12 ερωτήσεις και απαντήσεις ρίχνουν φως στον μύθο της επένδυσης, στις υποχρεώσεις της εταιρείας και στις επιπτώσεις σε περιβάλλον και κατοίκους
Η περίπτωση των μεταλλείων χρυσού στη Χαλκιδική είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές της αντίληψης που έχουν σχεδόν το σύνολο των κομμάτων της αντιπολίτευσης αλλά και πολλοί επιχειρηματίες για το πώς πρέπει να γίνονται οι επενδύσεις στη χώρα μας.
Και είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές γιατί τα τελευταία 14 χρόνια τα μεταλλεία Χαλκιδικής έχουν συνδεθεί με σκανδαλώδη επιχειρηματικά ντιλ σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος με τις ευλογίες των εκάστοτε κυβερνήσεων.
Σκανδαλωδώς έγινε η πώληση των μεταλλείων –με μηδενικό όφελος για το δημόσιο– από την κυβέρνηση Σημίτη σε εταιρεία συμφερόντων Μπόμπολα το 2003. Οκτώ χρόνια μετά, όπως από την αρχή κατήγγειλαν επιστημονικοί φορείς, δόθηκε με ένα τρικ η άδεια εξόρυξης από την κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου. Και τώρα που έφτασε ο κόμπος στο χτένι και ο επενδυτής καλείται να αποδείξει ότι δεν ήταν τρικ η μέθοδος που πρότεινε για την παραγωγή χρυσού, άρχισαν οι απειλές και οι εκβιασμοί περί αποχώρησης και αναστολής των επενδύσεων.
Τι συμβαίνει, όμως, πραγματικά και όχι στη σφαίρα της επικοινωνίας με την περίπτωση των μεταλλείων; Επειδή η σιωπή δεν είναι (Ελληνικός) Χρυσός, το Documento κωδικοποίησε τα κρίσιμα ερωτήματα και δίνει απαντήσεις προκειμένου να αντιληφθούμε τι πραγματικά παίζεται στις πλάτες των πολιτών αλλά και των εργαζομένων της εταιρείας.
1
Από ποιον αγόρασε και σε ποιον κατέβαλε το ποσό των 2 δισ. ευρώ η καναδική Eldorado Gold για τα μεταλλεία Χαλκιδικής;
Η αγοραπωλησία έγινε το σωτήριο μνημονιακό έτος 2011 και ήταν καθαρά ιδιωτική υπόθεση. Η καναδική πολυεθνική αγόρασε τα μεταλλεία από την εταιρεία European Goldfields, συμφερόντων και της οικογένειας Μπόμπολα. Για την ακρίβεια, η επίσης καναδική European Goldfields απορροφήθηκε μέσω της ανταλλαγής μετοχών προς 1,8 δισ. ευρώ από την καναδική εταιρεία Eldorado Gold. Η απορρόφηση έγινε αμέσως μετά την έγκριση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων από το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος, που επί της ουσίας ισοδυναμεί με άδεια εξόρυξης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η European Goldfields είχε γίνει κάτοχος του 95% της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός του ομίλου Μπόμπολα αντί τιμήματος περίπου 350 εκατ. ευρώ μέσα από συνεχείς μεταβιβάσεις μετοχών.
Στην καναδική πολυεθνική που έχει σήμερα την ιδιοκτησία των μεταλλείων συνεχίζει να συμμετέχει η Ακτωρ του ομίλου Μπόμπολα με 1,1%, ενώ κατέχει και το 5% της Ελληνικός Χρυσός ΑΕ, της θυγατρικής της Eldorado Gold που λειτουργεί στη Χαλκιδική.
2
Πώς είχαν περιέλθει τα μεταλλεία στην ιδιοκτησία Μπόμπολα; Από ποιον τα αγόρασε και τι πλήρωσε;
Τα μεταλλεία ανήκαν στην καναδική TVX. Η εταιρεία αποχώρησε το 2003, μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που ακύρωσε το έργο μέσω της απαγόρευσης χρήσης κυανίου για την παραγωγή χρυσού. Μετά την ακύρωση του έργου τα μεταλλεία Κασσάνδρας μεταβιβάστηκαν στις 31.12.2003 από την TVX Hellas στο ελληνικό δημόσιο αντί 11 εκατ. ευρώ. Την ίδια ημέρα –να σημειωθεί ότι ήταν παραμονή Πρωτοχρονιάς– το ελληνικό δημόσιο πούλησε τα μεταλλεία στην εταιρεία Ελληνικός Χρυσός του ομίλου Μπόμπολα αντί 11 εκατ. ευρώ.
3
Ποιο ήταν ο όφελος του ελληνικού δημοσίου από την πώληση των μεταλλείων στον Μπόμπολα;
Το αποτέλεσμα από αυτό το ντιλ ήταν το ελληνικό δημόσιο να μη βάλει στο ταμείο του ούτε ένα ευρώ! Η αγοραπωλησία που απέφερε μηδέν έσοδα στο ελληνικό δημόσιο έγινε από την τότε κυβέρνηση Σημίτη με αρμόδιους υφυπουργούς τους Πάχτα – Καλαφάτη.
4
Γιατί η αγοραπωλησία χαρακτηρίστηκε σκανδαλώδης και σε βάρος του ελληνικού δημοσίου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή;
Στην Κομισιόν κατατέθηκε καταγγελία περί χορήγησης παράνομων ενισχύσεων στην Ελληνικός Χρυσός στο πλαίσιο της πώλησης των κρατικής ιδιοκτησίας μεταλλείων Κασσάνδρας τον Ιούλιο του 2007.
Στις 23 Φεβρουαρίου 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι το τίμημα των 11 εκατ. ευρώ που πλήρωσε η Ελληνικός Χρυσός για τα μεταλλεία –χρήματα τα οποία στην πραγματικότητα δεν πήγαν στο δημόσιο ταμείο αλλά στην προηγούμενη εταιρεία TVX– ισοδυναμούσε με παράνομη κρατική ενίσχυση κατά παράβαση των κανόνων της EE.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, το ελληνικό δημόσιο το 2003 παραχώρησε τη μεταλλευτική εκμετάλλευση της Κασσάνδρας έναντι τιμής χαμηλότερης της πραγματικής αγοραίας αξίας και απάλλαξε την εταιρεία από τους φόρους.
Κατά την Κομισιόν, η πώληση πραγματοποιήθηκε χωρίς ανοικτό διαγωνισμό ή εκτίμηση των περιουσιακών στοιχείων των μεταλλείων από ανεξάρτητο εκτιμητή, ενώ η σύμβαση προέβλεπε απαλλαγή από τους φόρους συναλλαγών, ποσό που ανερχόταν σε 1,34 εκατ. ευρώ.
Ετσι η επιτροπή με την απόφασή της κάλεσε την Ελλάδα να ανακτήσει από τον αποδέκτη (Ελληνικός Χρυσός – Μπόμπολας) την ενίσχυση ύψους 15,34 εκατ. ευρώ και ακόμη όριζε ότι τα ανακτώμενα ποσά θα βαρύνονται με τόκο από την ημερομηνία κατά την οποία τέθηκαν στη διάθεση των δικαιούχων μέχρι την ημερομηνία της πραγματικής τους ανάκτησης.
Η υπόθεση τελικά κρίθηκε οριστικά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έπειτα από προσφυγή τόσο του ελληνικού δημοσίου (επί υπουργίας Γιώργου Παπακωνσταντίνου) όσο και των εταιρειών Ελληνικός Χρυσός και European Goldfields. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απέρριψε τις προσφυγές, επιβεβαίωσε τη σκανδαλώδη πώληση και διέταξε την εταιρεία του Μπόμπολα να επιστρέψει τα 15,4 εκατ. ευρώ στο δημόσιο.
5
Αφού στη χώρα μας απαγορεύεται ρητώς η παραγωγή χρυσού με χρήση κυανίου, πώς πήρε ο Μπόμπολας το πράσινο φως από την τότε κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου;
Τα στελέχη της Ελληνικός Χρυσός παρουσίασαν τη μέθοδο της «ακαριαίας τήξης» (flash smelting) της φινλανδικής εταιρείας Outotec ως τη νέα ήπια περιβαλλοντικά μέθοδο για τη μεταλλουργική κατεργασία των ορυκτών πόρων. Στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) της εταιρείας η χρήση της μεθόδου αυτής στα συγκεκριμένα μεταλλεύματα της Β. Χαλκιδικής παρουσιάζεται ως «μια ώριμη, ευέλικτη και εξελιγμένη τεχνολογία με αποδεδειγμένη βιομηχανική εφαρμογή». Με τον τρόπο αυτό άνοιξε ο δρόμος και η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) υπεγράφη στις 8 Ιουλίου 2011 από τον τότε υπουργό ΠΕΚΑ Γ. Παπακωνσταντίνου.
Επιστημονικοί φορείς καθώς και το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων χαρακτήρισαν την προτεινόμενη μέθοδο δούρειο ίππο της «επένδυσης» της Ελληνικός Χρυσός. Κατήγγειλαν ότι η εταιρεία παραποίησε τα επιστημονικά δεδομένα της Οutotec σχετικά με τον βαθμό τεκμηρίωσης της μεθόδου, με σκοπό να πετύχει την έγκριση του επενδυτικού σχεδίου της. Κατήγγειλαν δηλαδή ότι προκειμένου και μόνο να εγκριθεί η ΑΕΠΟ παρουσίασαν μια πειραματική μέθοδο παραγωγής η οποία δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί.
6
Σε ποια στοιχεία στήριξαν οι επιστημονικοί φορείς την καταγγελία τους για μέθοδο-φάντασμα;
Η παραποίηση των επιστημονικών δεδομένων, όπως επισημαίνεται στην αναφορά που κατέθεσαν προς το ΣτΕ, προκύπτει από την Τεχνική Εκθεση Εργου Ολυμπιάδας (Technical Report on the Olympias Project/ European Goldfields, July 14, 2011) που είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα της Eldorado Gold. Εκεί η ίδια η Οutotec «απαριθμεί μια σειρά από σοβαρές αβεβαιότητες για τη βιομηχανική εφαρμογή της μεθόδου στα συγκεκριμένα συμπυκνώματα των Μεταλλείων Κασσάνδρας, ειδικά σε ό,τι αφορά την επεξεργασία του αρσενοπυρίτη σε ένα μεταλλουργικό μείγμα με περιεκτικότητα αρσενικού που είναι πολύ μεγαλύτερη και απαγορευτική για τροφοδοσία σε οποιαδήποτε άλλη μονάδα πυρομεταλλουργίας ακαριαίας τήξης παγκοσμίως».
Στην ίδια έκθεση, η Εuropean Goldfields δηλώνει: «Το σημερινό επίπεδο δοκιμών και μελετών λεπτομερούς σχεδιασμού της ακαριαίας τήξης για εφαρμογή στα συμπυκνώματα των Μεταλλείων Κασσάνδρας δεν παρέχει το κεφαλαιακό και λειτουργικό κόστος με αρκετή ακρίβεια ώστε να μπορεί να περιληφθεί σε αυτή την εκτίμηση». Οπως σημειώνει το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, η οικονομική ανάλυση που περιλαμβάνεται στην εν λόγω έκθεση δεν ενσωματώνει τη μεταλλουργία χρυσού, αλλά έχει γίνει στη βάση της πώλησης των χρυσοφόρων συμπυκνωμάτων. Δηλαδή, η μεταγενέστερη τεχνική έκθεση αφορά ένα επενδυτικό σχέδιο εντελώς διαφορετικό από την εγκεκριμένη ΜΠΕ αφού, σύμφωνα με την Outotec, η εφαρμογή της μεθόδου ακαριαίας τήξης δεν βρίσκεται ακόμη ούτε καν σε επίπεδο οικονομοτεχνικής προμελέτης.
7
Πότε άρχισαν οι προστριβές της εταιρείας με το ΥΠΕΝ και γιατί η Eldorado Gold απειλεί συνεχώς ότι θα αναστείλει την επένδυση. Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα;
Το πραγματικό πρόβλημα είναι ακριβώς η μέθοδος μεταλλουργίας που οι επενδυτές έχουν δεσμευτεί μέσω της σύμβασης ότι θα χρησιμοποιήσουν, για την οποία από την πρώτη στιγμή επιστημονικοί φορείς είχαν εκφράσει σοβαρότατες επιφυλάξεις.
Σοβαρές επιφυλάξεις, όμως, διατυπώνουν πλέον εδώ και έναν χρόνο και τα αρμόδια υπηρεσιακά στελέχη του υπουργείου Περιβάλλοντος. Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Γιώργος Σταθάκης, η πρόταση της εταιρείας για τη μέθοδο της ακαριαίας τήξης «έχει επιστραφεί εδώ και έναν χρόνο από το υπουργείο με τεχνικές παρατηρήσεις και αναμένεται η επανυποβολή της».
8
Γιατί η εταιρεία δεν έχει υποβάλει εκ νέου την πρότασή της και δεν έχει απαντήσει στις τεχνικές παρατηρήσεις που της έχουν ζητηθεί, σύμφωνα με τη διαδικασία η οποία προκύπτει εκ του νόμου;
Η εταιρεία, κινούμενη με καθαρά επικοινωνιακούς όρους και θεωρώντας ότι είναι πιο εύκολο να πιέσει πολιτικά την κυβέρνηση από το να δώσει σαφείς τεχνικές απαντήσεις, επέλεξε την τακτική του αντάρτικου και της καταγγελίας περί δυσμενούς αντιμετώπισής της.
Αυτό οδήγησε το ΥΠΕΝ στην απόφαση να προσφύγει στη διαιτησία. Οπως ανακοινώθηκε, «στην επίλυση των εκκρεμοτήτων της σύμβασης η εταιρεία πρότεινε τεχνικό διάλογο με το υπουργείο. Το υπουργείο αντιπρότεινε την πιο έγκυρη μέθοδο της διαιτησίας όπως προβλέπεται και από τη σύμβαση».
Ανθρωποι που γνωρίζουν καλά πρόσωπα και πράγματα επισημαίνουν ότι επί της ουσίας ήρθε η στιγμή που η πολυδιαφημισμένη ήπια περιβαλλοντικά μέθοδος θα αποδειχθεί φούσκα και θα επιβεβαιωθούν οι καταγγελίες περί τρικ που χρησιμοποίησε αρχικά η πλευρά Μπόμπολα και στη συνέχεια η καναδική πολυεθνική προκειμένου να πάρουν την άδεια εξόρυξης.
Λένε ακόμη ότι οι επενδυτές ήταν σίγουροι ότι θα αντιμετωπίσουν τη φούσκα με μια «φιλική κυβέρνηση», η οποία δεν θα είχε πρόβλημα να κάνει τα στραβά μάτια και να αλλάξει το επενδυτικό σχέδιο όσον αφορά το εργοστάσιο μεταλλουργίας. Να δώσει τις ευλογίες της δηλαδή προκειμένου να μην υπάρξει καθετοποίηση της παραγωγής με τη λειτουργία μονάδας μεταλλουργίας χρυσού.
9
Γιατί είναι σημαντική η καθετοποίηση της παραγωγής με τη λειτουργία μονάδας μεταλλουργίας χρυσού;
Σύμφωνα με τη σύμβαση που έχει υπογράψει το ελληνικό δημόσιο με τους επενδυτές, η καθετοποίηση της παραγωγής είναι όρος απαράβατος. Και αυτό γιατί κρίθηκε ότι μόνο με την ίδρυση μεταλλουργίας χρυσού θα έχει η εθνική οικονομία ουσιαστικά έσοδα από την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της περιοχής και θα εξυπηρετηθεί το δημόσιο συμφέρον. Χωρίς εγχώρια μεταλλουργική επεξεργασία, το δημόσιο δεν έχει να παίρνει τίποτε, σχεδόν, από φόρους. Εάν, δηλαδή, η παραγωγή του χρυσού δεν γίνεται στην Ελλάδα, το δημόσιο δεν θα έχει όφελος.
10
Γιατί οι επενδυτές δεν θέλουν τη διαιτησία; Και τι θα γίνει εάν αποδειχθεί από αυτήν τη διαδικασία ότι η μέθοδος παραγωγής για την οποία έχουν δεσμευθεί στη σύμβαση δεν μπορεί να εφαρμοστεί;
Η ΚΥΑ 201745/2011 έθεσε την εφαρμογή της συγκεκριμένης μεταλλουργικής μεθόδου ως όρο απαράβατο για την υλοποίηση του έργου. Αυτό σημαίνει ότι τροποποίηση της μεθόδου δεν επιτρέπεται χωρίς νέα διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Με απλά λόγια, εάν επιχειρηθεί αλλαγή της μεθόδου χάνει την ισχύ της η εγκεκριμένη άδεια και θα πρέπει να προταθεί νέα μέθοδος με την υποβολή νέας μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Το μόνο σίγουρο είναι ότι με δεδομένη την απαγόρευση χρήσης κυανίου δεν υπάρχει άλλη εφικτή μέθοδος παραγωγής, διαφορετικά θα είχε προταθεί από την εταιρεία.
Εν ολίγοις, εάν αποδειχθεί ότι η προτεινόμενη μέθοδος είναι φούμαρα, η σύμβαση μπορεί να ακυρωθεί και η εταιρεία θα κληθεί να αποζημιώσει το ελληνικό δημόσιο.
11
Η εταιρεία επικαλείται συνεχώς ότι η επένδυση έχει κριθεί νόμιμη από το ΣτΕ. Τι αποφάσεις έχει λάβει το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο;
Το Συμβούλιο της Επικρατείας με την 1492/2013 απόφασή του απέρριψε όλους τους λόγους ακυρότητας της ΚΥΑ 201745/2011 που προέβαλαν οι κάτοικοι. Αν και κατατέθηκαν από το Παρατηρητήριο συγκεκριμένα στοιχεία που αμφισβητούσαν τη μέθοδο παραγωγής, δεν ελήφθησαν υπόψη επειδή θεωρήθηκαν εκπρόθεσμα. Ετσι το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο ενέκρινε τους περιβαλλοντικούς όρους με βάση τη μελέτη των επενδυτών που υπόσχεται την εφαρμογή μιας ήπιας μεθόδου παραγωγής. Μόνο που ήρθε ο καιρός να κριθεί η μέθοδος αυτή στην πράξη.
12
Ποιο είναι το καθεστώς φορολογίας που επιλέγουν οι πολυεθνικές τύπου Eldorado;
Σύμφωνα με έκθεση της ολλανδικής ΜΚΟ SOMO σχετικά με τη φορολόγηση της Eldorado Gold που παρουσιάστηκε το 2014, η εταιρεία μέσα από πολυδαίδαλες διαδικασίες τελικά οδηγεί τα κέρδη σε εξωτικούς φορολογικούς παραδείσους.
Η Eldorado Gold χρησιμοποιεί μια σειρά από ολλανδικές εταιρείες-ταχυδρομικές θυρίδες (mailbox companies) για να φοροαποφεύγει στην Ελλάδα. H μητρική εταιρεία της Ελληνικός Χρυσός (Ηellas Gold SA), ιδιοκτήτριας κατά 95% των Μεταλλείων Κασσάνδρας, δεν είναι η καναδική Eldοrado Gold αλλά μια ολλανδική εταιρεία-ταχυδρομική θυρίδα με το όνομα Eldorado Gold (Greece) BV. Αυτή με τη σειρά της έχει ως μητρική μια άλλη ολλανδική εταιρεία-θυρίδα, την Eldorado Gold (Netherlands) BV. Οι εταιρείες αυτού του τύπου χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά κεφαλαίων από τα κράτη όπου γίνεται η επένδυση σε κράτη με πολύ χαμηλή φορολογία. Σύμφωνα με τη SOMO, τα χρήματα από την Ελλάδα μέσω Ολλανδίας θα απολαμβάνουν τελικά το φορολογικό καθεστώς των Μπαρμπάντος.