Επιτρέψτε μου, ως πανεπιστημιακός δάσκαλος και ερευνητής (που επέστρεψε μετά από μια δεκαετία στη χώρα εν μέσω κρίσης το 2011 για να υπηρετήσει το ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο) αλλά και ως πολίτης, να διατυπώσω εδώ κάποιες σκέψεις για το μεγάλο θέμα της επικείμενης ίδρυσης ιδιωτικών «πανεπιστημίων» (ο λόγος που υπάρχουν τα εισαγωγικά νομίζω θα γίνει προφανής στην πορεία του κειμένου).
Κατ’ αρχήν, η ξεκάθαρη παράκαμψη του άρθρου 16 του Συντάγματος που απαγορεύσει ρητά την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ, δημιουργεί τεράστια ανασφάλεια για το πως η Πολιτεία συμπεριφέρεται απέναντι στα καθορισμένα από το Σύνταγμα δικαιώματα. Κανονικά, η ξεκάθαρη αντισυνταγματικότητα του υπό ψήφιση νομοσχεδίου θα έπρεπε να οδηγήσει στην άμεση απόσυρσή του.
Καθώς όμως το νομοσχέδιο οδεύει προς ψήφιση, νομίζω καλό θα ήταν η ελληνική κοινωνία να αναστοχαστεί τα ακόλουθα…:
Με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων,
- η Παιδεία γίνεται εμπόρευμα
- ο Φοιτητής γίνεται πελάτης
Τα ιδιωτικά «πανεπιστήμια» μόνο κατ’ όνομα δε θα είναι κερδοσκοπικά: “μη κερδοσκοπικά” σημαίνει απλά ότι ο ισολογισμός τους δε θα δείχνει κέρδη – κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με παχυλούς μισθούς στους εν Eλλάδι “ιδιοκτήτες” και τον περίγυρό τους, αλλά και με την μεταφορά χρημάτων μέσω “αναθέσεων έργου” στη μητρική εταιρεία εκτός Ελλάδος.
Τα ιδιωτικά «πανεπιστήμια» θα:
- προσφέρουν Ακαδημαϊκή και Επαγγελματική αναγνώριση σε αμφίβολης ποιότητας σπουδές με οικονομικούς όρους
- θα έχουν εισακτέους που θα έχουν «επιτύχει» βαθμολογία στις πανελλήνιες εξετάσεις πολύ κατώτερη από την βάση εισαγωγής στα αντίστοιχα δημόσια πανεπιστημιακά τμήματα: λ.χ., εισαγωγή σε τμήματα Ιατρικής με 8000 μόρια αντί για 18000 μόρια.
- θα πλήξουν τα Δημόσια Πανεπιστήμια (μέσω απορρόφησης μέρους της κρατικής χρηματοδότησης)
- θα πλήξουν τα δημόσια και κοινωνικά αγαθά και την δημόσια ασφάλεια και υγεία- θα έχουμε, λ.χ., στην κοινωνία μας πλημμυρίδα από αμφιβόλων προσόντων απόφοιτους Ιατρικών και Πολυτεχνικών σχολών
- δεν εξυπηρετούν κανέναν σκοπό που δεν μπορεί να επιτύχει το Δημόσιο Πανεπιστήμιο
Την ίδια στιγμή, ενώ:
Υπάρχει σαφής συσχέτιση της Επιστημονικής Έρευνας με την Οικονομική, Κοινωνική, Πολιτιστική Ανάπτυξη, όπως στοιχειοθετείται από:
- την καθημερινή εμπειρία της καθεμιάς και του καθενός από μας
- τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία (λ.χ., τη σχετική με την “Κοινωνία και την Οικονομία της Γνώσης”, την “Οικονομία των Επιστημών”, κοκ)
- Με την πάροδο του χρόνου, η θετική συσχέτιση μεταξύ των δαπανών για επιστημονική έρευνα και του επιπέδου οικονομικής/κοινωνικής ανάπτυξης τείνει να ενισχύεται
- Η Έρευνα είναι εκ των βασικών αν όχι η βασικότερη αποστολή ενός Πανεπιστημίου…
…η ευρωπαϊκή εμπειρία και τα σχετικά στοιχεία[1] δείχνουν ότι στα ιδιωτικά “πανεπιστήμια” (στα οποία σπουδάζει μόνο το 9% περίπου των φοιτητών της ΕΕ):
(α) δεν διεξάγεται έρευνα παρά σε ένα ελάχιστο ποσοστό σε σχέση με τα δημόσια,
(β) ακόμα και σε αυτά που διεξάγεται, χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από δημόσιες πηγές
…ενώ στην Ελλάδα οι αμιγώς κερδοσκοπικές ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν επενδύουν στην έρευνα,[2] άρα είναι οξύμωρο να περιμένουμε ότι ιδιωτικά κεφάλαια θα διατεθούν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια που θα διεξάγουν έρευνα υψηλού επιπέδου.
Ταυτόχρονα, ακόμα κι όταν τα ιδιωτικά ΑΕΙ στην κάνουν όντως έρευνα,[3] τίθενται ευλόγως τα ακόλουθα ερωτήματα, στα οποία οι απαντήσεις με βάση τη διεθνή εμπειρία δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές[4]:
- Είναι η έρευνα που γίνεται στα ιδιωτικά ΑΕΙ όντως χρήσιμη στην κοινωνία;
- Είναι ελεύθερη;
- Από τι προτεραιότητες καθοδηγείται;
- Ποιους ωφελεί;
Τα ελληνικά Δημόσια ΑΕΙ, εδώ και μια δεκαετία σε συνθήκες απίστευτης κρατικής υποχρηματοδότησης, με μειώσεις προϋπολογισμών που σε κάποια φτάνει ακόμα και το 80% του προ της κρίσης (μη επαρκούς ακόμα και τότε) επιπέδου τους, πρωτοπορούν και παράγουν υψηλότατου επιπέδου ερευνητικό έργο. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχουν σημαντικότατες στρεβλώσεις:
- Δεν υπάρχει ξεκάθαρο εθνικό σχέδιο για την έρευνα [ποιος φταίει για αυτό;]
- Ανεπαρκής κρατική χρηματοδότηση [ποιος φταίει για αυτό;]
- Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει χωρίς στόχευση και σχέδιο “κυνήγι” ευρωπαϊκών και άλλων ερευνητικών χρηματοδοτήσεων, ακόμα και “έρευνα με κύριο σκοπό το επιμίσθιο” [αλήθεια, ποιος φταίει για αυτό;]
- τα αποτελέσματα της έρευνας είναι χωρίς κοινωνικό μέρισμα [βλέπε “Στρέβλωση #1” για αναλογισμό για το ποιος φταίει για αυτό…]
Με κατάλληλη στήριξη και αναστροφή της υπάρχουσας κατάστασης υποχρηματοδότησης,[5] τα Δημόσια ΑΕΙ μπορούν να πετύχουν:
- προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών αλλά και ερευνητών
- ανάσχεση του εκπατρισμού των νέων μας και της εκροής ανθρώπινου κεφαλαίου
- Επαναπατρισμό ακαδημαϊκών και επιστημόνων και των ερευνητών μας
- Έρευνα και καινοτομία για την κοινωνία μας και τις ανάγκες της, εκδημοκρατισμό της Έρευνας και διάχυση των αποτελεσμάτων της στην κοινωνία
Στο αμέσως επόμενο διάστημα, η Δεξαμενή Σκέψης για την Έρευνα του ΣΥΡΙΖΑ, στην οποία συμμετέχω και η οποία πρόσφατα εξέδωσε ανακοίνωση για το θέμα,[6] θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για την επίτευξη των παραπάνω.
Στο μεταξύ, ίσως θα έπρεπε όλοι μας να αναλογιστούμε το ακόλουθο ερώτημα:
Επιστημονική Έρευνα και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση από ποιους για ποιους;
- Από Παρόχους Υπηρεσιών σε Πελάτες με χρήματα;
- …ή από Δημόσιους Λειτουργούς που να τιμούν το λειτούργημά τους;
Το Σύνταγμα λέει «το 2», αλλά η απάντηση είναι εν τέλει της Κοινωνίας.
*Ο Γιώργος Χαλκιαδάκης (www.intelligence.tuc.gr/~gehalk) είναι Καθηγητής (Α’ Βαθμίδας) στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πολυτεχνείου Κρήτης, και μέλος της Δεξαμενής Σκέψης για την Έρευνα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.
