Βαγγέλης Ηλιόπουλος: «Οι διαφορετικοί είναι αυτοί που προχωρούν την κοινωνία» [Συνέντευξη]

Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος, συγγραφέας του αγαπημένου παιδικού ήρωα «Τριγωνοψαρούλη» μιλά στην Αφροδίτη Ερμίδη για τις ιδιαιτερότητες της παιδικής φαντασίας.

Πέρασαν είκοσι χρόνια από τότε που ένα ψαράκι τρίγωνο και κίτρινο έκανε την εμφάνισή του στη στεριά των βιβλιοπωλείων και έμελλε να γίνει ο αγαπημένος λογοτεχνικός ήρωας των παιδιών. Ένας ήρωας διαφορετικός τόσο στην εμφάνιση όσο και σε όλα τα άλλα: με αδυναμίες και ιδιαιτερότητες, πάντα θίγοντας το θέμα της διαφορετικότητας. Τα παιδιά αμέσως ταυτίστηκαν μαζί του και τον ακολούθησαν πιστά σε όλες του τις περιπέτειες. Η χάρη του Τριγωνοψαρούλη έφτασε μάλιστα πρόσφατα στην Κίνα και την Κορέα.

Ο συγγραφέας του Βαγγέλης Ηλιόπουλος, εκπαιδευτικός ο ίδιος, γνωρίζει ακριβώς τον τρόπο να απευθύνεται στους μικρούς αναγνώστες. Μάλιστα επισκέπτεται σχολεία και βιβλιοθήκες όπου συναντά τους μικρούς αναγνώστες του, σχεδιάζει προγράμματα για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, έχει ανακηρυχτεί Αγγελιαφόρος Ψυχικής Υγείας στα σχολεία από την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου.

Με αφορμή την επανέκδοση του πρώτου εκείνου βιβλίου σε ανανεωμένη μορφή, ζητήσαμε από τον δημιουργό του να μας πει δυο ψαρο-λόγια.

K. Ηλιόπουλε, ήσασταν μαθητής που έγραφε ευφάνταστες εκθέσεις ή ήρθε αργότερα η έμπνευση;

Ημουν παιδί που έπλαθε ιστορίες και τις έπαιζε με τους φίλους του. Και έφηβος που έγραφε ό,τι τον έκαιγε· αλλά τα κείμενα έμεναν στο συρτάρι. Συγγραφέας έγινα από τότε που θέλησα το πρώτο παραμύθι μου –μια ερωτική ιστορία μεταξύ δυο καλτσών– να το διαβάσουν κι άλλοι.

Πότε δημιουργήθηκε πρώτη φορά στο μυαλό σας η εικόνα του κίτρινου τρίγωνου ψαριού;

Οταν ένας μαθητής μου με δυσκολίες αντιμετώπιζε κοινωνικό αποκλεισμό γεννήθηκε στο μυαλό μου μια ιστορία που να δείχνει ότι οι άλλοι, οι διαφορετικοί, είναι αυτοί που προχωρούν την κοινωνία. Γιατί ψάρι, γιατί τριγωνικό, πραγματικά δεν ξέρω. Μάλλον γιατί μου αρέσει πολύ η θάλασσα!

Είκοσι χρόνια μετά εκδόθηκε εκ νέου το πρώτο σας βιβλίο. Θα το γράφατε διαφορετικά τώρα;

Οπως ξέρετε, κυκλοφόρησε ξανά με πολύχρωμη εικονογράφηση. Η εκδότριά μου Ελενα Πατάκη μου ζήτησε να ξαναδώ το κείμενο. Λοιπόν, εκτός από κάποιες συντομεύσεις δεν πείραξα τίποτα. Είκοσι χρόνια μετά μου φαίνεται φρέσκο και σημερινό.

Είναι ακόμη επίκαιρο το πρώτο βιβλίο του Τριγωνοψαρούλη; Tι έχει αλλάξει στα σημερινά παιδιά σε σχέση με εκείνα στα οποία απευθυνόσαστε τότε;

Επίκαιρο θα είναι πάντα ή μάλλον όσο υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν τον άλλο διαφορετικό και τον διώχνουν ως ξένο. Αν ποτέ συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ο καθένας είναι διαφορετικός και ότι ο άλλος μπορεί να είμαστε εμείς, τότε ο Τριγωνοψαρούλης θα χάσει την επικαιρότητά του.

Πόσο ακόμη θα συνεχίσει τις περιπέτειές του ο Τριγωνοψαρούλης;

Δεν το ξέρω, γιατί δεν αποφασίζω εγώ. Εκείνος επιλέγει αν και πότε έχει κάτι νέο να πει. Παλιά είχα πει ότι δεν θα γράψω άλλες ιστορίες του. Θύμωσε που δεν τον ρώτησα και επέστρεψε! Μάλιστα επέστρεψε με ένα βιβλίο που στην αρχή γράφτηκε ως θεατρικό.

Ποιο βιβλίο του Τριγωνοψαρούλη έχετε εντοπίσει εσείς ότι αρέσει περισσότερο στους μικρούς αναγνώστες; Και για ποιον λόγο;

Το «Τριγωνοψαρούλης εναντίον μεγάλου καρχαρία» είναι πολύ αγαπητό γιατί όλοι έχουμε γνωρίσει κάποιον που προσπαθεί με τη δύναμη και μόνο να επιβληθεί στους άλλους. Επίσης, το «Τριγωνοψαρούλη, μην εμπιστεύεσαι αχινό», γιατί τους δείχνει την άλλη πλευρά του ποδοσφαίρου, την καλή. Αυτό που καλλιεργεί την ομαδικότητα και την ενσυναίσθηση. Βέβαια, το απόλυτο μπεστ σέλερ είναι το πρώτο, κλασικό βιβλίο «Ο Τριγωνοψαρούλης».

Άλκη Ζέη: “Σήμερα δεν είναι η εποχή των μεγάλων του πολιτισμού” – Συνέντευξη στο Documento

Και η κλασική ερώτηση: Γιατί το μικρό αυτό ψαράκι κέρδισε τόσο πολλά παιδιά;

Νομίζω ότι σε αυτό αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Ο Τριγωνοψαρούλης δεν είναι ήρωας. Είναι αντιήρωας. Νικά με την εξυπνάδα και την αγάπη των φίλων του.

Τα δικά σας παιδιά είναι φανατικοί αναγνώστες σας;

Αναγνώστες ναι, φανατικοί δεν θα το έλεγα. Πάντως συμμετέχουν στη διαδικασία συγγραφής και έκδοσης ενός βιβλίου και τους αρέσει πολύ. Υπάρχουν φορές που η γνώμη τους με έκανε να αλλάξω τα κείμενά μου.

Ο εκφοβισμός και η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι από τα θέματα που απασχολούν τους συγγραφείς τα τελευταία χρόνια. Ως εκπαιδευτικός αλλά και ως συγγραφέας που επισκέπτεται σχολεία, εντοπίζετε αυτά τα προβλήματα στους μαθητές; Κατά πόσο βοηθούν οι εκπαιδευτικοί στην αντιμετώπισή τους;

Σίγουρα είναι θέματα που απασχολούν το παιδί σήμερα. Μάλιστα λόγω της τεχνολογίας έχουν αποκτήσει και νέες μορφές, όπως ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός. Οι εκπαιδευτικοί είναι πλέον ενημερωμένοι και το σημαντικότερο είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν και να ζητούν βοήθεια αν αντιμετωπίζουν κάτι τέτοιο.

Είστε της άποψης ότι οι συγγραφείς που απευθύνονται σε μικρά παιδιά πρέπει να περνάνε πάντα ένα μήνυμα μέσα από τα βιβλία τους ή –όπως λέει ο Τζεφ Κίνι, για παράδειγμα– αρκεί ένα βιβλίο να είναι διασκεδαστικό ώστε το παιδί να αγαπήσει την ανάγνωση και μεγαλώνοντας να προχωρήσει σε σημαντικότερα αναγνώσματα;

Κάθε έργο τέχνης θέλει να επικοινωνήσει με το κοινό. Υπό αυτή την άποψη, κάθε λογοτεχνικό βιβλίο έχει κάτι να πει. Για κάποιον λόγο γράφτηκε. Ακόμη και για ένα αστείο. Κι αυτός σοβαρός λόγος είναι. Δεν χωρίζω τα αναγνώσματα σε σημαντικά και μη. Απλώς κάθε ηλικία έχει τα δικά της σημαντικά. Αν το παιδί από μικρό ανακαλύψει όσα μυστικά κρύβουν τα βιβλία και την απόλαυση της ανάγνωσης, τότε θα γίνει διά βίου αναγνώστης. Κι αυτό θέλουμε. Να αλλάξουμε τις αναγνωστικές συνήθειες των ενηλίκων. Να επιστρέψει η ανάγνωση στη ζωή μας. Κι αυτό γίνεται με παιδικά βιβλία που συγκλονίζουν και συνταράσσουν τον μικρό αναγνώστη.

Η εικονογράφος Λήδα Βαρβαρούση μιλά για τον Τριγωνοψαρούλη

Πρώτα κολύμπησα και μετά περπάτησα. Δεν θα γινόταν διαφορετικά αφού είχα γονείς αθλητές στην κολύμβηση. Ο βυθός λοιπόν έγινε από νωρίς το δεύτερό μου σπίτι. Τα ψάρια οι καλύτεροί μου φίλοι. Πριν από 21 χρόνια μπήκε στη ζωή μου και ένα ακόμη ψάρι που το αγάπησα πολύ: ο Τριγωνοψαρούλης που έγραψε ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος και εικονογράφησα τότε ασπρόμαυρο, τώρα γεμάτο χρώμα! Ενα υπέροχο ταξίδι στα χρώματα του βυθού, όπως τον θυμάμαι από μικρό παιδί. Εύχομαι σε αυτή την πανηγυρική έκδοσή του που έχει αναφορά στο πρώτο βιβλίο της σειράς των Εκδόσεων Πατάκη ο Τριψωνοψαρούλης να αγαπηθεί ξανά από μικρούς και μεγάλους. Καλό του ταξίδι!

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento την 1 Ιουλίου 2018