Ο σπουδαίος Αγγλος συγγραφέας μιλάει στο Documento με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Μέση Αγγλία» στα ελληνικά
Κάθε νέο βιβλίο του Τζόναθαν Κόου αποτελεί εκδοτικό γεγονός. ∆ικαίως, αφού κάθε φορά καταφέρνει να καταγράψει µια ολόκληρη εποχή και να αποτυπώσει σε βάθος το προφίλ της βρετανικής κοινωνίας συνδυάζοντας το ντοκουµέντο µε τη µυθοπλασία. Στα βιβλία του οι προσωπικές ιστορίες των ηρώων πλέκονται µε τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές µέσα από περιγραφές απόλυτα ρεαλιστικές που γειώνονται από χιουµοριστικές ανατροπές. Το πρόσφατο βιβλίο του «Μέση Αγγλία» –κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πόλις σε πολύ καλή µετάφραση της Αλκηστης Τριµπέρη– ολοκληρώνει την τριλογία που περιλαµβάνει τη «Λέσχη των τιποτένιων» και τον «Κλειστό κύκλο».
Μέσα από τις προσωπικές ιστορίες θριάµβου και ήττας των ηρώων αποδίδονται οι µετασχηµατισµοί που υπέστη η βρετανική κοινωνία από το 2010 έως το Brexit. Η πένα του Κόου καταγράφει τα κοινωνικά και οικονοµικά αδιέξοδα, τη νοοτροπία της βαθιάς Αγγλίας, τον ρατσισµό και την πολιτική ορθότητα, επιχειρώντας όχι να επικρίνει αλλά να κατανοήσει. Με αυτή την αφορµή µιλήσαµε µε τον Αγγλο συγγραφέα.
Στο βιβλίο σας η βρετανική κοινωνία δείχνει ιδιαιτέρως πολωµένη, ίσως περισσότερο απ’ όσο το αντιλαµβανόµαστε απέξω. Από τη µία πλευρά βρίσκονται όσοι υποστηρίζουν την ανοιχτή πολυπολιτισµική κοινωνία ίσων ευκαιριών και από την άλλη εκείνοι που προσπαθούν να διατηρήσουν τις αξίες του παρελθόντος. Ταυτόχρονα, εξακολουθεί να υπάρχει το χάσµα ανάµεσα σε βορρά και νότο. Ποιες είναι οι σκέψεις σας σχετικά µε αυτή την κατάσταση;
Το πρόβληµα δεν περιορίζεται στη Βρετανία, αλλά φαίνεται να αφορά όλο τον δυτικό κόσµο. Νοµίζω ότι έχουµε εµπλακεί σε έναν µακράς διάρκειας πόλεµο ανάµεσα σε δύο διαφορετικές αντιλήψεις, τις φιλελεύθερες και τις απολυταρχικές. Ολο αυτό έχει εξελιχθεί σε πολιτικό πόλεµο γιατί είναι πλέον κατανοητό ότι το προσωπικό είναι και πολιτικό. Ωστόσο εκτείνεται και πέρα από τη σφαίρα της πολιτικής σε εκείνην της ψυχολογίας γιατί µιλάµε για δύο εντελώς διαφορετικούς και ασυµβίβαστους τύπους προσωπικότητας. Εποµένως δεν νοµίζω ότι υπάρχει εύκολη λύση στο πρόβληµα, είτε µέσω της πολιτικής είτε µέσω άλλης οδού. Μέχρι πρότινος µπορούσαµε να το αγνοήσουµε, επειδή όσοι εντάσσονται στον τύπο της αυταρχικής προσωπικότητας δεν κατάφερναν να εισακουστούν. Αυτό όµως πλέον αλλάζει εξαιτίας δύο παραγόντων: των κοινωνικών δικτύων και της ανάδειξης των καλά οργανωµένων λαϊκίστικων κινηµάτων.
Πώς βλέπετε την παραίτηση της Τερέζα Μέι και το υψηλό ποσοστό του Νάιτζελ Φάρατζ στις ευρωεκλογές;
Το τέλος της θητείας της Τερέζα Μέι ως πρωθυπουργού αποτελεί για εκείνην προσωπική τραγωδία, καθώς πίστευε βαθιά ότι θα µπορούσε να κερδίσει τη θέση της στην Ιστορία ως ο άνθρωπος που έφερε το Brexit σε πέρας για λογαριασµό του βρετανικού λαού. Παρ’ όλα αυτά, δεν λυπάµαι για εκείνη γιατί σπατάλησε δύο ολόκληρα χρόνια από τον χρόνο µας εστιάζοντας εµµονικά σε µια συµφωνία µε την Ευρωπαϊκή Ενωση η οποία ποτέ δεν θα κατάφερνε να λάβει την υποστήριξη του κοινοβουλίου ή του λαού. Οσο για τον Νάιτζελ Φάρατζ, πρόκειται για επικίνδυνη φυσιογνωµία: σε αντίθεση µε άλλους Βρετανούς πολιτικούς, ξέρει να προσελκύει τον λαό (ή ένα µέρος του) όχι σε διανοητικό επίπεδο αλλά σε συναισθηµατικό – εκεί όπου στην πραγµατικότητα αποδίδει η χειραγώγηση και η κινητοποίηση των απογοητευµένων ψηφοφόρων, όπως απέδειξε η περίπτωση του Ντόναλντ Τραµπ. Το νέο κόµµα του Φάρατζ δεν έχει πρόγραµµα και τακτική, αλλά δεν έχει σηµασία γιατί αυτό δεν αφορά τους υποστηρικτές του, οι οποίοι απλώς ψηφίζουν παρορµητικά µε γνώµονα την αντίδραση.
Πιστεύετε ότι η βρετανική κοινωνία έχει ξεπεράσει τον µύθο της ανίκητης αυτοκρατορίας;
Φαίνεται ότι δεν τον έχουµε ξεπεράσει εντελώς. Ακόµη πιο ισχυρός από τον µύθο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είναι εκείνος σύµφωνα µε τον οποίο η Βρετανία κέρδισε µόνη της τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Ο τρόπος µε τον οποίο επιστρέφουµε σε αυτούς τους µύθους είναι σύµπτωµα µιας γενικευµένης υπερβολικής εξάρτησης από τη νοσταλγία: τα προβλήµατα της σηµερινής εποχής είναι περίπλοκα, οπότε επιστρέφουµε σε ένα φανταστικό παρελθόν, τότε που η ζωή ήταν απλή και ένδοξη ή τουλάχιστον έτσι νοµίζουµε. Και αυτό είναι ένα ζήτηµα που πρέπει να εξετάζουµε όταν ασχολούµαστε µε δηµαγωγούς και λαϊκιστές πολιτικούς: ο τρόπος µε τον οποίο εργαλειοποιούν τη νοσταλγία.
Τι κρύβεται πίσω από το περίφηµο βρετανικό χιούµορ;
Οι Βρετανοί συνηθίζουν να γελούν µε πράγµατα που τους φέρνουν σε αµηχανία –όπως το σεξ–, αλλά και µε ό,τι τους φαίνεται αρκετά περίπλοκο για να το κατανοήσουν, όπως ο τρόπος που λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ενωση. Εάν δεν καταλαβαίνουµε κάτι, το γυρίζουµε στο αστείο. Αυτή η αντιµετώπιση µας έχει βολέψει τους τελευταίους αιώνες, αλλά αυτήν τη στιγµή δηµιουργεί προβλήµατα. Μας ήταν πολύ εύκολο να γελάµε µε τους τρελούς «γραφειοκράτες των Βρυξελλών» και τα ανόητα σχέδιά τους να µας «τη φέρουνε», όπως και µε τους αστείους µύθους που µας αφηγήθηκαν για την ΕΕ. Αντιθέτως, αν είχαµε ασχοληθεί µε µεγαλύτερη σοβαρότητα µε το τι πραγµατικά είναι η ΕΕ και πώς λειτουργεί, ίσως είχαµε πιο ορθολογική αντιµετώπιση στο δηµοψήφισµα, έχοντας καταλήξει στο συµπέρασµα ότι τα οφέλη της υπερέβαιναν τα µειονεκτήµατά της.
Ζούµε την εποχή της πολιτικής ορθότητας. Πώς τη βιώνετε;
Πολιτική ορθότητα για µένα είναι απλώς η υποχρέωση να συµπεριφερόµαστε στον άλλο µε σεβασµό και να κατανοούµε τη διαφορετικότητά του. Φυσικά, µπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες συζητήσεις γιατί πολλές προκαταλήψεις και µεγάλο µέρος του ρατσισµού και του σεξισµού εκφράζονται ασυνείδητα και σε κανέναν δεν αρέσει να κατηγορείται για κάτι τέτοιο. Η κουβέντα γύρω από αυτά µπορεί εύκολα να καταλήξει επώδυνη και ταπεινωτική. Οσο όµως η πολιτική ορθότητα εφαρµόζεται µε τακτ και ευγένεια και µε κάποιον βαθµό ευελιξίας –να µην εξοκείλει δηλαδή στον αυταρχισµό– πιστεύω ότι είναι για καλό.
Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου σας, ο Μπέντζαµιν Τρότερ, µάλλον είναι ερωτευµένος ακόµη µε µια γυναίκα µε την οποία υπήρξαν ζευγάρι πριν από τρεις δεκαετίες, παρότι δηλώνει ότι το έχει ξεπεράσει. Ο έρωτας διαρκεί µόνο όταν παραµένει στη σφαίρα της φαντασίας;
Στην πραγµατικότητα στην αρχή του βιβλίου γίνεται σαφές ότι ο Μπέντζαµιν έχει ανακάµψει από τη νεανική του εµµονή και δεν τη σκέφτεται πλέον. Ωστόσο είναι αλήθεια ότι το βιβλίο δεν είναι πολύ ελπιδοφόρο για το θέµα του έρωτα που διαρκεί στο πέρασµα του χρόνου. Και οι τέσσερις από τους κύριους µεσήλικες ήρωες είναι διαζευγµένοι ή χωρίζουν µε τους συντρόφους τους στη διάρκεια του µυθιστορήµατος. Ωστόσο στην κεντρική σχέση του µυθιστορήµατος, που αφορά δύο νεότερους χαρακτήρες, τη Σόφι και τον Ιαν, υπάρχει µια αισιόδοξη νότα, όταν συµφιλιώνονται παρά τις διαφωνίες τους σχετικά µε το Brexit. Η αγάπη µπορεί να κρατήσει εάν υπάρχει ισχυρή θέληση και από τις δύο πλευρές.
Στο βιβλίο σας υπάρχουν απολαυστικές στιγµές χιούµορ γύρω από τις υψηλές προσδοκίες που τρέφει ένας συγγραφέας για την πορεία του και την ανώµαλη προσγείωσή του στην πραγµατικότητα. Οι συγγραφείς παίρνουν τον εαυτό τους πολύ στα σοβαρά;
Οχι, οι περισσότεροι συγγραφείς που γνωρίζω προσωπικά είναι χαλαροί σε σχέση µε την αυτοεικόνα τους. Οι αναγνώστες και οι δηµοσιογράφοι είναι εκείνοι που τους παίρνουν πολύ στα σοβαρά και αυτούς και τις απόψεις τους. Πολύ πιο σοβαρά απ’ όσο χρειάζεται.
INFO
Το βιβλίο του Τζόναθαν Κόου «Μέση Αγγλία» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη.
