπους που υποτίθεται ότι πιστεύουν στη διαφορετικότητα, που θέλουν να ανοίξει το πράγμα, ασχολούνται με το #MeToo και τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, αλλά ξαφνικά στοχοποιούν με τρόπο ρατσιστικό έναν άνθρωπο. Γιατί έπαιξαν πολλές εκφράσεις και αναρωτιέσαι: Τελικά κάνουμε βήματα μπροστά ή είναι όλα για το θεαθήναι; Γίνεται κάτι επί της ουσίας ή είναι όλα μόδα; Το #MeToo είναι μόδα ή θα αφήσει αποτύπωμα;
Εσείς νιώθετε ότι έχετε γίνει μόδα; Eχετε γίνει λάιφσταϊλ;
Ε προφανώς. Δεν είναι σαν να έχω γίνει ένας τύπος σελέμπριτι; Κάπως έτσι δεν με παρουσιάζουν; Δεν έχω πει ποτέ σε φωτογράφο να έρθει να με φωτογραφήσει, δεν πηγαίνω σε κοσμικά. Αλλά όποτε μου καυλώσει να κάνω κάτι θα το κάνω. Θα πάω στα μπουζούκια να δω την κοπέλα μου και να διασκεδάσω. Δεν θα πιω, δεν θα καπνίσω, δεν θα χορέψω; Θα πρέπει να προσέχω μην είναι η κάμερα εκεί; Δεν είναι φυλακή να προσέχεις συνέχεια; Κι άμα μεθύσω και γουστάρω να κάνω και το καραγκιοζιλίκι μου και να ξεφτιλιστώ, δηλαδή τι, θα σκεφτώ αν θα με πάρει η κάμερα;
Μιλάτε πάντοτε με ειλικρίνεια αλλά και με αίσθηση υπερηφάνειας για όσα έχετε ζήσει. Υπάρχει ακόμη το αγρίμι της εφηβείας μέσα σας;
Προφανώς. Απλώς δεν είμαι τόσο αυτοκαταστροφικός. Συνεχίζω τις ίδιες παρέες, με παιδιά που ήμασταν μαζί σε παραβατικές ιστορίες ή παραβατικούς τύπους. Ταυτίζομαι, κολλάω, ανασαίνω καλύτερα με αυτούς τους ανθρώπους.
Δηλαδή να μη σας φανταστούμε να κάνετε παρέα με χαρτογιακάδες, γιάπηδες…
Δεν μπορώ να βάλω ταμπέλες στους ανθρώπους. Γιατί υπάρχουν και τεράστιοι αλήτες κάτω απ’ τα κοστούμια.
Εννοείτε, φαντάζομαι, αλήτες με την καλή έννοια…
Ναι, καθαροί, ντόμπροι άνθρωποι. Δεν κρίνω κάποιον από το πού ζει, στην Κηφισιά ή τη Βούλα, τι κοστούμι φοράει, τι αμάξι έχει, αν έχει φράγκα. Με τίποτε. Αγαπάω τους ανθρώπους. Νομίζω ότι τους καταλαβαίνω.
Ενας άνθρωπος ο οποίος έχει περάσει φάσεις αυτοκαταστροφής πώς φτάνει να αγαπήσει τους ανθρώπους και τη ζωή και προφανώς τον εαυτό του;
Εχω κάνει αρκετά χρόνια ψυχανάλυση και έχω πάρει και αντικαταθλιπτικά. Αλλά η ισορροπία μου είναι το θέατρο, τα βιβλία, το διάβασμα, η ποίηση. Αυτά με έβγαλαν από μια ανυπόφορη κατάσταση.
Αρα να καταλήξουμε πάλι στο κλισέ ότι η τέχνη είναι καταφύγιο.
Για μένα 100%. Φεύγοντας από τις εξαρτήσεις και την παραβατική συμπεριφορά μπήκα σε μια σχολή θεάτρου, στα 23 μου, και για τέσσερα χρόνια ήμουν σαν μοναχός. Μαγεύτηκα τόσο πολύ από το θέατρο που κοιμόμουν εκεί τέσσερα χρόνια.
Τώρα που μεγαλώνετε τι φοβίες έχετε;
Φοβάμαι πάρα πολύ τον θάνατο. Δεν θέλω να πεθάνω με τίποτα. Δεν πιστεύω κιόλας σε τίποτα. Εκλεισες τα μάτια σου, μαύρο σκοτάδι, πάει τελείωσε. That’s it. Κενό. Δεν θέλω καθόλου να πεθάνω. Ισως αυτό με κάνει να ζω τόσο έντονα.
Μια τελευταία ερώτηση. Θα ψηφίσετε στις εκλογές;
Φυσικά. Θα ψηφίσω ΣΥΡΙΖΑ. Γιατί έχει κοινωνική ευαισθησία. Και πρέπει να φύγει αυτή η κυβέρνηση.
