Η γραμμική ανάγνωση της Ιστορίας από τον Στάθη Καλύβα στο ντοκιμαντέρ «Καταστροφές και θρίαμβοι» και οι ξένοι «φίλοι» μας που σώζουν την Ελλάδα.
Η σειρά ντοκιµαντέρ του Σκάι µε τίτλο «Καταστροφές και θρίαµβοι», βασισµένη στο οµώνυµο βιβλίο του Στάθη Καλύβα και υπό την επιµέλεια του ίδιου του συγγραφέα, επιχειρεί µια σκιαγράφηση της ιστορίας και της διαδροµής των 200 χρόνων του ελληνικού κράτους από την Επανάσταση του 1821 έως σήµερα. Σε επτά ιστορικούς κύκλους που χαρακτηρίζονται από «θριάµβους και καταστροφές» ο συγγραφέας – επιµελητής διαπιστώνει µια κοπιώδη αλλά αλµατώδη πορεία προς τον εκσυγχρονισµό, την οποία δεν κατόρθωσαν να ανακόψουν οι «καταστροφές» «γιατί, λόγω της διεθνούς τους εµβέλειας, προκάλεσαν εξωτερικές παρεµβάσεις που τελικά διέσωσαν τη χώρα από τα χειρότερα, εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για το επόµενο µεγάλο άλµα».Το βασικό µοτίβο είναι ότι «Η Ελλάς ποτέ δεν πεθαίνει». Παρά τις καταστροφές και τις πανωλεθρίες, η Ελλάδα κατόρθωσε να προχωρήσει µπροστά και να θριαµβεύσει.
Στο κατασκευασµένο εκ των προτέρων αυτό σχήµα συµπυκνώνονται ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις δύο αιώνων σε µια γραµµική και επιφανειακή αφήγηση που αποφεύγει τα ενοχλητικά «γιατί;» και «διότι». Σε κανένα σηµείο ο τηλεθεατής δεν θα ακούσει να περιγράφεται ένα γεγονός µε όρους κοινωνικής σύγκρουσης. Πουθενά δεν θα ακούσει για τη διαπάλη των τάξεων και τα διαφορετικά/συγκρουόµενα συµφέροντα των κοινωνικών οµάδων.
Οσον αφορά τη δεκαετία του ’40, η αφήγηση εστιάζει στον κύκλο της βίας. Βασικό σηµείο είναι ότι «στη διάρκεια της δεκαετίας του ’40 η Ελλάδα πολεµά τον εαυτό της. Χιλιάδες Ελληνες θα βρουν τον θάνατο από ελληνικά χέρια». Το ότι η χώρα βρισκόταν υπό τριπλή κατοχή –γερµανική, ιταλική και βουλγαρική– και η Αντίσταση πολεµούσε τους κατακτητές µε όραµα µια δικαιότερη κοινωνία όπου ο λαός θα είχε τον πρώτο λόγο περνά σε δεύτερη µοίρα. Σε πρώτο πλάνο, στο πλαίσιο ενός παραδοσιακού, ψυχροπολεµικού αντικοµµουνισµού, αναδεικνύεται το διακύβευµα αν η Ελλάδα θα «ανήκε στη ∆ύση ή στο σοβιετικό στρατόπεδο». Πόθεν τεκµαίρεται τούτο ουδόλως εξηγείται στο ντοκιµαντέρ. Καµία αναφορά στη βία των κατακτητών και των ένοπλων συνεργατών τους και τη σχέση της µε την κλιµάκωση της εµφύλιας βίας µετά την απελευθέρωση της χώρας. Σε µια απλουστευτική λογική ο ΕΛΑΣ δεν παραδίδει τα όπλα –προφανώς γιατί σύµφωνα µε τον Στάθη Καλύβα τα θέλει για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας– και έτσι αρχίζουν τα ∆εκεµβριανά.
∆εξιά και Αριστερά µοιράζονται τις ευθύνες για τον κύκλο της βίας µετά τη Βάρκιζα «καθώς ένοπλες οµάδες της ∆εξιάς καταδιώκουν αριστερούς, ενώ η ηγεσία του ΚΚΕ αναζητά ρεβάνς για την ήττα στα ∆εκεµβριανά». Το ΚΚΕ καταδεικνύεται ως ο µοναδικός υπεύθυνος για τον Εµφύλιο καθώς αποφάσισε αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες το 1946 –για ποιο λόγο άραγε;– και «κλιµάκωση της σύγκρουσης» καθώς ήθελε να πάρει την εξουσία µε τη βία. Ετσι ο ρόλος του ΚΚΕ στις πολιτικές εξελίξεις παρουσιάζεται καταστροφικός και βίαιος.
Είναι οι ξένες δυνάµεις –εν προκειµένω οι Αµερικανοί– που θα σώσουν την παρτίδα και θα βοηθήσουν στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέµου τους κυβερνητικούς να επικρατήσουν. Ευτυχώς, κατά τον Στάθη Καλύβα και τον πανεπιστηµιακό Νίκο Μαραντζίδη, που προδικάζουν ως προφήτες τι θα είχε συµβεί, καθώς αν είχε επικρατήσει ο ∆ΣΕ, «η Ελλάδα θα ήταν φτωχή όπως όλες οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες». Προς επίρρωση της ενδεχοµενικής αυτής ανάγνωσης της Ιστορίας έρχεται η µαρτυρία του Κορνήλιου Καστοριάδη για να πειστεί και ο πιο δύσπιστος ακροατής πόσο τυχερή ήταν η Ελλάδα που ηττήθηκαν οι κοµµουνιστές.
Οι Αµερικανοί θα σώσουν την Ελλάδα και πάλι µε το σωτήριο σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο θα οδηγήσει «σε υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης» και «οικονοµικό άλµα». Ανάπτυξη για ποιους και µε ποιους όρους, πάλι αποσιωπάται. Οπως αποσιωπάται και η καχεκτική δηµοκρατία που ακολούθησε µε τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονηµάτων, τους πολίτες α΄, β΄ και γ΄ κατηγορίας, τις εκτελέσεις, τους χιλιάδες πολιτικούς εξόριστους και τη Μακρόνησο. Αµερικανικό προπαγανδιστικό φιλµ µε «ευτυχισµένους» αγρότες να ευγνωµονούν τους Αµερικανούς επιστρατεύεται για να µας πείσει ότι η ανάπτυξη έφτασε µέχρι το τελευταίο χωριό.
Και έτσι ο κύκλος των «θριάµβων και των καταστροφών» συνεχίζεται έως σήµερα… ώστε η Ελλάδα (βλ. εγχώριες ελίτ) να εκπληρώνει –πάντα µε τη σωτήρια επέµβαση των ξένων– το ιστορικό της πεπρωµένο.
Η Βασιλική Λάζου είναι διδάσκουσα του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
