Η Βρετανίδα δημιουργός μιλάει για τη χαρά της έρευνας και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη διαδρομή της
Το όνοµά της έγινε γνωστό όταν στα µέσα της δεκαετίας του ’80 έγραψε το σενάριο και επιµελήθηκε την παραγωγή της σειράς ντοκιµαντέρ «Greece: The hidden war», η οποία προβλήθηκε στο Channel 4. H Τζέιν Γκάµπριελ βρήκε και µίλησε µε τον Μάρκο Βαφειάδη, τον παπα-Ανυπόµονο, τον Γιώργο Χουλιάρα (καπετάν Περικλής), τον Αλέξανδρο Ρόσιο (Υψηλάντης) κ.ά. και αντιπαρέβαλε την αφήγησή τους µε εκείνη των Κρις Γουντχάουζ, Έντι Μάγερς και άλλων Βρετανών αξιωµατούχων που είχαν εµπλοκή στο «ελληνικό ζήτηµα» από το 1941 έως το τέλος του Εµφυλίου, αποδοµώντας έτσι την επίσηµη ιστοριογραφία στο Ηνωµένο Βασίλειο και ξεσηκώνοντας σάλο στους συντηρητικούς κύκλους που εκείνη την εποχή δεν διανοούνταν ότι θα βρεθεί κάποιος να αµφισβητήσει την ηγεµονία τους.
H Τζέιν Γκάµπριελ είναι ένα από τα τιµώµενα πρόσωπα του 11ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηµατογράφου που πραγµατοποιείται αυτές τις µέρες (16-26 Οκτωβρίου 2020) στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας – λόγω της ιδιάζουσας κατάστασης η παρακολούθηση των ταινιών γίνεται online και δωρεάν (online.tainiothiki.gr). Με µακρά θητεία στο πολιτικό ντοκιµαντέρ, ασχολήθηκε µε τη δικτατορία του Πινοσέτ, τους ασθενείς της Λέρου, τα εργαζόµενα παιδιά στην Ινδία, την παντοδυναµία των ταχυφαγείων.
Η συζήτησή µας µε τη Βρετανίδα δηµιουργό ξεκίνησε από την Ελλάδα και τον Εµφύλιο προτού εξακτινιστεί στα πέρατα του κόσµου.
Ποια ήταν η κινητήρια δύναµη που σας έκανε να ασχοληθείτε µε τον ελληνικό εµφύλιο;
Είχα επαφή µε τη χώρα σας για πολλά χρόνια καθώς περνούσα µεγάλο µέρος των καλοκαιρινών µου διακοπών εδώ. Ωσπου µια µέρα έµεινα έκπληκτη όταν διαπίστωσα ότι δεν είχα ακούσει ποτέ κάτι γύρω από τον Εµφύλιο. Ούτε φυσικά για τον ρόλο της Βρετανίας και την ενεργή εµπλοκή της στον συγκεκριµένο πόλεµο. Όλα αυτά έως το 1982, οπότε αναγνωρίστηκε η Εθνική Αντίσταση. Τότε άκουσα για πρώτη φορά τις λέξεις «ελληνικός εµφύλιος». Άρχισα να ερευνώ τους λόγους για τους οποίους ένα τόσο σηµαντικό ιστορικό γεγονός παρέµεινε στο σκοτάδι για τόσο πολλά χρόνια και µόνο σιωπή επικρατούσε όταν κάποιος επιχειρούσε να το επαναφέρει στο προσκήνιο. Στα λίγα βρετανικά βιβλία που αφορούσαν την πολιτική του Ηνωµένου Βασιλείου στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’40 –φυσικά ήταν γραµµένα από Αγγλους συγγραφείς– γινόταν αναφορά στη σωτήρια για την Ελλάδα επέµβαση της Αγγλίας που «τη γλίτωσε από τον κοµµουνισµό» και δεν επέτρεψε «να δοθεί η χώρα ελεύθερα στο πιάτο του Στάλιν».
Ήταν µια µοναδική ευκαιρία να µπορέσω να µιλήσω µε τους αληθινούς πρωταγωνιστές, τους ηττηµένους αριστερούς, πολλοί από τους οποίους είχαν καταδικαστεί σε εξορία ή σε φυλάκιση και πλέον µπορούσαν να µιλήσουν για πρώτη φορά –περισσότερο από 30 χρόνια µετά το τέλος του πολέµου– ελεύθερα.
Υπήρξε κάποια µαρτυρία που σας συντάραξε;
Όλες οι µαρτυρίες των Ελλήνων συνεντευξιαζόµενων µε σόκαραν. Όλη η ιστορία είναι συγκλονιστική. Κάποια στιγµή ένας από τους συνεντευξιαζόµενους µου είπε: «Αδερφός σκότωσε αδερφό. Υπάρχει κάτι χειρότερο;». Αυτός ήταν ο βασικός λόγος που ονόµασα το έργο «Μια σύγχρονη ελληνική τραγωδία». Αργότερα το Channel 4 το άλλαξε σε «Ελλάδα: Ο κρυµµένος πόλεµος».
Σύµφωνα µε τον ιστορικό και συνεργάτη σας Γιάννη Γιανουλόπουλο, η προβολή του ντοκιµαντέρ το 1986 οδήγησε «στη µεγαλύτερη δηµόσια διαµάχη στην ιστορία της βρετανικής τηλεόρασης». Τι ακριβώς συνέβη;
Το βρετανικό κατεστηµένο τρόµαξε όταν το Channel 4 πρόβαλε µια σειρά στην οποία οι µαρτυρίες των Ελλήνων πρωταγωνιστών είχαν ίδια αντιµετώπιση µε εκείνες των Βρετανών. Με κατηγόρησαν ότι ήµουν αρκετά αφελής. Μετά την προβολή του το Channel 4 αποφάσισε να µην το δείξει ξανά και να µην το πουλήσει στο εξωτερικό.
Στη «Βραδυνή» αναφέρθηκαν στο πρόσωπό µου µε τον εξής χαρακτηρισµό: «Πρόκειται για γνωστή Κύπρια κοµµουνίστρια» (σ.σ.: καθώς το επώνυµο του Έλληνα συζύγου της είναι Γαβριήλ, ο δηµοσιογράφος κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η Αγγλίδα δηµιουργός είναι κυπριακής καταγωγής). Στις σηµαντικότερες βρετανικές εφηµερίδες δηµοσιεύτηκαν περισσότερα από 40 γράµµατα που επιτίθονταν ή υπερασπίζονταν τη σειρά. Ο Τζέρεµι Άιζακς, director general του Channel 4, υπερασπίστηκε το έργο µας και µάλιστα µου έγραψε ένα γράµµα στο οποίο αναφερόταν στην αξία του φιλµ µε τη φράση «πάρα πολύ καλή δουλειά» και µου ζητούσε να καταθέσω και άλλες προτάσεις στο µέλλον.
Στο βιβλίο του «Storm over 4» (1987) ο Άιζακς γράφει ότι οι Βρετανοί «τρόµαξαν µε την αριστερή ανάγνωση του ελληνικού εµφυλίου και επέµειναν ότι η µοναδική αλήθεια ήταν η δική τους», ενώ πιο κάτω αναφέρει πως όταν το 1987 διεκδίκησε τη θέση του director general στο BBC, η βουλευτίνα Ντάφνι Παρκ, παλιότερα µέλος της MI6, τον ρώτησε πώς µπορεί να είναι σίγουρη ότι θα αποτρέψει παρόµοια θέµατα µε τα «ψέµατα της Ελλάδας», αν και αναγνώριζε ότι το ντοκιµαντέρ δεν έλεγε ψέµατα, απλώς δεν ήξεραν πώς να µε µεταχειριστούν.
Στο ντοκιµαντέρ «Τοπία των Βαλκανίων: Το βλέµµα του Θόδωρου Αγγελόπουλου» (1993) συνοµιλήσατε µε τον σκηνοθέτη για το ζήτηµα των εµφύλιων και βαλκανικών συρράξεων. Τι θυµάστε εντονότερα από εκείνες τις συζητήσεις;
Ο Τεό µου ζήτησε να γνωρίσω τον ίδιο και τους συναδέλφους του και µε ρώτησε αν επιθυµούσα να φτιάξω ένα ντοκιµαντέρ για το έργο του. Του απάντησα πως αν και οι Ιάπωνες και οι Γάλλοι εκτιµούν το έργο του, στο Ηνωµένο Βασίλειο ήταν σχεδόν άγνωστο και πίστευα ότι οι Βρετανοί θα ωφεληθούν βλέποντας τις ταινίες του. Συµφώνησε. Με ρώτησε αν είχα ερωτήσεις γι’ αυτόν στη συνέντευξη. Είπα ότι είχα 64. Μου χαµογέλασε και µου είπε «προχώρα». Ο τρόπος που µιλούσε ήταν µαγευτικός. Υπήρχε µια δυνατή αύρα ενσυναίσθησης και µια δύναµη στον τρόπο που µιλούσε – σαν ποιητής, ήσυχα, αργά και µε εξαιρετική ικανότητα να εκφράζει το όραµά του.
Η ιστορική αλήθεια ή οι κοινωνικές ανισότητες και αδικίες σας κινητοποιούν περισσότερο;
Όσο περισσότερες είναι οι φωνές που περιλαµβάνονται στη δηµιουργία κάποιου ιστορικού ντοκιµαντέρ τόσο πιο κοντά θα βρίσκεται και η αλήθεια στην ιστορία που αφηγείται το συγκεκριµένο ντοκιµαντέρ.
Το ντοκιµαντέρ σας «Ένα σε κάθε µίλι!» απαγορεύτηκε από τα McDonald’s και δεν έχει προβληθεί από τότε.
Στην πραγµατικότητα το ντοκιµαντέρ δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ και πουθενά. Το Channel 4 είχε συµφωνήσει να δουν την ταινία άνθρωποι των McDonald’s προτού µεταδοθεί. Το έκαναν, οι δικηγόροι τους αντιτάχθηκαν στην προβολή της και τέλος της ιστορίας. Μέχρι τώρα.
Τι νιώθετε ότι είστε περισσότερο: δηµοσιογράφος ή κινηµατογραφίστρια;
Αισθάνοµαι προνοµιούχα που έχω γνωρίσει ανθρώπους σε όλο τον κόσµο οι οποίοι µοιράστηκαν µαζί µου τις εξαιρετικές προσωπικές τους ιστορίες. Όλοι αυτοί µε δίδαξαν την υποµονή και την ανθεκτικότητα µπροστά στην εκδήλωση της κοινωνικής και της πολιτικής βίας.
INF0
Την Πέμπτη 22 Οκτωβρίου στις 20.00 θα πραγματοποιηθεί online συζήτηση με την Τζέιν Γκάμπριελ με αφορμή το ντοκιμαντέρ της για τον Εμφύλιο. Στη συζήτηση που θα συντονίσει η Μαρία Κομνηνού θα πάρουν μέρος ο Γιάννης Γιανουλόπουλος, η Τζέλα Βαρνάβα-Σκούρα και ο Ηλίας Νικολακόπουλος. Εγγραφή για συμμετοχή στο https://online.tainiothiki.gr
