Τα τελευταία δύο χρόνια οι μεγαλύτερες εφημερίδες και τα ενημερωτικά δίκτυα της Δύσης ασχολούνται ασταμάτητα με το φαινόμενο της βερολινέζικης Volksbühne.
Δεν καταπιάνονται ωστόσο ούτε με την ιστορικότητα –τα επιτεύγματά της στον χώρο της γερμανικής πρωτοπορίας που καθρεφτίστηκαν στην παγκόσμια σκηνή– ούτε με τους σκηνοθέτες-σταρ που ανέδειξε μέσα στις δεκαετίες. Ασχολούνται με το άδηλο μέλλον που προδιαγράφεται εξαιτίας της αλλαγής σκυτάλης από τον Φρανκ Κάστορφ στον Κρις Ντέρκον· από τον διευθυντή-πολιτικό ακτιβιστή στον διευθυντή-εκφραστή του νεοφιλελευθερισμού.
Την ώρα που η Volksbühne βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς θεατρικής ίντριγκας και το Βερολίνο στο κατώφλι της αλλαγής πολιτιστικής ταυτότητας, το θρυλικό ανσάμπλ έρχεται για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, και παρουσιάζει τρεις από τις σημαντικότερες παραστάσεις του ρεπερτορίου του: την κωμωδία «Σ’ αγαπώ αλλά επέλεξα την αποδραματοποίηση» από τον Ρενέ Πόλες (17-18 Ιουνίου, Πειραιώς 260), τον «Παίκτη» του Ντοστογιέφσκι σε σκηνοθεσία Φρανκ Κάστορφ (19-20 Ιουνίου, Πειραιώς 260) και τη θεότρελη σάτιρα του Χέρμπερτ Φριτς «Μουρμουρητό» (23-24 Ιουνίου, Θέατρο Ολύμπια).
1890 Η εργατική τάξη του Βερολίνου θέλει τέχνη
Τα σωματεία εργατών αποκτούν ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης καθώς συνασπίζονται και χορηγούν ετησίως θεατρικές παραγωγές, τις οποίες μπορούν να παρακολουθούν καταβάλλοντας φτηνό αντίτιμο για το εισιτήριο. Η Volksbühne Berlin (σκηνή του λαού) έχει μόλις γεννηθεί. Ο εργάτης και ο διανοούμενος, η καθαρίστρια και ο ηθοποιός είναι πλέον ισότιμα μέλη στη λειτουργία αυτού του πρότυπου ανσάμπλ.
1914, πλατεία Μπίλοβπλατς (σημερινή πλατεία Ρόζα Λούξεμπουργκ)
Ο αρχιτέκτονας Οσκαρ Κάουφμαν παραδίδει στο Βερολίνο τη στέγη της Volksbühne. Στην πρόσοψη του κτιρίου χαράσσει μια φράση που αντανακλά την ιδρυτική της ιδέα: «Die Kunst dem Volke», δηλαδή η τέχνη για τον λαό. Και το θέατρο αυτό χωράει πολλούς ανθρώπους – για την ακρίβεια 2.000. Αργότερα ο προαύλιος χώρος του θεάτρου διακοσμείται με μια ακτινωτή ρόδα πάνω σε ανθρώπινα πόδια.
Μεσοπόλεμος, εποχή ριζοσπαστισμού
Το αστέρι του Ερβιν Πισκάτορ (φωτογραφία) λάμπει στη σκηνή της Volksbühne και ας είναι μόλις 31 ετών. Ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης αναλαμβάνει για τρία χρόνια, από το 1924 έως το 1927, την καλλιτεχνική διεύθυνση του οργανισμού, θεμελιώνοντας φόρμες εξπρεσιονισμού που θα ορίσουν αμετάκλητα το θέατρο του 20ού αιώνα. Κινηματογράφος και προβολές εμποτίζουν τη συνθήκη του πολιτικού θεάτρου και ο Πισκάτορ χρίζεται πατέρας όχι μόνο του «επικού θεάτρου» –για να παραδώσει τη σκυτάλη στον Μπρεχτ– αλλά και πρωτοπόρος σκηνοθέτης της «ολικής τέχνης».
Δύσκολοι καιροί, η Volksbühne μπαίνει στον γύψο
Από τη μια η εθνικοσοσιαλιστική διεύθυνση που τη μετατρέπει σε γκεμπελικό φερέφωνο και από την άλλη οι βομβαρδισμοί του 1943 που σχεδόν την ισοπεδώνουν (φωτογραφία). Ο οργανισμός βρίσκει καταφύγιο στο άλλο εμβληματικό θέατρο του Βερολίνου, το Berliner Ensemble, και θα περάσουν δέκα χρόνια για να επιστρέψει στην αποκαταστημένη εστία του. Οταν η Volksbühne επανεγκαθίσταται στην πλατεία Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο αρχιτέκτονας Χανς Ρίχτερ έχει επέμβει στον αρχικό σχεδιασμό του κτιρίου με πινελιές λιτότητας.
1961 Το Βερολίνο διχοτομείται
Η ανέγερση του Τείχους το 1961 μορφοποιεί μια νέα πραγματικότητα για τον βερολινέζικο αστικό πολιτισμό και η Volksbühne βρίσκεται στην ανατολική πλευρά. Νέος κύκλος λογοκρισίας αλλά και ένα κύμα σπουδαίων Ανατολικογερμανών σκηνοθετών, με πρώτο και καλύτερο τον Χάινερ Μίλερ.
1991 Η στιγμή της αλλαγής
«Σε τρία χρόνια θα είστε είτε “νεκροί” είτε διάσημοι». Με αυτή την πρόβλεψη το 1991 ο υπουργός Πολιτισμού Ιβάν Νάιτζελ “ευλογεί” το ρίσκο να αναθέσει την καλλιτεχνική διεύθυνση της Volksbühne στον Φρανκ Κάστορφ. Ο 39χρονος τότε σκηνοθέτης αποφασίζει να κάνει τέχνη όπως ένας ακτιβιστής. Μέσα σε έναν χρόνο το ανσάμπλ μετατρέπεται σε εκκεντρικό θεατρικό εργαστήρι, όπου το ρεπερτόριο ανανεώνεται εξαντλητικά ανά μήνα, εγκαθιδρύοντας το πλέον εκρηκτικό θέατρο της μεταπολεμικής Γερμανίας. Ναι, ο Φρανκ Κάστορφ και η Volksbühne είναι διάσημοι.
Πρόκληση στην σκηνή, ο Κάστορφ ακούει Doors
Εμπνέεται από την επανάσταση του νεοϋορκέζικου Γούντστοκ, μεταγγίζει τη ζωτικότητα και το πάθος του ροκ θεάματος στη θεατρική δράση. Γυμνοί, μεθυσμένοι και οξύθυμοι, οι ηθοποιοί της Volksbühne πετούν μπογιές και λαχανικά στους θεατές, πρωταγωνιστώντας σε αγνώριστα κλασικά κείμενα που βουλιάζουν στο multimedia θέαμα.
Το τέλος μιας εποχής ή πως το Brexit δεν σχετίζεται με το θέατρο
Είκοσι πέντε χρόνια μετά και ο θόρυβος στη Volksbühne δεν έχει κοπάσει. Αυτήν τη φορά ωστόσο δεν αφορά τον Φρανκ Κάστορφ αλλά τον διάδοχό του. Η θύελλα των αντιδράσεων που συνοδεύουν την ανάληψη διευθυντικών καθηκόντων από τον πρώην επικεφαλής της Tate Modern του Λονδίνου Κρις Ντέρκον έχει ξεφύγει από τα στενά όρια του Βερολίνου και έχει εγείρει αντιπαράθεση στους πολιτιστικούς κύκλους των μεγάλων αστικών κέντρων της Δύσης. Οι Βερολινέζοι αντιμετωπίζουν τον Ντέρκον ως εκφραστή του φιλελευθερισμού στην τέχνη, κατηγορώντας τον ότι σκοπεύει να θυσιάσει την ιστορική ταυτότητα του οργανισμού στον βωμό της «παγκοσμιοποιημένης συναινετικής κουλτούρας». Εκείνος με τη σειρά του υποδέχεται με φλεγματικό χιούμορ τις αλλεπάλληλες επιθέσεις, λέγοντας πως μόνο για το Brexit δεν του έχουν αποδώσει ευθύνες! Eνόψει της ανάληψης των καθηκόντων του το προσεχές φθινόπωρο οι παραιτήσεις από το ανσάμπλ της Volksbühne συνεχίζονται και αρκετοί είναι αυτοί που προβληματίζονται αναφορικά με τη βελγική (ο Ντέρκον είναι Βέλγος) νεοφιλελεύθερη λαίλαπα που πρόκειται να ενσκήψει.
