Το 2024 η ανασκαφή στον λόφο Καστέλλι στα Χανιά, υπό τη διεύθυνση της δρος Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, πρόσθεσε νέα στοιχεία σε ένα μοναδικής σημασίας αρχαιολογικό εύρημα.
Οι συνεχιζόμενες ανασκαφές στον λόφο Καστέλλι στα Χανιά θεωρούνται από τις πιο δύσκολες στο είδος τους. Τα πυκνά στρώματα αρχαίας κατοίκησης –ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ.– υποχρεώνουν την έρευνα να προχωρά αργά, ενώ οι δυσκολίες πολλαπλασιάζονται από ένα ενεργό ανά τους αιώνες ισχυρό σεισμικό ρήγμα, με αποτέλεσμα να έχουν διαμορφωθεί στρώματα με κλίση έως 80%, τα οποία μόνο πολύ έμπειροι τεχνίτες μπορούν να αντιμετωπίσουν. Παρ’ όλα αυτά, κάθε χρόνο η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας ανταμείβει την πόλη με νέα στοιχεία που προστίθενται στη μακραίωνη ιστορία της ως μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης.
Η συστηματική ανασκαφική έρευνα στον λόφο Καστέλλι στην Παλιά Πόλη των Χανίων, υπό τη διεύθυνση της δρος Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη και με φορέα την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, επικεντρώθηκε στο οικόπεδο της οδού Κατρέ αρ. 1, τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 2024.
Κατά την πρόσφατη έρευνα ήρθε επιτέλους στο φως το αποδεικτικό στοιχείο ότι ο πολύ μεγάλος υπόστυλος χώρος συγκέντρωσης κόσμου και τελετουργιών ήταν ένα είδος λότζιας, μπροστά σε πολυώροφο συγκρότημα. Σύμφωνα με τα ευρήματα και τη θέση του, η υπόστυλη αίθουσα είχε πράγματι χαρακτήρα τελετουργικό και υποδοχής κοινού που εισερχόταν στο ανάκτορο. Με το να διασχίζεται από το ενεργό σεισμικό ρήγμα με τα καταστροφικά αποτελέσματα και τη συγκλονιστική εικόνα που δημιούργησε, υπήρξε το πλέον κατάλληλο σημείο για τη διεξαγωγή της μεγάλης θυσίας παρθένου και ζώων κατά τα μυκηναϊκά χρόνια, μοναδικής και αποδεδειγμένης θυσίας παρθένου στην ιστορία της μυκηναϊκής αρχαιολογίας (η μινωική θυσία ανδρός στις Αρχάνες είναι παλαιότερη και χρονολογείται στον 17ο αιώνα π.Χ.).
Σπάνια ευρήματα στο φως
Από την καταστροφή του ανακτορικού συγκροτήματος γύρω στο 1250 π.Χ. προέρχεται και ένα πολύ σημαντικό και σπάνιο εύρημα, παρότι εντοπίστηκε υψηλότερα, σε στρώμα του 7ου αι. π.Χ., με ιδιαίτερη βαρύτητα για την ανασκαφή του μινωικού ανακτορικού κέντρου στον λόφο Καστέλλι. Είναι ένα ταπεινό αλλά ιδιαίτερα αποκαλυπτικό και αδιαμφισβήτητο τεκμήριο για την αναγνώριση της Κυδωνίας ως σπουδαίου ανακτορικού κέντρου στα κρητομυκηναϊκά χρόνια (1400-1200 π.Χ.) Πρόκειται για μια πήλινη ενεπίγραφη ετικέτα (clay label) με τρία εγχάρακτα σημεία στη γραμμική Β΄ γραφή. Η επιγραφή αναφέρεται στην ορεινή πόλη της δυτικής Κρήτης Οδρυς ή Οθρυς και σε πρόβατα. Η ετικέτα των Χανίων αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι βρισκόμαστε ήδη μέσα στο ανακτορικό συγκρότημα της τελικής ανακτορικής περιόδου (13501250 π.Χ.) και κάπου εδώ κοντά υπάρχουν τα πολύτιμα αρχεία του.
Φρένο στην ξενοδοχοποίηση
Πώς μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός ότι σε μια ανασκαφή περιορισμένης έκτασης έρχονται στο φως κάθε χρόνο πολύ σπάνια και μοναδικά ευρήματα για την αρχαιολογία της Κρήτης και της Ελλάδας γενικότερα, όπως η θυσία παρθένου στα μυκηναϊκά χρόνια, το ισχυρό ενεργό σεισμικό ρήγμα, μεγάλος αριθμός χρυσών και αργυρών νομισμάτων της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, πινακίδες γραμμικής Α΄ και Β΄ γραφής; Στα Χανιά πιστεύεται πια ότι ο ίδιος ο λόφος συστηματικά βοηθάει, αποκαλύπτει και διαδίδει τη σπουδαιότητά του ώστε να μην επιτραπεί τελικά η μετατροπή σε ξενοδοχείο του εμβληματικού συγκροτήματος της «Μεραρχίας» στην κορυφή του, του τοπόσημου για την πόλη. Επειδή ο κίνδυνος είναι ορατός για το εγγύς μέλλον, εντελώς απαραίτητη είναι και η ασπίδα των φορέων και των ίδιων των κατοίκων των Χανίων που θα αποκρούσει και θα αποτρέψει την ξενοδοχοποίηση.
Διεθνές ενδιαφέρον
Ο χώρος της οδού Κατρέ αρ. 1 είναι μοναδικός για την αρχαιολογική επιστήμη, καθώς αποτελεί σημείο αναφοράς για ανθρωποθυσίες στα μυκηναϊκά χρόνια. Παράλληλα, αποτελεί σημείο αναφοράς για την παλαιοσεισμική επιστήμη, καθώς διασχίζεται από ενεργό σεισμικό ρήγμα και διατηρεί in situ έντονα ίχνη πολλαπλών μεγάλων σεισμών. Κατά τους γεωλόγους του Πολυτεχνείου Κρήτης, με τους οποίους συνεργάζεται η ανασκαφή, αποτελεί σπουδαίο σχολείο για τους φοιτητές Γεωλογίας. Πολύ σημαντικό συμπέρασμα της τελευταίας ανασκαφής υπήρξε ο εντοπισμός ενός ακόμη μεγάλου σεισμού που έγινε στην Κυδωνία στο τέλος του 6ου, αρχή του 5ου αι. π.Χ. Μέχρι σήμερα στον χώρο της ανασκαφής Κατρέ 1 έχουν αναγνωριστεί ίχνη από τέσσερις μεγάλους σεισμούς: στο μέσον του 13ου αι. π.Χ., στην αρχή του 6ου αι. π.Χ., στο τέλος του 6ου, αρχή του 5ου αι. π.Χ. και στο 365 μ.Χ, με τον σεισμό-«τέρας» πάνω από 8 ρίχτερ.
Φέτος το ανακτορικό κέντρο της κρητομυκηναϊκής Κυδωνίας και η τέλεση ανθρωποθυσίας στον χώρο του εντυπωσίασαν το αμερικανικό και διεθνές κοινό, κατά τις εργασίες του Παγκόσμιου Συνεδρίου του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αμερικής (ΑΙΑ), το οποίο είναι η παλαιότερη επιστημονική κοινότητα της Βόρειας Αμερικής και ο μεγαλύτερος οργανισμός στον κόσμο της αρχαιολογίας. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου 2025 και η ανασκαφέας Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη είχε ωριαία διάλεξη στην ειδική συνεδρίαση του INSTAP.