Ο σκηνοθέτης του «Digger» Τζώρτζης Γρηγοράκης, της ταινίας που σάρωσε τα βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, μιλάει στο Documento για τη δημιουργία του του ή άλλως για ένα γουέστερν αλά ελληνικά.
∆έκα βραβεία (µεταξύ των οποίων σκηνοθεσίας και µεγάλου µήκους µυθοπλασίας) της Ελληνικής Ακαδηµίας Κινηµατογράφου δεν είναι συνηθισµένη συγκοµιδή για την ταινία ενός πρωτοεµφανιζόµενου σκηνοθέτη. Τόσα όµως είναι τα βραβεία που έλαβε το φιλµ «Digger» του Τζώρτζη Γρηγοράκη. Συναντήσαµε τον σκηνοθέτη (η συνέντευξη έγινε πριν από την ανακοίνωση των βραβείων) και σιγουρευτήκαµε ότι πίσω από το αδιαµφισβήτητο ταλέντο του νεοφερµένου δηµιουργού υπάρχουν η εντιµότητα και το ήθος ενός αυθεντικού καλλιτέχνη που πασχίζει να καταδείξει τις αδικίες ενός ολόκληρου συστήµατος εκµετάλλευσης.
Γιατί «Digger» και όχι άλλος τίτλος; Πολλοί θεωρούν ότι αρκετοί σύγχρονοι Ελληνες σκηνοθέτες επιλέγουν κάποιον ξένο τίτλο αντί για ελληνικό για να διευκολύνουν την προώθηση της ταινίας τους στη διεθνή αγορά.
Καταρχάς το «Εκσκαφέας» δεν ακουγόταν και τόσο καλά. ∆εν είναι εύηχο αρκετά και ακόµη κι εγώ κάνω σαρδάµ όταν πάω να το προφέρω. Το πιο σηµαντικό όµως είναι πως όταν αποφασίστηκε το σενάριο και κόλλησε η λέξη µε την ιστορία που θέλαµε να πούµε µας διευκόλυνε το διπλό νόηµά της στα αγγλικά αντί του ενός νοήµατος που έχει στα ελληνικά. Στα αγγλικά παίρνει και τη λογική του εκσκαφέα – αναφέρεται στο βιοµηχανικό τέρας που απειλεί τον πρωταγωνιστή αλλά και στον σκαφτιά, αυτόν που σκάβει δηλαδή, που είναι ο ίδιος ο πρωταγωνιστής. Είναι και ο ήρωας που βλέπουµε στην αρχή του φιλµ να σκάβει για να σώσει από την πληµµύρα την περιουσία του αλλά και το εσωτερικό στωικό σκάψιµο που κάνει στον εαυτό του.
Ο ήρωας που υποδύεται ο Βαγγέλης Μουρίκης έχει να δει πολλά χρόνια τον γιο του. Γιατί;
Θα αποφύγω το σπόιλερ και θα πω ότι ο ήρωας, του οποίου η ύπαρξη έχει ταυτιστεί απόλυτα µε το δάσος που προστατεύει αλλά και τον προστατεύει, έχει κάνει ένα µεγάλο λάθος. Για κάποιο λόγο διαλύθηκε η ζωή του πριν από πολλά χρόνια και τώρα έχει κολλήσει εκεί και δεν µπορεί να φύγει παρότι βρίσκεται σε αδιέξοδο, δίνοντας έναν αγώνα που ξέρει ότι δεν µπορεί να κερδίσει.
Συµφωνείς µε τον χαρακτηρισµό του γουέστερν που έχει δοθεί στο φιλµ από τον ελληνικό Τύπο;
Ωραίος είναι, αλλά στην πραγµατικότητα η ταινία δεν έχει να κάνει µε τα κλασικά αµερικανικά γουέστερν όπως τα έχουµε στο µυαλό µας. Εχει κάποιες κοινές θεµατικές, όπως η σύγκρουση πατέρα και γιου που είναι το κεντρικό θέµα που πραγµατεύεται το φιλµ. Ή το γεγονός ότι ο ήρωας περιβάλλεται από την άγρια φύση ή τα θέµατα της περιουσίας και της γης, της αντιπαλότητας και της βίας. Η ταινία στην πραγµατικότητα θέλει να ανατρέψει το είδος.
Τι σηµαίνει για σένα η σχέση πατέρα – γιου;
Αρχετυπικά η σχέση αυτή έχει σύγκρουση. Οι περισσότερες σχέσεις τέτοιου είδους το βιώνουν αυτό. Αρχικά είναι συγκρουσιακή, αλλά στην πορεία αλλάζει και κάποια στιγµή ο γιος γίνεται ο πατέρας και ο πατέρας µετατρέπεται σε γιο όταν εκείνος γεράσει και πλέον η φροντίδα του βρίσκεται στα χέρια του γιου του. Η εξέλιξη αυτή µπορεί να σηµαίνει πολλά πράγµατα, αλλά το κυριότερο, το οποίο προσπαθήσαµε να δείξουµε στο φιλµ, είναι η κατανόηση.
Ποια ήταν η αρχική ιδέα του σεναρίου;
Εκείνη του ανθρώπου ερηµίτη που ζει στην καρδιά ενός δάσους. Εχω έρθει σε επαφή µε τέτοιες περιπτώσεις και έχω γνωρίσει τέτοιους ανθρώπους. Και επειδή µε ενδιαφέρει πολύ η σχέση ενός ανθρώπου µε το περιβάλλον, το ξεκίνηµα της ιστορίας ήταν αυτό ακριβώς. Η προσθήκη της σχέσης πατέρα – γιου ακολούθησε.
Η ιστορία θυµίζει κάπως τις Σκουριές Χαλκιδικής.
Η έρευνά µου έχει ξεκινήσει µε πολλά ανάλογα περιστατικά και δεν περιορίστηκε στις Σκουριές. Επεκτάθηκε και σε πολλά µέρη σε όλο τον κόσµο όπου συµβαίνουν παρόµοια περιστατικά. ∆ηλαδή ένας οικονοµικός κολοσσός που αγοράζει φτηνά διχάζει µια τοπική κοινωνία. Με το πρόσχηµα ότι προσφέρει δουλειές χωρίζει τους ντόπιους, αν και σε πολλές περιπτώσεις –όπως στη δική µας– προϋπάρχει ο διχασµός. Η κοινωνία είναι ήδη διχασµένη και σε αυτό πατούν οι εταιρείες για να βγάλουν κέρδος. Και όλα αυτά γίνονται στο όνοµα της ανάπτυξης.
Ο διχασµός στην Ελλάδα ιστορικά από πού ξεκινά;
Κυρίως από τον Εµφύλιο. Ειδικά σε µέρη όπως η βόρεια Ελλάδα, όπου γυρίστηκε το φιλµ, έγιναν φοβερά πράγµατα. Αν θέλουµε βέβαια να πάµε ακόµη πιο βαθιά στην ιστορία µε τις εξορύξεις, θα δούµε ότι η λέξη «εκµετάλλευση» µετέπειτα απέκτησε αρνητική σηµασία. Αρχικά σήµαινε «βγάζω το µέταλλο»· στην πορεία συνδέθηκε µε τη γέννηση του καπιταλισµού. Αρα η πρωταρχική εκµετάλλευση είναι άρρηκτα δεµένη µε το γουέστερν. Οι καουµπόηδες υποχρέωναν τους σκλάβους να κάνουν εξορύξεις ασηµιού ή άλλων πολύτιµων πετρωµάτων. Ουσιαστικά έτσι δηµιουργήθηκε η νέα οικονοµική τάξη πραγµάτων. Με την καταδυνάστευση των αυτόχθονων από τους δυτικούς δηµιουργήθηκε µια νέα οικονοµία και ένα νέο σύστηµα.
Τα πράγµατα όµως αντί να βελτιώνονται, µάλλον χειροτερεύουν.
Θεωρητικά µιλώντας, όχι. Η δουλεία έχει καταργηθεί, αλλά µόνο στα χαρτιά. Οι σκλάβοι πλέον έχουν γίνει εθελοντές. Είναι δύσκολο ωστόσο να κάνουµε αυτήν τη διττή ανάλυση στην ταινία, η οποία έχει πολλά και διαφορετικά points of view.
Οι ήρωές σου δικαιώνονται για τις επιλογές τους;
Ολοι οι ήρωες του φιλµ έχουν το δίκιο τους. Στην αρχαία τραγωδία το συναντάµε διαρκώς αυτό. Ολοι έχουν κατά κάποιον τρόπο δίκιο και όλοι είναι παγιδευµένοι σε έναν φαύλο κύκλο.
Πάντως η ταινία δεν είναι βαρύ δράµα καθώς διαθέτει λυτρωτικό χιούµορ, όπως στη σκηνή µε το τραγούδι του Ασιµου.
Ναι, αυτή η ατάκα («γεια σου, Ασιµε διάσηµε») ανήκει στον ίδιο τον Ιατρόπουλο, που τη λέει στο φιλµ καθώς ακούγεται το τραγούδι «Να ’ρθω να σε βρω». Είναι όπως το λες. Η ταινία πραγµατεύεται ένα δράµα αλλά σε καµία περίπτωση δεν µας ενδιέφερε να γίνει βαρύ. Για πολλούς λόγους. Καταρχάς προσωπικούς, επειδή θεωρώ ότι το χιούµορ κολλάει παντού. Είναι µες στην πραγµατικότητα – η πραγµατικότητα είναι κωµωδία και τραγωδία µαζί. Επίσης η κωµωδία απαιτεί µια απόσταση από το δράµα. Κάτι που είναι σηµαντικό καθώς κρατάει µια ισορροπία. Είναι και λίγο βαλκανικό αυτό το πράγµα – εµείς στο δράµα µας θα γελάσουµε, θα κάνουµε χαβαλέ, θα γλεντήσουµε µέχρι το πρωί και θα κοιµηθούµε στα πατώµατα. Είναι ένα µέρος της ελληνικής πραγµατικότητας που θέλαµε να το αποδώσουµε στην ταινία.
Η ταινία βγαίνει επιτέλους στις αίθουσες αλλά η επίσηµη πρεµιέρα της έγινε στο περσινό Φεστιβάλ Βερολίνου πριν από την πανδηµία. Τι θυµάσαι από εκείνη την ηµέρα;
Ηταν µεγάλη η ικανοποίηση όταν διαπιστώσαµε ότι η ταινία λειτούργησε κάπως µε το κοινό, το οποίο αφουγκραζόταν τις σιωπές της ενώ γελούσε στις κωµικές στιγµές της. Ο κόσµος ανταποκρίθηκε πολύ θετικά στο φιλµ και φάνηκε στα Q&A που ακολούθησαν ότι άγγιξε και τις δύο γενιές. Θυµάµαι χαρακτηριστικά ότι ήρθε ένας πατέρας µε το παιδί του και τσακώθηκαν µπροστά µου για κάποια σηµεία του φιλµ.
