Η βραβευμένη Αφροαμερικανίδα δημοσιογράφος μιλάει στο Documento για την αστυνομική βία, τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα που συντάραξαν τις ΗΠΑ και τα παιδικά της χρόνια στη Νέα Ορλεάνη.
Μόλις πριν από λίγες µέρες ανακοινώθηκε η απόφαση της καταδίκης του πρώην αστυνοµικού Ντέρεκ Σόβιν ο οποίος τον Μάιο του 2020 δολοφόνησε εν ψυχρώ τον Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεσότα των ΗΠΑ. Στο άκουσµα της απόφασης εκατοντάδες άνθρωποι που είχαν µαζευτεί έξω από το δικαστικό µέγαρο στη Μινεάπολη ξέσπασαν σε πανηγυρισµούς. Υπάρχει όµως πραγµατική δικαίωση για το κίνηµα Black Lives Matter; Μια µέρα µετά τη δολοφονία 16άχρονης Αφροαµερικανίδας στο Οχάιο η αστυνοµία της Βόρειας Καρολίνας δολοφόνησε και τον 42άχρονο Αφροαµερικανό Αντριου Μπράουν. Με αφορµή το ντοκιµαντέρ «Let me breathe» που σκηνοθέτησε ο Θωµάς Σίδερης και σαρώνει τα βραβεία στις ΗΠΑ, η Αφροαµερικανίδα δηµοσιογράφος Τζόις Ντέιβις µιλάει στο Documento για την αστυνοµική βία, τις βαθιές ρίζες του ρατσισµού, τα µεγάλα κινήµατα της δεκαετίας του ’60 και τα παιδικά της χρόνια στη Νέα Ορλεάνη µε τα σχολεία και τις τουαλέτες «µόνο για λευκούς».
Ποιες είναι οι όψεις του ρατσισµού στην κοινωνία των ΗΠΑ σήµερα; Στο παρελθόν έχετε δηµοσιεύσει αρκετά ρεπορτάζ για τις πρακτικές των εταιρειών ακινήτων στη Νέα Ορλεάνη που αποκλείουν τους Αφροαµερικανούς.
Οι µεγάλες αδικίες που έχουν υποστεί οι Αφροαµερικανοί από τις απαρχές της ιστορίας των ΗΠΑ έως σήµερα έχουν καταγραφεί σε πολλά ιστορικά βιβλία. Η κοινωνία των ΗΠΑ εξακολουθεί να διαπερνιέται από ρατσιστικές αντιλήψεις και διαχωρισµούς οι οποίοι αντικατοπτρίζονται στην πολιτική αντιπροσώπευση, την εκπαίδευση και στον τρόπο απονοµής δικαιοσύνης. Στους χώρους εργασίας οι φυλετικοί διαχωρισµοί αποτυπώνονται στις πρακτικές πρόσληψης και τις ευκαιρίες ανέλιξης που δεν είναι ισότιµες για όλους/ες.
∆εκάδες επιστηµονικές µελέτες καταγράφουν τους τρόπους µε τους οποίους εφαρµόζονται διακρίσεις σε βάρος έγχρωµων πολιτών και ειδικά σε βάρος των Αφροαµερικανών. Οι περισσότεροι ζουν σε φτωχές και υποβαθµισµένες γειτονιές, καθώς δεν µπορούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης λόγω χαµηλού εισοδήµατος ή παραµένουν αποκλεισµένοι από τις «καλές» συνοικίες. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων δεν διαπραγµατεύονται εύκολα µε Αφροαµερικανούς υποψήφιους αγοραστές και αρκετές τράπεζες δεν τους παραχωρούν δάνεια. Κατά τη διάρκεια της παραµονής µου στη Νέα Ορλεάνη έκανα µια σειρά από ρεπορτάζ για τις αυθαίρετες διακρίσεις που επικρατούν στον τοµέα της στέγασης, µε αποτέλεσµα να ξεκινήσει οµοσπονδιακή έρευνα σχετικά µε τις πρακτικές των εταιρειών ακινήτων στη Νέα Ορλεάνη.
Με ποιον τρόπο οι διακρίσεις σε όλες τις πτυχές της καθηµερινότητας που περιγράφετε παραπάνω συνδέονται µε τα φαινόµενα αστυνοµικής βίας και τις δολοφονίες Αφροαµερικανών;
Η κληρονοµιά που άφησε η δουλεία µες στα χρόνια είχε αποτέλεσµα εκατοµµύρια Αφροαµερικανοί να ζουν αποκλεισµένοι από την αξιοπρεπή στέγαση, τις σταθερές συνθήκες εργασίας και την ποιοτική εκπαίδευση. Σε όλα τα παραπάνω έχει προστεθεί το ζήτηµα της αστυνοµικής βίας. Οι περισσότερες έρευνες αποδεικνύουν ότι η αστυνοµία λειτουργεί µε προκατάληψη απέναντι στους Αφροαµερικανούς, οι οποίοι υφίστανται πολύ πιο συχνά ελέγχους στον δρόµο και βία σε σχέση µε τους λευκούς. Σε πολιτείες όπως η Πενσιλβάνια τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες τους παραβιάζονται συστηµατικά. Οταν ένα παιδί βρεθεί αντιµέτωπο µε κάποια κατηγορία τις περισσότερες φορές καταλήγει σε φυλακές ενηλίκων περιµένοντας το δικαστήριο.
Στην Πενσιλβάνια τα περισσότερα παιδιά που βρίσκονται στη φυλακή είναι παιδιά Αφροαµερικανών τα οποία έχουν κατηγορηθεί για µικρές παραβάσεις (στις οποίες υποπίπτουν σχεδόν όλα τα παιδιά), όπως καβγάδες στην παιδική χαρά, κλοπές παιχνιδιών και φάρσες. Αυτό το διάστηµα υπάρχει πρόθεση να αλλάξει η νοµοθεσία προκειµένου να µπει τέλος στη βία κατά των παιδιών, ωστόσο αυτή η πολιτική έχει καταστρέψει τη ζωή χιλιάδων οικογενειών στις ΗΠΑ έως σήµερα.
Περιγράφετε µια βαθιά ρατσιστική κοινωνία.
Η απάντηση είναι πως ναι, οι ΗΠΑ παραµένουν µια ρατσιστική κοινωνία και οι διακρίσεις τροφοδοτούνται διαρκώς από τη στάση µερίδας λευκών η οποία εκµεταλλεύεται και εξουσιάζει προκειµένου να ανελιχθεί οικονοµικά. Για να αντιληφθούµε πόσο βαθύ είναι αυτό το φαινόµενο πρέπει να φτάσουµε στις ρίζες της ιδρυτικής διακήρυξης των ΗΠΑ και στην εγκαθίδρυση ενός συστήµατος που στηρίχτηκε στην υποδούλωση ανθρώπων για την ταχεία ανάπτυξη του έθνους.
Είναι γνωστό ότι εµβληµατικές µορφές της ιστορίας των ΗΠΑ, όπως ο Τζορτζ Ουάσινγκτον και ο Τόµας Τζέφερσον, εκµεταλλεύτηκαν σκλάβους για να χτίσουν τις περιουσίες τους, αναγκάζοντάς τους να εργαστούν στα αρχοντικά και στις καλλιέργειές τους, να µαγειρεύουν τα φαγητά τους, να πλένουν τα ρούχα και να καθαρίζουν τα σπίτια τους. Οι λευκοί, άντρες και γυναίκες, εκµεταλλεύτηκαν τα µυαλά και τα ταλέντα των σκλάβων τους οικειοποιούµενοι πολλές από τις εφευρέσεις τους – όπως η εκκοκκιστική µηχανή η οποία έφερε µεγάλη επανάσταση στην αµερικανική γεωργία και οικονοµία. Πρόκειται για εφεύρεση ενός σπουδαίου Αφροαµερικανού επιστήµονα, του Τζορτζ Ουάσινγκτον Κάρβερ, την οποία οι λευκοί αξιοποίησαν για να επωφεληθούν οικονοµικά. Υπάρχουν πολλές ακόµη ιστορίες που έχουν διαγραφεί από τη συλλογική µνήµη για την ιδιοφυΐα Αφροαµερικανών εφευρετών, επιστηµόνων, γιατρών και επιχειρηµατιών τα επιτεύγµατα των οποίων σφετερίστηκαν οι λευκοί.
Ποια ήταν η συµβολή των µεγάλων πολιτικοκοινωνικών κινηµάτων στην αντιστροφή του κλίµατος από την ταραχώδη δεκαετία του ’60 έως σήµερα;
Υπήρξαν αρκετές στιγµές προόδου –όπως αυτή που σηµατοδότησε το τέλος της δουλείας και η περίοδος που έµεινε γνωστή ως Ανασυγκρότηση– η οποία όµως σταµάτησε απότοµα όταν οι Αφροαµερικανοί άρχισαν να συσσωρεύουν πλούτο και κοινωνική/πολιτική δύναµη. Ας σκεφτούµε τι συνέβη στη συνοικία Black Wall Street το 1921 στην Τάλσα της Οκλαχόµα και πώς βοµβαρδίστηκαν και καταστράφηκαν τα αρχοντικά των πλούσιων Αφροαµερικανών. Επίσης, το µεγαλειώδες κίνηµα για τα πολιτικά δικαιώµατα τη δεκαετία του ’60, µε το οποίο οι Αφροαµερικανοί απέκτησαν δικαίωµα ψήφου και απαίτησαν ισότητα στους χώρους εργασίας και στην κοινωνία. Ηταν ένα ειρηνικό κίνηµα µε ριζοσπαστικά στοιχεία, το οποίο όµως δεν ήταν βασισµένο στον πολιτικό ριζοσπαστισµό. Τα πιο δυναµικά προτάγµατα είχαν απορριφθεί από την πλειονότητα των Αφροαµερικανών, που ακολουθούσαν τις διδασκαλίες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καλώντας τους θεσµούς να προσαρµοστούν στα ιδανικά των ιδρυτών του έθνους που πρέσβευαν µια κοινωνία ισότητας και δηµοκρατίας. Εκτιµούσαν ότι ένας πόλεµος µε τους λευκούς θα έβλαπτε τελικά τις µειονοτικές κοινότητες.
Αφού ψηφίστηκε ο νόµος για το δικαίωµα ψήφου το 1965, οι Αφροαµερικανοί µπορούσαν πλέον να χρησιµοποιήσουν την πολιτική τους δύναµη για να εκλέξουν ανθρώπους που θα αγωνίζονταν για τα δικαιώµατά τους. Αυτές οι κατακτήσεις κερδήθηκαν µε σκληρούς και επίπονους αγώνες. Η Κου Κλουξ Κλαν τροµοκρατούσε συστηµατικά, ειδικά τους ανθρώπους που ζούσαν σε αγροτικές περιοχές. Πολλοί κυνηγήθηκαν και έχασαν τη ζωή τους παλεύοντας για ισότητα και ελευθερία. Τέλος, καθοριστικό υπήρξε και το κίνηµα Black Lives Matter µε αίτηµα να τερµατιστεί η αστυνοµική βία και να αλλάξει το καταφανώς άδικο σύστηµα απονοµής δικαιοσύνης.
Υστερα από τόσες δεκαετίες κοινωνικών αγώνων ποιο είναι το σχόλιό σας για τις έµφυλες διακρίσεις και τις διεκδικήσεις των γυναικών στις ΗΠΑ σήµερα;
Οι Αφροαµερικανίδες αντιµετωπίζουν διακρίσεις σε όλο το φάσµα της κοινωνικής ζωής, πολλές όµως έχουν πετύχει κοινωνική ανέλιξη και σηµαντική επαγγελµατική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες. Η Κάµαλα Χάρις είναι σήµερα αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, ενώ αρκετές γυναίκες βρίσκονται σε υψηλά κυβερνητικά αξιώµατα και διαπρέπουν στον τοµέα των επιχειρήσεων, της εκπαίδευσης, των τεχνών και της επιστήµης. Οι περισσότερες όµως σίγουρα έχουν αντιµετωπίσει σοβαρά εµπόδια κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όπως άδικη απόρριψη από χώρους εργασίας και δυσκολία ανέλιξης στην αγορά. Επιπλέον, οι ανύπαντρες ή χωρισµένες µητέρες δεν έχουν καµία υποστήριξη και δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για την οικογένειά τους. Οι Αφροαµερικανίδες αντιµετωπίζουν τα ίδια έµφυλα ζητήµατα µε όλες τις υπόλοιπες γυναίκες, ωστόσο στην περίπτωσή τους προστίθενται και οι φυλετικοί διαχωρισµοί.
Ποια είναι τα βιώµατά σας από τη Νέα Ορλεάνη τις δεκαετίες του ’50 και του ’60;
Βίωσα µια εποχή στην οποία οι φυλετικοί διαχωρισµοί είχαν τεράστια δύναµη και καθόριζαν σχεδόν όλες τις πτυχές της ζωής. Τα παιδιά των Αφροαµερικανών φοιτούσαν σε ξεχωριστά σχολεία και οι οικογένειές τους δεν είχαν δικαίωµα να ζουν στις ίδιες γειτονιές µε τους λευκούς. Επιπλέον, δεν τους επιτρεπόταν να δειπνήσουν σε γνωστά εστιατόρια, να διανυκτερεύσουν σε καλά ξενοδοχεία, να καθίσουν σε όποια θέση ήθελαν στο λεωφορείο. Οι λευκοί και οι µαύροι ζούσαν σε συνθήκες µεγάλης απόστασης και έτσι αποθαρρύνθηκε κάθε κοινωνική επαφή. ∆εν είχα ποτέ λευκούς φίλους όταν ήµουν παιδί. Οι µαύροι έµεναν στις «µαύρες» γειτονιές και θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Θυµάµαι τις βρύσες και τις τουαλέτες «µόνο για λευκούς», αλλά και τις «καθαρές» αγγελίες για δουλειές στις εφηµερίδες. Στη Νέα Ορλεάνη οι Αφροαµερικανοί δεν είχαν δικαίωµα ψήφου, εκτός εάν περνούσαν από κάποια τεστ µε εντελώς ανόητες ερωτήσεις, όπως «πόσοι ελέφαντες µπορούν να χωρέσουν στη µύτη µιας καρφίτσας». Φυσικά οι λευκοί ποτέ δεν περνούσαν από αντίστοιχα τεστ.
Ποιο είναι το πρόταγµα που συνδέει τους κοινωνικούς αγώνες µες στα χρόνια;
Οι διεκδικήσεις της δεκαετίας του 1960 άνοιξαν τον δρόµο για τα αιτήµατα που αφορούν τη ζωή των Αφροαµερικανών σήµερα. Αναρωτιέµαι αν θα έπρεπε να είχαµε συνεχίσει αδιάκοπα τους αγώνες µας από τη δεκαετία του ’60 µέχρις ότου να γκρεµίσουµε όλους τους κοινωνικούς φραγµούς. Λυπάµαι που δεν το κάναµε, γιατί ο γιος µου θα πρέπει να βγει ξανά στους δρόµους διεκδικώντας ισότητα και ελευθερία. Οι νέοι Αφροαµερικανοί εξακολουθούν να υποβάλλονται σε αναίτιους ελέγχους από την αστυνοµία και να δολοφονούνται στη µέση του δρόµου σχεδόν σε όλες τις πολιτείες. Αυτή είναι µια µεγάλη αδικία που συµβαίνει εδώ και πολλές δεκαετίες, ωστόσο σήµερα τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κινητά τηλέφωνα εξασφαλίζουν µεγαλύτερη «ορατότητα», εµπλουτίζοντας τη δηµόσια συζήτηση και διατυπώνοντας νέα αιτήµατα.