Η συνομιλία που είχαμε με τον Τζον Έντγκαρ Γουάιντμαν, ομότιμο καθηγητή Αφρικανικών Σπουδών και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Brown και συγγραφέα, με αφορμή το βιβλίο του «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή» (Εκδόσεις Πόλις, μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου).
Το καλοκαίρι του 1955 ο 14χρονος Αφροαµερικανός Εµετ Τιλ, ο οποίος ζούσε στο Σικάγο, ταξίδεψε στο Μισισίπι για να επισκεφθεί τους συγγενείς του. Λίγες µέρες µετά η φριχτά κακοποιηµένη σορός του παραδόθηκε στη µητέρα του µέσα σε ένα κουτί. Η εικόνα που αντίκρισε η Μέιµ Τιλ ήταν τόσο σοκαριστική ώστε αποφάσισε στην κηδεία του γιου της το φέρετρο να έχει γυάλινο σκέπασµα για να δει όλος ο κόσµος τι του είχε συµβεί (φωτογραφία). Ο Εµετ Τιλ κακοποιήθηκε και δολοφονήθηκε από δύο λευκούς γιατί σύµφωνα µε όσα κατατέθηκαν στο δικαστήριο είχε τολµήσει να σφυρίξει µε θαυµασµό σε µια λευκή γυναίκα.
Την εποχή εκείνη ο Τζον Εντγκαρ Γουάιντµαν –µετέπειτα καθηγητής στα πανεπιστήµια του Γουαϊόµινγκ, της Πενσιλβάνια, της Μασαχουσέτης καθώς και στο Πανεπιστήµιο Μπράουν– ήταν επίσης 14 χρόνων. Οι εικόνες που είδε στις εφηµερίδες τον επηρέασαν τόσο ώστε µέχρι σήµερα, στα 79 του, ερευνά την υπόθεση που ακόµη στοιχειώνει τη συλλογική αµερικανική µνήµη. Μέσα από την έρευνά του οδηγήθηκε στον φάκελο του πατέρα του Εµετ Τιλ, Λούις, ο οποίος κατά την περίοδο της στρατιωτικής του θητείας στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο είχε καταδικαστεί σε θάνατο δι’ απαγχονισµού από τη στρατιωτική δικαιοσύνη των ΗΠΑ για διπλό βιασµό και φόνο – µια υπόθεση µε πολλά κενά όπως αποδείχτηκε στην πορεία. Ο Γουάιντµαν στο βιβλίο του «Γράφοντας για να σώσω µια ζωή. Ο φάκελος Λούις Τιλ», µέσα από έναν συνδυασµό ιστορίας και µυθοπλασίας, παραθέτει τα στοιχεία που ανακάλυψε, αποκαλύπτοντας παράλληλα τον τρόπο που χρησιµοποιήθηκε ο φάκελος του Λούις Τιλ στη δίκη για τη δολοφονία του γιου του υπέρ της αθώωσης των ενόχων.
Το βιβλίο του Γουάιντµαν, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά, έγινε σηµείο αναφοράς στη µεγάλη συζήτηση που έχει ανοίξει µε τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. Αυτή ήταν και η αφορµή να µιλήσουµε τηλεφωνικά. Η κουβέντα ξεκίνησε αναπάντεχα όταν η πρώτη λέξη που είπε ήταν «καλησπέρα» στα ελληνικά. Μου εξήγησε ότι είχε επισκεφτεί για πρώτη φορά την Ελλάδα όταν ήταν φοιτητής στην Οξφόρδη, ενώ όταν ήταν παιδί η µητέρα του του διάβαζε κάθε βράδυ ιστορίες από ένα εικονογραφηµένο βιβλίο µε ελληνικούς µύθους.
Οι µύθοι αυτοί συνέβαλαν στη µετέπειτα απόφασή σας να γίνετε συγγραφέας;
∆εν το σκέφτηκα εκείνη την εποχή, µη λέω ψέµατα. Ωστόσο θα έλεγα ότι µε διέγειραν πνευµατικά, γιατί τότε άρχισα να ονειρεύοµαι ένα ταξίδι στην Ελλάδα. Εχω αναφέρει αρκετές φορές την Ελλάδα στα βιβλία µου. Στο «Philadelphia fire» ο κεντρικός ήρωας ταξιδεύει εκεί για να γλιτώσει από τη φρίκη της Αµερικής και να βρει νόηµα στη ζωή του. Ο δεσµός µου µε τη χώρα σας δεν σταµάτησε ποτέ. Επανέρχοµαι µε κάθε ευκαιρία. Αναφορές υπάρχουν και στο «Γράφοντας για να σώσω µια ζωή».
Μιας και αναφέρατε το βιβλίο, να σας πω ότι µε έχει εντυπωσιάσει η συναισθηµατική σας σύνδεση µε τον Εµετ Τιλ. Τι σκεφτήκατε όταν είδατε για πρώτη φορά τις φωτογραφίες του στις εφηµερίδες;
Τρόµαξα. Ηταν ένα έγχρωµο αγόρι, όπως κι εγώ, και είχαµε την ίδια ηλικία. Μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κοιτάζω τις φωτογραφίες µε το παραµορφωµένο του πρόσωπο. Ενιωθα σαν να αντίκριζα κατάµατα τον ίδιο τον θάνατο, µαζί και τη δική µου θνητότητα· όταν κάποιος είναι τόσο νέος δεν σκέφτεται ιδιαιτέρως το ζήτηµα του θανάτου. Αν έχεις µεγαλώσει στην Αµερική ως έγχρωµο αγόρι, έχεις ήδη δεχτεί από τους γονείς και τη γειτονιά σου προειδοποιήσεις σχετικά µε το τι κάνουν οι λευκοί στα µαύρα αγόρια αν δεν συµπεριφέρονται σωστά.
Αλλαξε κάτι µετά τη δολοφονία του;
Ναι, προς το χειρότερο. Ηµουν τυχερός που δεν δολοφονήθηκα στη µέση του δρόµου. Μου άρεσε το διάβασµα και ήµουν καλός µαθητής και καλός αθλητής. Ετσι κατάφερα και µπήκα στο κολέγιο. Η φοίτησή µου εκεί µε διαχώρισε από τους συνοµηλίκους µου, γιατί δεν υπήρχαν πολλά παιδιά στο κολέγιο από την περιοχή µου. Από τη στιγµή που µπήκα στο κολέγιο σταµάτησα να ζω στους µαύρους κόσµους. Αργότερα όταν φοιτούσα στο πανεπιστήµιο έζησα σε άλλες πόλεις, άλλες χώρες. Ηµουν συνεχώς εν κινήσει και µάθαινα νέα πράγµατα. Ποτέ όµως δεν ξέχασα. Οταν ήµουν φοιτητής στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης δολοφονήθηκαν ο JFK, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Μέντγκαρ Εβερς και γεννήθηκε το κίνηµα των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωµάτων. Οπου κι αν ζούσα, το παρελθόν µε στοίχειωνε.
Γι’ αυτό ερευνάτε τόσες δεκαετίες την υπόθεση του Εµετ Τιλ;
Θα νοµίζετε ότι έχω κουραστεί µε όλο αυτό µέχρι τώρα· έτσι δεν είναι; Κι όµως για µένα είναι ένα ανολοκλήρωτο παζλ. Το αντιµετωπίζω σαν πεδίο µελέτης. Αλλοι περνούν µια ολόκληρη ζωή µελετώντας αρχαιοελληνικά αγγεία, άλλοι πάλι κάνουν έρευνες πάνω στους ιούς. Η έρευνα δεν είναι σηµείο τερµατισµού αλλά εκκίνησης.
Πώς καταλήξατε στην υπόθεση του Λούις Τιλ;
Παρότι µελετώ την ιστορία των ανθρώπων του Νέου Κόσµου που κατάγονται από την Αφρική και ενώ αυτό είναι και το αντικείµενο διδασκαλίας µου, ποτέ µα ποτέ δεν είχα ακούσει οτιδήποτε για τον πατέρα του Εµετ Τιλ. Κάποια στιγµή διάβασα ένα άρθρο για εκείνον, όπου ανακάλυψα ότι είχε απαγχονιστεί από τον στρατό των ΗΠΑ. Σοκαρίστηκα µε το γεγονός ότι, ενώ ερευνούσα για χρόνια την υπόθεση του Εµετ Τιλ, αυτή η πληροφορία µου διέφευγε.
Νιώσατε λοιπόν ότι ξαφνικά σας αποκαλύφθηκε όλη η εικόνα;
Μέσα από την υπόθεση αυτή είδα τον τρόπο που ο ρατσισµός και η βία περνούν από γενιά σε γενιά. Ακόµη κι αν συµβεί κάτι δραστικό, στην πραγµατικότητα τίποτε δεν αλλάζει. Συνεχίζουµε να κινούµαστε σε οµόκεντρους κύκλους. Συµβαίνει αυτό στους ανθρώπους όταν µεγαλώνουν. Να συνειδητοποιούν δηλαδή ότι τα προβλήµατα δεν εξαφανίζονται ως διά µαγείας. Απλώς κάθε φορά προσπαθούµε να κάνουµε ό,τι καλύτερο µπορούµε.
Κι όµως σπουδάσατε στην Οξφόρδη. ∆εν ήταν κάτι δεδοµένο για τους Αφροαµερικανούς την εποχή εκείνη.
Οταν αποφοίτησα από το Πανεπιστήµιο της Πενσιλβάνια υπήρξε ένα µεγάλο φωτορεπορτάζ δέκα σελίδων στο περιοδικό «Look» αφιερωµένο σ’ εµένα, γιατί ήµουν ο δεύτερος Αφροαµερικανός που κέρδισε την υποτροφία Rhodes µε την οποία µπορούσα να σπουδάσω στην Οξφόρδη. Υπήρξε άλλος ένας, σχεδόν µισό αιώνα πριν από µένα, ο Αλέν Λερόι Λοκ. Επιλέχθηκα να πάω µαζί µε έναν άλλο Αφροαµερικανό από τη δυτική ακτή, τον Στάνλεϊ Σόντερς. Αυτό έγινε πολύ µεγάλο θέµα, κυρίως γιατί µόλις είχε αρχίσει το κίνηµα για τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώµατα και η Αµερική ήθελε να αποδείξει στον υπόλοιπο κόσµο ότι το σύστηµα διακυβέρνησής της ήταν καλύτερο από το κοµµουνιστικό. Αφού ένα µαύρο παιδί µπορούσε να σπουδάζει στην Οξφόρδη, τότε τα πράγµατα δεν ήταν τόσο άσχηµα στην Αµερική. Ετσι έγινα µέρος αυτής της προπαγάνδας.
Θα ήθελα να έρθουµε στο θέµα των τελευταίων εβδοµάδων, τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. Εχει αλλάξει κάτι από εκείνη τη µέρα;
Φυσικά. Πολλά πράγµατα άλλαξαν όχι µόνο στην Αµερική αλλά σε όλο τον κόσµο. Πολύς κόσµος και εδώ και αλλού δολοφονήθηκε από την αστυνοµία. Τα ίδια και τα ίδια δηλαδή. Θέλω να πιστεύω παρ’ όλα αυτά ότι κάποιοι όντως αλλάζουν όταν τίθενται µέσα τους θεµελιώδη ερωτήµατα. ∆εν θέλουµε να επιστρέψουµε στον παλιό κόσµο.
Σχολιάζεται αρκετά πάντως ο διαφυλετικός χαρακτήρας των διαδηλώσεων των τελευταίων εβδοµάδων.
Οι άνθρωποι διαδηλώνουν όλοι µαζί στους δρόµους, δέχονται χτυπήµατα από τα ίδια κλοµπ και υποφέρουν από τα ίδια δακρυγόνα. Τέτοιου είδους διαµαρτυρίες έχουν ξαναγίνει, ίσως όχι σε αντίστοιχη κλίµακα. ∆ιάβασα πρόσφατα ότι περίπου το 60% των διαδηλωτών είναι λευκοί και χαίροµαι γι’ αυτό, αλλά θα ευχόµουν όταν υπάρχει µια συζήτηση σχετικά µε µια διαµαρτυρία να µη χρειαζόταν να αναφερθεί το χρώµα των ανθρώπων. Γιατί το χρώµα είναι αυτό για το οποίο γίνεται η διαδήλωση. Και όταν διαχωρίζουµε ακόµη κι εκεί τους λευκούς από τους µαύρους µιλάµε µε όρους του παλιού κόσµου. Από τη δική µου οπτική όλες οι ζωές έχουν αξία. Αν σκεφτόµαστε ότι οι διαδηλωτές είναι λευκοί ή µαύροι, είµαστε πολύ µακριά από το να κατανοήσουµε για ποιον λόγο πρέπει να αλλάξουµε τα πράγµατα.
Πριν από λίγες µέρες ο Ντόναλντ Τραµπ βρέθηκε να µιλάει µπροστά σε µισοάδειο γήπεδο στην Οκλαχόµα, στην πρώτη προεκλογική του συγκέντρωση εδώ και µήνες. Πώς σας φάνηκε αυτή η εικόνα;
Νοµίζω ότι είναι τραγωδία το γεγονός ότι έστω και ένας άνθρωπος µπήκε στο γήπεδο για να σταθεί στο πλευρό του Ντόναλντ Τραµπ. Είναι τραγικό γι’ αυτόν που µπήκε και είναι τραγικό και για εµάς. Λέτε ότι το γήπεδο ήταν άδειο. Εδώ είναι άδεια η καρδιά και το µυαλό του Τραµπ. Είναι κλασική περίπτωση παρανοϊκού. ∆εν νοµίζω ότι θα τη βγάλει µέχρι τις επόµενες εκλογές, θα έχει εκραγεί. Γιατί δεν µπορεί να αντέξει την αλήθεια µιας χώρας που τον απορρίπτει, ενός κόσµου που του υπενθυµίζει ότι είναι θνητός.
INFΟ
Το βιβλίο «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή. Ο φάκελος Λούις Τιλ» του Τζον Εντγκαρ Γουάιντμαν κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου.
