Να καταβάλει η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) τις έκτακτες εισφορές που είχαν επιβληθεί στα κέρδη των επιχειρήσεων τα έτη 2008 και 2009 υποχρεώνει με γνωμοδότησή του το β’ τμήμα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ). Η ΤτΕ, η οποία δεν εξαιρείται από την υποχρέωση καταβολής της έκτακτης εισφοράς των επιχειρήσεων που θεσπίστηκε το 2009 και 2010 (φορολογικά έτη), προσπαθεί με νομικά τερτίπια να φοροαποφύγει. Το ίδιο έκανε η ΤτΕ και ο διοικητής της Γιάννης Στουρνάρας με τον ΕΝΦΙΑ, αντλώντας επιχειρήματα που βασίζονται σε νόμους με τους οποίους κυρώθηκε το καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδας το 1927! Και να σκεφθεί κανείς ότι ο κ. Στουρνάρας ως υπουργός επί των Οικονομικών ήταν αυτός που δημιούργησε το έκτρωμα του ΕΝΦΙΑ.
Παρότι χιλιάδες επιχειρήσεις κάθε είδους αναγκάστηκαν να πληρώσουν για λόγους υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος το 2009 και το 2010 (φορολογικά έτη), αφού τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια, η ΤτΕ αποφεύγει να το πράξει. Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι ανώνυμη εταιρεία εισηγμένη στο χρηματιστήριο, με αξία σήμερα στα 257 εκατ. ευρώ, και εκμεταλλεύεται το δημόσιο χρήμα ενώ έχει έσοδα και από εμπορικές πράξεις. Ναι μεν αποδίδει στο δημόσιο το 88% των προς διανομή καθαρών κερδών, όμως μοιράζει μέρισμα και σε ιδιώτες μετόχους (μόνο για τη χρήση του 2016 μοίρασε 1,079 δισ. στο δημόσιο και 9,5 εκατ. ευρώ σε ιδιώτες), ενώ λειτουργεί υπό ένα ιδιότυπο προστατευτικό και για πολλούς ανεξέλεγκτο καθεστώς, με αλά καρτ εξαιρέσεις από τους νόμους. Ομως δεν έχει καταβάλει έκτακτη εισφορά βάσει των νόμων 3808/2009 και 3845/2010, αν και δεν έχει εξαιρεθεί από τους συγκεκριμένους.
Το θέμα ήρθε στην επικαιρότητα ενόψει παραγραφής του φόρου για τη διαχειριστική χρήση του 2008.
Από τον Σεπτέμβριο του 2016 το Κέντρο Ελέγχου Μεγάλων Επιχειρήσεων, μέσω της Διεύθυνσης Ελέγχων, έστειλε έγγραφο στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) στο οποίο αναφερόταν ότι πρόκειται να καταλογιστεί έκτακτη εισφορά στην ΤτΕ.
Αντί όμως η διαδικασία να προχωρήσει κανονικά και η τράπεζα να πληρώσει, αφού κανένας εκ των δύο νόμων δεν την εξαιρούσε, ο Γιώργος Πιτσιλής της ΑΑΔΕ, προφανώς για να είναι καλυμμένος δεδομένου ότι ο ιδρυτικός νόμος της ΤτΕ του 1927 αναφέρει πως η τράπεζα απαλλάσσεται παντός φόρου ή τέλους, έστειλε την μπάλα στην εξέδρα υποβάλλοντας ερώτημα προς το ΝΣΚ αν στα κέρδη της ΤτΕ επιβάλλεται η έκτακτη εισφορά που προβλέπεται από τις διατάξεις των προαναφερόμενων νόμων.
Καθοριστικό ήταν βέβαια και το γεγονός ότι ο διοικητής της ΤτΕ, επικαλούμενος αυτόν ακριβώς τον νόμο, είχε καταφέρει επί υπουργίας Γκίκα Χαρδούβελη να εξαιρεθούν τα 29 πανάκριβα ακίνητα της τράπεζας από την υποχρέωση πληρωμής του ΕΝΦΙΑ, φόρο τον οποίο συνεχίζουν να πληρώνουν αγόγγυστα 5,5 εκατομμύρια φορολογούμενοι πολίτες.
Η γνωμοδότηση της ολομέλειας του ΝΣΚ με αριθμό 323 του 2016 απάλλαξε και επίσημα την ΤτΕ από την υποχρέωση καταβολής ΕΝΦΙΑ, με την επισήμανση πάντως ότι «μόνον εφόσον τα ακίνητα αυτά χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση των, κύριων ή έστω παρεπόμενων, εργασιών της Τράπεζας κατά την άσκηση των υπό του Καταστατικού της προβλεπόμενων εξαιρετικής φύσεων αρμοδιοτήτων της, ζήτημα πραγματικό, η επί του οποίου έρευνα ανήκει στην αρμοδιότητα της οικείας φορολογικής αρχής».
Με νόμους του 1927 ζητεί απαλλαγή από την έκτακτη εισφορά ο διοικητής της ΤτΕ44,25 εκατ. ευρώ, χωρίς τα πρόστιμα, υπολογίζονται οι οφειλές της ΤτΕ για την έκτακτη εισφορά
Η απόφαση
Ετσι λοιπόν, όπως συνέβη και με τον ΕΝΦΙΑ, την τελική απόφαση για το αν η ΤτΕ θα πληρώσει ή όχι έκτακτη εισφορά θα πάρει πάλι το ΝΣΚ – και μάλιστα η ολομέλεια. Κι αυτό γιατί το β’ τμήμα του ΝΣΚ, το οποίο στη συνεδρίαση της 27ης Ιουνίου ομόφωνα έκρινε ότι η έκτακτη εισφορά θα πρέπει να καταβάλλεται κανονικά από την κεντρική τράπεζα (αριθμός γνωμοδότησης 165/2017), λόγω της σημαντικότητας του θέματος παρέπεμψε την υπόθεση στην ολομέλεια.
Ενδιαφέρον έχει πάντως το σκεπτικό του β’ τμήματος, όπου επισημαίνεται ότι «εάν ο νομοθέτης επιθυμούσε να εξαιρεθεί η Τράπεζα της Ελλάδος από την επιβολή των εν θέματι εκτάκτων εισφορών, θα περιελάμβανε ρητή εξαίρεση, όπως έπραξε σε άλλες περιπτώσεις φορολογιών».
Αυτή η θέση καταρρίπτει τα επιχειρήματα που έχει επικαλεστεί στο παρελθόν ο κ. Στουρνάρας ότι η κεντρική τράπεζα αντί να καταβάλλει φόρους πληρώνει ετησίως μέρισμα, το οποίο καλύπτει όλες τις υποχρεώσεις της προς το δημόσιο, άρα η απαλλαγή της από όποιον φόρο και τέλος είναι δημοσιονομικά ουδέτερη.
Επίσης σύμφωνα με την ερμηνεία του β’ τμήματος του ΝΣΚ, κατά τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), η φορολογική απαλλαγή της ΤτΕ συνδέεται άρρηκτα με τις εργασίες εκείνες που ρητώς και λεπτομερώς αναφέρονται στο καταστατικό της και αποτελούν τον κύκλο των κυρίων ή έστω παρεπόμενων τραπεζικών της εργασιών, μη παρεχόμενη πέραν των ορίων της ειδικής και εξαιρετικής της λειτουργίας, δοθέντος ότι ούτε από την ερμηνεία των οικείων διατάξεων ούτε από τη φύση τους προκύπτει ότι σκοπήθηκε η πλήρης και απεριόριστη απαλλαγή της τράπεζας από κάθε φορολογική επιβάρυνση ή συμμετοχή στα κρατικά βάρη (ΟλΣτΕ 854/1934). «Αλλωστε, έχει συναφώς κριθεί ότι η Τράπεζα της Ελλάδος δεν απαλλάσσεται των δημοτικών τελών (ΣτΕ 447/1982, ΣτΕ 1580/1980, ΣτΕ 3441/1977, ΣτΕ 1645/1958, ΣτΕ 903/1957 κ.λπ.) και ότι με νεότερη διάταξη, εισαχθείσα όμως πριν από την ισχύ του Συντάγματος 1975, νομίμως καταργήθηκε η δασμοφορολογική, κατά την εισαγωγή εμπορευμάτων, απαλλαγή της Τραπέζης (ΣτΕ 2130, ΣτΕ 2131/1978) ως και η ταχυδρομική της ατέλεια (ΟλΣτΕ 1332/1953)», όπως τονίζεται.
Οφειλές άνω των 44 εκατ. ευρώ
Από τον ισολογισμό της ΤτΕ για τη χρήση του 2008 (οικονομικό έτος 2009), που υπογράφει ο τότε διοικητής Γιώργος Προβόπουλος, προκύπτει ότι η κεντρική τράπεζα οφείλει ποσό 21.558.424 ευρώ βάσει του νόμου 3808/2009 «Εκτακτη οικονομική ενίσχυση κοινωνικής αλληλεγγύης, έκτακτη εισφορά κοινωνικής ευθύνης των μεγάλων επιχειρήσεων και της μεγάλης ακίνητης περιουσίας και άλλες διατάξεις». Χωρίς μάλιστα να υπολογίζονται οι τυχόν προσαυξήσεις ή τα πρόστιμα. Το 2008 τα κέρδη χρήσεως της ΤτΕ ήταν 225.084.241 ευρώ.
Ακόμη 22.690.061 ευρώ πρέπει να καταβάλει η ΤτΕ με βάση το άρθρο 5 του νόμου 3845/2010 «Μέτρα για την εφαρμογή του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη-μέλη της Ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο». Στη χρήση του 2009 τα κέρδη της ΤτΕ, το προσωπικό της οποίας κατά την 31.12.2016 έφθανε τα 1.840 άτομα, ήταν 228.160.613 ευρώ.
Να σημειωθεί ότι και για τους δύο νόμους εκδόθηκαν διευκρινιστικές εγκύκλιοι (ΠΟΛ.1156/22.12.2009 και ΠΟΛ. 1181/14.12.2010) για την ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή των διατάξεων, όπου τονιζόταν ότι δεν εξαιρείται κανένας, ανεξάρτητα αν υπάγεται στις διατάξεις οποιουδήποτε νόμου ή σε οποιοδήποτε φορολογικό καθεστώς (π.χ. Τράπεζα της Ελλάδος), καθόσον οι εισφορές αυτές δεν ήταν φόρος εισοδήματος αλλά ιδιότυπη έκτακτη εφάπαξ επιβάρυνση.
Χιλιάδες επιχειρήσεις πλήρωσαν, όχι όμως η ΤτΕ
Το 2009, με το πρώτο νομοσχέδιο της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, επιβλήθηκε έκτακτη εισφορά κοινωνικής ευθύνης στα μεγάλα κέρδη των επιχειρήσεων (ΑΕ, ΕΠΕ, δημόσιες, δημοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί, υποκαταστήματα αλλοδαπών επιχειρήσεων, προσωπικές εταιρείες, κοινοπραξίες κ.λπ.), εφόσον αυτά ήταν μεγαλύτερα από 5 εκατ. ευρώ.
Ο τρόπος υπολογισμού της έκτακτης εισφοράς, που επιβλήθηκε στο συνολικό καθαρό εισόδημα ή στα καθαρά κέρδη, καθοριζόταν με διαφοροποιούμενους συντελεστές, οι οποίοι αυξάνονταν προοδευτικά ανάλογα με το ύψος των συνολικών καθαρών κερδών ως εξής: 5% για καθαρά κέρδη μέχρι και 10.000.000 ευρώ, 7% για κέρδη από 10.000.001 έως και 25.000.000 ευρώ και 10% για κέρδη από 25.000.001 ευρώ και άνω.
Για παράδειγμα, αν μία ΑΕ είχε δηλώσει καθαρά κέρδη 35.000.000 ευρώ, η έκτακτη εισφορά υπολογιζόταν ως εξής: (10.000.000 ευρώ x 5%) + (25.000.000 – 10.000.000) x 7% + (35.000.000 – 25.000.000) x 10% = 500.000 + 1.050.000 + 1.000.000 = 2.550.000 ευρώ.
Η παρέμβαση αυτή, σύμφωνα με τον τότε υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου, αφορούσε τις 300 πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις.
Την επόμενη χρονιά με τις διατάξεις του άρθρου 5 του νόμου 3845/2010 για το πρώτο μνημόνιο και με τις υπογραφές 14 υπουργών του ΠΑΣΟΚ επεβλήθη νέα έκτακτη εφάπαξ εισφορά κοινωνικής ευθύνης στο συνολικό καθαρό εισόδημα οικονομικού έτους 2010 (χρήση 2009), εφόσον αυτό ήταν πάνω από 100.000 ευρώ. Την έκτακτη εισφορά έπρεπε να καταβάλουν ημεδαπές ανώνυμες εταιρείες, δημόσιες, δημοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις και εκμεταλλεύσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα, συνεταιρισμοί και ενώσεις τους, αλλοδαπές επιχειρήσεις που λειτουργούν με οποιονδήποτε τύπο εταιρείας και κάθε είδους αλλοδαποί οργανισμοί που αποβλέπουν στην απόκτηση οικονομικών ωφελημάτων, ημεδαπές εταιρείες περιορισμένης ευθύνης, ιδιωτικές κεφαλαιουχικές εταιρείες, ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εταιρείες, κοινωνίες αστικού δικαίου που ασκούν επιχείρηση ή επάγγελμα, αστικές κερδοσκοπικές ή μη εταιρείες, συμμετοχικές ή αφανείς και κοινοπραξίες.
Ο τρόπος υπολογισμού της επιβληθείσας έκτακτης εισφοράς περιλάμβανε διαφοροποιούμενους συντελεστές, που αυξάνονταν προοδευτικά ανάλογα με το ύψος των συνολικών καθαρών κερδών ως εξής: 4% για συνολικό καθαρό εισόδημα ή καθαρά κέρδη μέχρι και 300.000 ευρώ, 6% για διαφορά του συνολικού καθαρού εισοδήματος ή καθαρών κερδών από 300.001 έως και 1.000.000 ευρώ, 8% για διαφορά του συνολικού καθαρού εισοδήματος ή καθαρών κερδών από 1.000.001 έως 5.000.000 ευρώ και 10% για διαφορά του συνολικού καθαρού εισοδήματος ή καθαρών κερδών από 5.000.000 ευρώ και άνω.
Την εισφορά αυτή πλήρωσαν περί τις 17.000 επιχειρήσεις.
Οι αραχνιασμένοι νόμοι του 1927 και τα χρυσά ακίνητα
Η ΤτΕ προκειμένου να μην πληρώσει –κάτι που έκαναν όμως χιλιάδες εταιρείες– επικαλέστηκε την απαλλακτική διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 73 του καταστατικού της, το οποίο κυρώθηκε με τους νόμους 3423/1927 και 3424/1927 ως παράρτημα διεθνούς σύμβασης και έχει, συνακόλουθα, υπερνομοθετική ισχύ. Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, «η Τράπεζα απαλλάσσεται παντός φόρου ή τέλους». Το ίδιο επιχείρημα είχε επικαλεστεί ο κ. Στουρνάρας, αρχιτέκτονας της εφαρμογής του ΕΝΦΙΑ, για να μην πληρώσει η κεντρική τράπεζα και τα εκατομμύρια του φόρου κατοχής ακινήτων που της αναλογούσε για την ιδιόκτητη περιουσία της.
Οι δραστηριότητες της ΤτΕ αναπτύσσονται στο κεντρικό κατάστημα, σε 17 υποκαταστήματα, πέντε θυρίδες και 32 πρακτορεία, ενώ μόνο για δαπάνες προσωπικού και συνταξιοδοτικών παροχών πλήρωσε 258,6 εκατ. ευρώ το 2016, 1,9 εκατ. ευρώ παραπάνω από το 2015.
Τα 29 ιδιόκτητα κτίριά της αριθμούν δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, με απόλυτο πρωταγωνιστή το κεντρικό της Πανεπιστημίου, το οποίο καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο (Πανεπιστημίου, Εδουάρδου Λω, Σταδίου και Ομήρου), συνολικού εμβαδού 6.025 τ.μ.
Στη θεμελίωση του εντυπωσιακού αυτού κτιρίου, που έγινε μόνο λίγους μήνες μετά το οικονομικό αδιέξοδο του 1932, ο τότε διοικητής της τράπεζας Εμμανουήλ Τσουδερός «απέθεσε χρυσά και αργυρά νομίσματα» από τους πιο μακρινούς της ιστορίας του ελληνισμού μέχρι τους χρόνους του κυβερνήτη Καποδίστρια, αλλά και ένα χρυσό κωσταντινάτο φλουρί που χαρίζουν στα νεογέννητα.
Στην ιδιοκτησία της τράπεζας ανήκει και το νεόδμητο κτίριο στην οδό Αμερικής 3, που εγκαινιάστηκε στις 28 Ιανουαρίου 2004 και αποτελείται από έξι υπόγειους ορόφους, πρώτο και δεύτερο ισόγειο και οκτώ υπέργειους ορόφους, συνολικής επιφάνειας 13.279 τ.μ., καθώς και το ελληνικό εργοστάσιο χρημάτων (Ιδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών) στον Χολαργό, έκτασης 19.000 τ.μ., χτισμένο το 1941.
Τα υπόλοιπα κτίρια της ΤτΕ είναι διάσπαρτα σε όλη τη χώρα, από την Ξάνθη, τη Θεσσαλονίκη και την Κέρκυρα –το τοπικό κτίριο χρονολογείται στον 17ο αιώνα– έως τη Ρόδο και τα Χανιά με το απόρθητο κάστρο από μπετόν που χτίστηκε λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
