Ο Ιταλός φιλόσοφος γράφει στο Documento για τη νέα μορφή μάζας, τα αξιοπερίεργα στατιστικά δεδομένα της πανδημίας και τις ατομικές ελευθερίες που υποχωρούν μπροστά στην επιθυμία για δημόσια ασφάλεια
Εφόσον η Ιστορία µάς διδάσκει ότι κάθε κοινωνικό φαινόµενο έχει ή µπορεί να έχει πολιτικές επιπτώσεις είναι, νοµίζω, σκόπιµο να αναλύσουµε µε προσοχή τη νέα έννοια που εµφανίστηκε στις µέρες µας στο πολιτικό λεξιλόγιο της ∆ύσης: «κοινωνική αποστασιοποίηση». Αν και o όρος πιθανώς αποτελεί ευφηµισµό συγκριτικά µε τον σκληρότερο «περιθωριοποίηση» που έως τώρα χρησιµοποιούνταν, είναι ανάγκη να αναρωτηθούµε πώς θα µπορούσε να υφίσταται µια πολιτική τάξη βασισµένη ακριβώς σε αυτό τον όρο. Η ανάγκη αυτή είναι επιτακτική, αφού πλέον δεν µιλάµε για θεωρητική υπόθεση καθώς είναι ξεκάθαρο και λέγεται όλο και συχνότερα ότι η παρούσα παγκόσµια υγειονοµική κρίση µπορεί να θεωρηθεί ένα εργαστήριο όπου προετοιµάζονται οι νέες πολιτικές και κοινωνικές αξίες της ανθρωπότητας.
Αν και, όπως συµβαίνει κάθε φορά, υπάρχουν οι αδαείς που υποστηρίζουν ότι µια τέτοια κατάσταση µπορεί να θεωρηθεί θετική, ειδικά από τη στιγµή που η ψηφιακή τεχνολογία µάς επιτρέπει να επικοινωνούµε ευχάριστα από απόσταση, προσωπικά δεν πιστεύω ότι µια κοινωνία βασισµένη στην κοινωνική αποστασιοποίηση είναι ανθρωπίνως και πολιτικώς βιώσιµη. Σε κάθε περίπτωση, όποια κι αν είναι η προοπτική, θα πρέπει να ασχοληθούµε µε αυτό το ζήτηµα.
Μια πρώτη θεώρηση του θέµατος αφορά την ατοµική φύση του φαινοµένου που τα µέτρα της κοινωνικής αποστασιοποίησης έχουν δηµιουργήσει. Ο Ελίας Κανέτι στο αριστούργηµά του «Μάζα και εξουσία» ορίζει ότι η εξουσία ασκείται στη µάζα διά µέσου ενός «φόβου επαφής». Ενώ τα άτοµα ξεχωριστά φοβούνται την επαφή µε το ξένο, το αλλότριο, όλες οι αποστάσεις και τα όρια που θέτουν προκύπτουν ακριβώς από αυτό τον φόβο. «Η µάζα είναι η µοναδική κατάσταση όπου αυτός ο φόβος αντιστρέφεται στο ακριβώς αντίθετό του. Μόνο στη µάζα ο άνθρωπος µπορεί να συνειδητοποιήσει αυτή την αγωνία της “επαφής”. Τη στιγµή που ο άνθρωπος εγκαταλείπει τη µάζα δεν διακατέχεται πια από αυτό τον φόβο. Ξαφνικά ο καθένας λειτουργεί αυτόνοµα και ταυτόχρονα σαν να είναι µέρος ενός ενιαίου σώµατος».
∆εν ξέρω τι θα σκεφτόταν ο Κανέτι για τη νέα φαινοµενολογία της µάζας µπροστά στην οποία βρισκόµαστε: τα µέτρα της κοινωνικής αποστασιοποίησης και ο πανικός δηµιούργησαν µια νέα µορφή µάζας, στην οποία τα άτοµα κρατούν απόσταση µε κάθε κόστος. Μια µάζα όχι συµπαγή, άρα ανεκτική και παθητική, «έτσι ώστε κανένα κοινωνικό κίνηµα πραγµατικά ελεύθερο να µην µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε κανέναν τρόπο».
Υστερα από λίγες σελίδες ο Κανέτι περιγράφει µια τροποποιηµένη µάζα πολλών ατόµων που όµως δεν µπορούν πια να λειτουργήσουν όπως θα έκανε το καθένα χωριστά. Το αποτέλεσµα ξαφνιάζει: «Ο καθένας πλέον µέσα στη µάζα είναι µόνος του, γεγονός που ακυρώνει την ισχύ της. Και η τάξη που προκύπτει από τέτοια κατάσταση δεν µπορεί παρά να έχει αρνητικό χαρακτήρα». Είναι σηµαντικό να µη µας διαφύγει ότι µια κοινότητα εδραιωµένη στην κοινωνική αποστασιοποίηση δεν θα είχε άλλη διέξοδο προκειµένου να υφίσταται από αυτήν ενός ατοµικισµού σε υπερβολικό βαθµό. Κάτι που µοιραία –όπως συµβαίνει στις µέρες µας– θα δηµιουργούσε µια αδύναµη και παθητική µάζα.
Και έρχοµαι τώρα σε αυτό που δηκτικά αποκαλώ εφεύρεση της επιδηµίας. Αναφορικά µε τα φρενήρη και παράλογα µέτρα για τη λεγόµενη επιδηµία του κορονοϊού πρέπει κάποιος να ξεκινήσει από την Εθνική Επιτροπή Ερευνών (CNR), σύµφωνα µε την οποία «από τα χιλιάδες κρούσµατα στο 80-90% των περιπτώσεων παρατηρούµε σχετικά ήπια εκδήλωση της νόσου, ενώ σε ένα 10-15% πιθανώς να παρουσιαστεί µια πνευµονία µε πρόγνωση σχετικά καλή. Εποµένως µόνο το 5% θα χρειαστεί εισαγωγή σε µονάδα εντατικής θεραπείας».
Αν πράγµατι αυτό ισχύει, τότε γιατί οι αρχές και τα ΜΜΕ συνεργάζονται ώστε να καλλιεργηθεί ένα κλίµα πανικού που έχει προκληθεί ακριβώς από µια κατάσταση υπερβολής, µε αυστηρούς περιορισµούς στη µετακίνηση, όπως και στη φυσιολογική λειτουργία ολόκληρων περιοχών; ∆ύο παράγοντες θα βοηθήσουν στην εξήγηση αυτού του φαινοµένου. Πριν από όλα χρησιµοποιείται για µια ακόµη φορά η κρατική εξουσία – τάση που συνεχώς αυξάνεται ώστε η υπερβολή στη λήψη µέτρων να θεωρείται παράδειγµα κανονικής, σωστής διακυβέρνησης. Το νοµοθετικό διάταγµα που περιλαµβάνει διάφορους κανονισµούς στο πλαίσιο του δόγµατος «για λόγους υγείας και δηµόσιας ασφάλειας» καταλήγει στην πραγµατικότητα σε µια στρατιωτικοποιηµένη κοινωνία ατόµων που είτε νοσούν είτε προέρχονται από/διαµένουν σε κοινότητες όπου έχουν υπάρξει κρούσµατα.
Τέτοια διακυβέρνηση απροσδιόριστη και ανεξέλεγκτη θα επιτρέψει στην κρατική εξουσία να επιδοθεί σε υπερβολές σε όλες τις περιοχές, πιθανώς σε πιο µόνιµη βάση. Αρκεί και µόνο µια µικρή αναφορά σε κάποια από τα µέτρα που προβλέπονται: α) Απαγόρευση µετακίνησης ή αποµάκρυνσης από τον τόπο διαµονής, β) απαγόρευση εισόδου ή επίσκεψης σε περιοχή ενδιαφέροντος, γ) αναστολή κάθε πολιτιστικής, θρησκευτικής, αθλητικής ή άλλης δραστηριότητας, όπως και εκδηλώσεων που διαµορφώνουν µια κοινότητα, δ) αναστολή όλων των δραστηριοτήτων σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, ε) αναστολή λειτουργίας µουσείων, αρχαιολογικών χώρων, πολιτιστικών και αθλητικών κέντρων, πάρκων, χώρων ψυχαγωγίας και συλλόγων, ζ) αναστολή πολλών λειτουργιών του δηµόσιου τοµέα, των δικαστηρίων και των οργανισµών κοινής ωφέλειας. Προσθέστε σε αυτά το ενδεχόµενο τα άτοµα να αναλαµβάνουν την επιτήρηση όσων ήρθαν σε επαφή µε κάποιον που είναι φορέας.
Η δυσαναλογία όλων αυτών των µέτρων σε σχέση µε τη θέση της Εθνικής Επιτροπής Ερευνών δεν µπορεί να µην επισηµανθεί. Θα έλεγε κανείς ότι έχοντας εξαντληθεί το φαινόµενο της τροµοκρατίας, η επιδροµή µιας επιδηµίας προσφέρει το ιδανικό υπέδαφος ώστε να καλλιεργηθεί µια τάση άµβλυνσης των ορίων της κρατικής εξουσίας.
Ο άλλος σηµαντικός παράγοντας που δεν πρέπει να ξεχνάµε είναι αυτός του φόβου που τα τελευταία χρόνια διαχέεται στις συνειδήσεις και που µεταφράζεται στην ανάγκη της κρατικής εξουσίας να δηµιουργεί αίσθηµα ανασφάλειας και πανικού. Ετσι σε έναν ατέρµονο σαδιστικό κύκλο ο περιορισµός των ατοµικών ελευθεριών επιβάλλεται από επιθυµία δηµόσιας ασφάλειας που όµως δηµιουργήθηκε από την ίδια την κρατική εξουσία η οποία τώρα επεµβαίνει για να την ικανοποιήσει.
