Τα δυτικά Βαλκάνια αντιμετωπίζουν τα απόνερα του πολέμου στην Ουκρανία με διαφορετικό τρόπο και ένταση. Μια σειρά από εξελίξεις δείχνουν ότι η πολιτική σταθερότητα αποτελεί διαρκές επίδικο και όχι αυτονόητη κατάσταση. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται ως η μοναδική οδός προς τη σταθερότητα, παρόλο που ορισμένες φορές περισσότερο δημιουργεί αδιέξοδα παρά το αντίθετο.
Παράλληλα, η συμφωνία του Ντέιτον (1995) που δημιούργησε τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη αναθεωρείται υπέρ των δύο μεγαλύτερων μειονοτήτων.
Οι παγίδες για τη Βόρεια Μακεδονία
Η ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ευρωπαϊκό εποικοδόμημα άνοιξε μερικώς με τη συμφωνία των Πρεσπών το 2018 και για να ολοκληρωθεί πρέπει να συμφωνήσει και η Σόφια, η οποία μέχρι πρότινος έβαζε βέτο για μια σειρά από ζητήματα όπως η γλώσσα, η ιστορία και η βουλγαρική μειονότητα. Τα Σκόπια έχουν συμφωνήσει σε μερικές από τις βουλγαρικές απαιτήσεις ενώ έχει υπάρξει διαμεσολάβηση από τη Γαλλία, που αυτή την περίοδο είναι η προεδρεύουσα χώρα της ΕΕ.
Η γαλλική φόρμουλα επιλύει κάποια από τα ζητήματα και έχει γίνει εν πολλοίς αποδεκτή από τις δύο χώρες. Ετσι την Τρίτη 26 Ιουλίου ο Ευρωπαίος επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης Ολιβερ Βαρχέλι βρέθηκε στα Σκόπια και «εγκαινίασε» την επίσημη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Συνακόλουθα, η Κομισιόν από τούδε και στο εξής θα παρακολουθεί την πορεία συμμόρφωσης της Βόρειας Μακεδονίας με το κοινοτικό δίκαιο και αναλόγως θα κρίνεται η πρόοδος. Πάντως, για να ανοίξουν τα ενταξιακά κεφάλαια πρέπει να αναθεωρηθεί το σύνταγμα ώστε οι Βούλγαροι να αναγνωριστούν ως μειονοτική ομάδα. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν έχει την πλειοψηφία των δύο τρίτων της Βουλής που απαιτείται για οποιαδήποτε αλλαγή, επομένως η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων κινδυνεύει να μείνει κενό γράμμα.
Την ίδια στιγμή το εθνικιστικό VMRO ανεβάζει το θέμα πολύ ψηλά στην ατζέντα και δυναμιτίζει το κλίμα, επιχειρώντας να αποδυναμώσει την κυβέρνηση συνασπισμού που έχει κορμό τους Σοσιαλδημοκράτες του Ντίμιταρ Κοβατσέφσκι, διαδόχου του Ζόραν Ζάεφ. Το VMRO, λοιπόν, ζητάει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη γαλλική συμφωνία ενώ διοργάνωσε βιαιότατες διαδηλώσεις στα Σκόπια κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Ειδικότερα, η πόλωση είναι τόσο έντονη που ο εθνικιστής πρώην πρωθυπουργός της χώρας και φυγάς στην Ουγγαρία Νίκολα Γκρούεφσκι κατηγόρησε τη Βουλγαρία ότι σχεδιάζει δεύτερο βουλγαρικό κράτος στα Βαλκάνια. Η κυβέρνηση από τη μεριά της, μη θέλοντας να επαναλάβει την περιπέτεια του δημοψηφίσματος που προηγήθηκε της συμφωνίας των Πρεσπών, επιχειρεί να διατηρήσει ζωντανή τη διαδικασία, παρότι το πολιτικό αδιέξοδο δεν της αφήνει πολλές δυνατότητες,
Νέοι συσχετισμοί στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη
Επειτα από πρωτοβουλία του Κρίστιαν Σμιτ, ύπατου εκπροσώπου της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, ο εκλογικός νόμος της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης βαίνει προς αλλαγή ευνοώντας τις δύο μεγάλες μειονότητες του ασταθούς βαλκανικού κράτους ενώ προκαλεί θυελλώδεις αντιδράσεις στην πορεία. Σύμφωνα με τους επικριτές της πρωτοβουλίας του Γερμανού διπλωμάτη, Σέρβοι και Κροάτες με τον νέο νόμο θα αποκτήσουν δυσανάλογη εκπροσώπηση στο κοινοβούλιο της Ομοσπονδίας Βοσνίας – Ερζεγοβίνης συγκριτικά με τους Βόσνιους.
Ως απάντηση στα σχέδια του Σμιτ χιλιάδες διαδηλωτές βρέθηκαν έξω από τα γραφεία του ύπατου εκπροσώπου του Σεράγεβο στις 25 Ιουλίου και διεμήνυσαν ότι οι λύσεις που προτείνονται στη βάση των εθνοτικών διακρίσεων δεν είναι ανεκτές. Αυτό διότι αν κάποιο άτομο δεν είναι Βόσνιος, Σέρβος ή Κροάτης, δεν μπορεί να κατέβει υποψήφιος στις εκλογές. Ομως τα δύο κόμματα της μειονότητας, το κροατικό εθνικιστικό κόμμα HDZ και το αντίστοιχο σερβικό SNSD, με το νέο σύστημα θα έχουν περισσότερες θέσεις στα κοινοβουλευτικά έδρανα, άρα και αυξημένη πολιτική επιρροή. Σύμφωνα με τις προβλεπόμενες αλλαγές, καθορίζεται η απώλεια έδρας για όποια εθνοτική ομάδα είναι λιγότερη από το 3% του πληθυσμού ενός καντονιού. Ως αντάλλαγμα, ο ύπατος εκπρόσωπος δίνει μία έδρα σε ένα καντόνι με μεγαλύτερο πληθυσμό. Συνεπώς τα μειονοτικά κόμματα κερδίζουν επιπλέον έδρες, αφού έχουν μεγαλύτερη ισχύ στις περιφέρειες με πυκνή μειονοτική παρουσία. Ακολούθως, για τον σχηματισμό της κυβέρνησης στην Ομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης απαιτείται η συμφωνία των τριών εθνοτικών ομάδων, ως εκ τούτου τα συγκεκριμένα μειονοτικά κόμματα γίνονται πανίσχυροι παίκτες στην πολιτική αρένα.
Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση του Σμιτ για αλλαγή του εκλογικού νόμου φαίνεται να απαντά στις αιτιάσεις των Σέρβων της Δημοκρατίας Σέρπσκα. Οι τελευταίοι διαμέσου του ηγέτη τους Μίλοραντ Ντόντικ έχουν απειλήσει ουκ ολίγες φορές ότι θα αποσχιστούν από το βοσνιακό κράτος κηρύττοντας την ανεξαρτησία ή την προσχώρησή τους στη Σερβία. Ταυτόχρονα η κροατική κυβέρνηση διά στόματος του πρωθυπουργού Αντρέι Πλένκοβιτς χαιρετίζει τις αλλαγές και θεωρεί ότι η ισχυροποίηση της κροατικής μειονότητας είναι εγγύηση για μια σταθερή και δημοκρατική Βοσνία – Ερζεγοβίνη. Με άλλα λόγια, οι δυτικοί καλούνται να διατηρήσουν την ενότητα του κράτους που δημιούργησαν μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η συμφωνία του Ντέιτον, που υπήρξε η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, εμφανίζει χρόνο με τον χρόνο όλο και περισσότερο τις αδυναμίες της. Τέλος, οι δυτικοί –σε μια προσπάθεια εμπέδωσης της σταθερότητας στα δυτικά Βαλκάνια αλλά και ανάσχεσης της ρωσικής επιρροής– είναι έτοιμοι να ενισχύσουν τις δυνάμεις που επιδιώκουν την απόσχιση από τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη.
Οι πολιτικές ανακατατάξεις στην Αλβανία και ο προβληματισμός των Βρυξελλών
Το πράσινο φως για την έναρξη της ενταξιακής πορείας της Βόρειας Μακεδονίας, αφότου άρθηκε το βουλγαρικό βέτο, «ξεκλείδωσε» και την υποψηφιότητα της Αλβανίας. Η τελευταία είχε βρεθεί να εξαρτάται πλήρως από τις εξελίξεις στη γειτονιά της όσον αφορά την ενταξιακή πορεία της κι αυτό διότι οι Βρυξέλλες δεν επιθυμούσαν διαφορετικές διαδικασίες για το κάθε κράτος. Πλέον όμως με τη διαδικασία σε κίνηση τα Τίρανα καλούνται να συμμορφωθούν με το κοινοτικό δίκαιο και η πορεία τους θα ελέγχεται στενά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Εντούτοις, η πορεία δεν θα είναι βελούδινη, αφού η εσωτερική πολιτική κατάσταση έχει δυναμιτιστεί από την απογείωση των τιμών της ενέργειας, αλλά και την επιστροφή στην ενεργό πολιτική ενός παλαιού αντιπάλου του Αλβανού πρωθυπουργού Εντι Ράμα.
Ο απελθών πρόεδρος Ιλίρ Μέτα, 24 ώρες μετά τη μη ανανέωση της θητείας του και την αντικατάστασή του από τον στρατιωτικό Μπαϊράμ Μπεγκάι, επέστρεψε ως μέλος στο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Ενταξη και θα βοηθήσει τη σύζυγό του Μονίκα Κριεμάδι η οποία ηγείται πλέον του κόμματος. Στις δηλώσεις του, μάλιστα, κάλεσε όλους όσοι «πιστεύουν στη δημοκρατία στην Αλβανία» να συνεργαστούν μαζί του.
Το Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Ενταξη αποτελεί διάσπαση του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος και αναμένεται να συνεργαστεί μέχρι και με τον Σαλί Μπερίσα, πρώην πρωθυπουργό, ηγέτη της αλβανικής αντιπολίτευσης και persona non grata για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Γέφυρα-κλειδί στην Αδριατική από την Κροατία
Από το 2023 η χώρα γίνεται το 20ό μέλος της ευρωζώνης και υιοθετεί το ευρώ
Την πολυδιαφημισμένη γέφυρα Πέλιεσατς (Peljesac), μήκους 2,4 χιλιομέτρων, η οποία συνδέει τη νότια Αδριατική ακτή, συμπεριλαμβανομένου του θύλακα του Ντουμπρόβνικ, με την υπόλοιπη χώρα, άνοιξε για το κοινό στις 26 Ιουλίου η Κροατία. Η συγκεκριμένη στρατηγική υποδομή, βέβαια, έχει γεωπολιτικές προεκτάσεις, αφού μέχρι πρότινος η κροατική επικράτεια χωριζόταν από 20 χιλιόμετρα βοσνιακού εδάφους; Γεγονός που εμπόδιζε την απρόσκοπτη πρόσβαση από το ένα μέρος της Κροατίας στο άλλο ενώ το Σεράγεβο μπορούσε να ασκήσει δυσανάλογη πίεση στο Ζάγκρεμπ. Διότι το πέρασμα από και προς το Ντουμπρόβνικ προϋπέθετε διπλό έλεγχο στα βοσνιακά σύνορα για απόσταση μόλις 9 χιλιομέτρων. Γι’ αυτό τον λόγο μέχρι πρότινος η μετακίνηση των Κροατών και των επισκεπτών πραγματοποιούνταν κυρίως αεροπορικώς.
Το πρόβλημα ξεκίνησε με την ανεξαρτητοποίηση της Κροατίας από τη Γιουγκοσλαβία το 1991 και παρότι είχε υπάρξει συμφωνία για ελεύθερη μετακίνηση μεταξύ Κροατίας και Βοσνίας μέσω του συγκεκριμένου διαδρόμου, αυτή δεν επικυρώθηκε ποτέ. Πλέον, όμως, η γέφυρα είναι έτοιμη και το 85% του κόστους καλύφθηκε από την ΕΕ. Αξίζει να σημειωθεί πως η κατασκευή της ξεκίνησε το 2018 και εργολάβος ήταν μια κινεζική εταιρεία, σηματοδοτώντας την επέκταση του αποτυπώματος του Πεκίνου στα Βαλκάνια. Επιπροσθέτως, ένα από τα πολιτικά προβλήματα που ξεπεράστηκε πέραν των τεχνικών προβλημάτων ήταν η συναίνεση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης για το όλο εγχείρημα, αφού το Σεράγεβο απαιτούσε την εξασφάλιση της πρόσβασής του στη θάλασσα, επιχειρηματολογώντας πως η γέφυρα θα έκοβε αυτή την έξοδο. Οι Κροάτες, μη θέλοντας να δυναμιτίσουν το κλίμα, αποφάσισαν να αυξήσουν το ύψος της γέφυρας στα 55 μέτρα, επωμιζόμενοι και το κόστος, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση εμπορικών πλοίων.
Ολα αυτά τη στιγμή που η Κροατία αναμένεται να γίνει το 20ό μέλος της ευρωζώνης την 1η Ιανουαρίου του 2023. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ζάγκρεμπ έχει συμπληρώσει τις απαιτούμενες προϋποθέσεις και είναι έτοιμο να υιοθετήσει το ευρώ. Μέχρι στιγμής η νομισματική πολιτική της Κροατίας ήταν η διατήρηση του εθνικού νομίσματος, του κούνα Κροατίας, σε σταθερά επίπεδα έναντι του ευρώ. Η ισοτιμία, μάλιστα, τα τελευταία χρόνια είναι σταθερή στα 0,13 κούνα ανά ευρώ και ο κεντρικός τραπεζίτης της χώρας, ο οποίος βρίσκεται στο τιμόνι της από το 2012, είναι ένθερμος υποστηρικτής του ευρωπαϊκού νομίσματος. Ο 58άχρονος Μπόρις Βούισιτς για να δικαιολογήσει τις απόψεις του είχε δηλώσει σε ομιλία του πως «πάντα παραπέμπω σε ένα τραγούδι του Μπομπ Ντίλαν: “Οταν δεν έχεις τίποτε, δεν έχεις να χάσεις τίποτε”. Εάν δεν έχεις ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, τι έχεις να χάσεις μπαίνοντας σε μια νομισματική ένωση;». Τα λόγια αυτά εκφωνήθηκαν στο Λονδίνο το 2013, όταν η Κροατία είχε μόλις ενταχτεί στην ΕΕ και πίεζε να εισέλθει στην ευρωζώνη όσο το δυνατόν νωρίτερα. Εντούτοις, η κρίση της ευρωζώνης οδήγησε την ΕΕ σε αναθεώρηση του σχεδιασμού της και στη μετάθεση των αποφάσεων στο μέλλον. Το ερώτημα, όμως, τώρα είναι εάν η Κροατία αφενός μπορεί να διαχειριστεί την ομαλή μετάβαση στο ευρώ, αφετέρου εάν συμφέρει σε ένα μικρό βαλκανικό κράτος να βασίσει την οικονομία του στο «ακριβό» ευρώ.
