Νόμιζαν ότι φυλάττουν Θερμοπύλες: οι Γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες φρόντιζαν για δεκαετίες να μην μπει ούτε ακροδεξιά μύγα στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Το σύνθημά τους: «Δεξιά της Χριστιανοδημοκρατίας υπάρχει μόνο ο τοίχος». Και η συνταγή τους: η ανοχή και ακροδεξιών στο κόμμα τους (CDU/CSU), οι οποίοι καλά καμουφλαρισμένοι μέσα σε αυτό απέφευγαν να ιδρύσουν δική τους οργάνωση. Αυτό είχε προφυλάξει τη Γερμανία από μαζικά ξενοφοβικά κινήματα – σε αντίθεση με άλλες μεγάλες χώρες της δυτικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Βρετανία και η Ιταλία.
(Γράφει ο Νίκος Χειλάς)
Το αποτέλεσμα στις βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής έδειξε ότι η συνταγή αυτή δεν αποδίδει πλέον. Οι ακροδεξιοί χειραφετήθηκαν από τους Χριστιανοδημοκράτες, το κόμμα τους, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), έγινε το τρίτο σε δύναμη κόμμα στη Βουλή. Ετσι δημιουργήθηκε ένα χάσμα ανάμεσα στη Δεξιά και τον… τοίχο που καλύφθηκε από το 12,6% των ψήφων της AfD.
Η άνοδος της ακροδεξιάς σηματοδοτεί τριπλή ήττα για την Ανγκελα Μέρκελ. Η πρώτη είναι εσωκομματική. Η συντηρητική φράξια Aufbruch (Νέο Ξεκίνημα) σήκωσε ήδη κεφάλι δυο ημέρες μετά τις εκλογές και ζήτησε την παραίτησή της από την προεδρία του κόμματος και τον περιορισμό της στον ρόλο της καγκελαρίου.
«Οποιος πλαγιάσει με την καγκελάριο ξυπνά την άλλη μέρα ευνουχισμένος»
Η δεύτερη ήττα της είναι στο πεδίο της εσωτερικής πολιτικής. Για πρώτη φορά από τότε που ανέλαβε την καγκελαρία το 2005 η Μέρκελ δεν είναι πλέον σε θέση να επιλέξει κατά το δοκούν τον κυβερνητικό της σύμμαχο. Οι Σοσιαλδημοκράτες (SPD) δήλωσαν ήδη ότι περνούν στην αντιπολίτευση. Οι δυο δυνητικοί της εταίροι, οι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP) υπό τον Μάρτιν Λίντνερ και οι Πράσινοι, κάνουν τους πολύ δύσκολους – αφενός ξέροντας, όπως έλεγε τηλεπαρουσιαστής, ότι «όποιος πλαγιάσει στο ίδιο κρεβάτι με την καγκελάριο ξυπνά την άλλη ημέρα ευνουχισμένος» και αφετέρου θέλοντας να ανεβάσουν στο ύψιστο δυνατό το τίμημα μιας τυχόν συνεργασίας.
Εξίσου φανερή είναι η τρίτη ήττα της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Μέρκελ συνεχίζει μεν να εξαργυρώνει την οικονομική υπεροπλία της Γερμανίας σε πολιτική ισχύ. Οι ευρωπαϊκές μετοχές της όμως έχουν πέσει. Αυτό θα την εμποδίσει να λύνει και να δένει ανεξέλεγκτα όπως έκανε μέχρι πρότινος στις Βρυξέλλες. Επιπλέον τα εμπόδια που βάζει ο Λίντνερ στην «επανίδρυση» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως την οραματίζεται ο Εμανουέλ Μακρόν, της δένουν τα χέρια. Η πρωτοβουλία έχει περάσει έτσι στον Γάλλο πρόεδρο, ο οποίος έχει τον αέρα του νικητή των δύο πρόσφατων εκλογικών αναμετρήσεων στη χώρα του, των προεδρικών και των βουλευτικών. Αυτό υπογραμμίζεται και από τον λόγο που έβγαλε την περασμένη Τρίτη στη Σορβόννη, κατά τον οποίο ζήτησε ανήκουστα για τους Γερμανούς πράγματα: την ίδρυση ευρωπαϊκού στρατού, την είσπραξη ίδιων φόρων από τις Βρυξέλλες, τον διορισμό ενός Ευρωπαίου υπουργού Οικονομικών και πάει λέγοντας. Με αυτό και άλλα αμφισβητεί έτσι την πάλαι ποτέ πρωτοκαθεδρία της Μέρκελ στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Κλέβοντας τις ιδέες των άλλων
Ενός κακού μύρια έπονται. Η εκλογική ήττα της Κυριακής σήμανε το τέλος του μερκελισμού, του συστήματος διακυβέρνησης που επέφερε στη Μέρκελ τις σημαντικότερες επιτυχίες της. Ο μερκελισμός συνίστατο στην υποκλοπή των πιο ελκυστικών ιδεών των άλλων κομμάτων, είτε ήταν στην κυβέρνηση είτε όχι, τις οποίες η καγκελάριος πουλούσε στη συνέχεια ως δικές της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η κολοσσιαία «ενεργειακή στροφή» προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (κλοπιμαίο από τους Πράσινους) και η εισαγωγή του κατώτατου μισθού (κλεψιμέικο από την Αριστερά). Στο μέλλον θα μπει σίγουρα φρένο σε αυτό, πρώτον, από τους Ελεύθερους Δημοκράτες, και δεύτερον, από την αναθαρρημένη δεξιά πτέρυγα των Χριστιανοδημοκρατών που απεχθάνεται εξίσου τέτοιους «προοδευτικούς» νεωτερισμούς. Χωρίς τον μερκελισμό όμως η φράου Μέρκελ θα είναι πλέον η σκιά του εαυτού της.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η καγκελάριος είναι ξοφλημένη. Ομως το πεδίο δράσης της θα είναι μελλοντικά σημαντικά περιορισμένο. Αυτό θα «ροκανίσει» επιπλέον την αίγλη της. Πολλοί αναλυτές στο Βερολίνο μιλάνε για το λυκόφως της προτού αρχίσει ακόμη η νέα θητεία της.
Μεγαλοεπιχειρηματίες – επιστολογράφοι
Το τοπίο παραμένει βέβαια θολό όσο δεν αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό της νέας τριμερούς κυβέρνησης. Η έναρξή τους αναμένεται μετά τις 15 Οκτωβρίου. Η Μέρκελ θέλει να σταθμίσει προηγουμένως τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών στο κρατίδιο της Κάτω Σαξονίας, οι οποίες γίνονται την ίδια ημέρα. Ο στόχος είναι ο σχηματισμός μιας «σταθεράς κυβέρνησης», έτσι όπως το απαιτούν σε ανοικτή επιστολή τους εκατοντάδες μεγαλοεπιχειρηματίες. Αν αυτό είναι εφικτό, είναι όμως και αμφίβολο. Ο πρόεδρος των Πράσινων Τζεμ Εζντεμιρ που προαλείφεται για υπουργός Εξωτερικών και ο Λίντνερ θα τραβούν από το μανίκι τη Μέρκελ σε όλα τα βασικά θέματα – κάτι που θα μεταφράζεται σε αντίστοιχη κυβερνητική αστάθεια.
Ανεξάρτητα όμως από τον όποιο νέο ρόλο της, η Μέρκελ θα παραμείνει σίγουρα φανατική «Ευρωπαία». Το ευρώ είναι πρώτα από όλα για τη χώρα της η κότα με το χρυσό αυγό. Γι’ αυτό και δεν θα επιτρέψει ποτέ να σφαγιασθεί στον βωμό της ξενοφοβίας της Εναλλακτικής ή άλλων σοβινιστικών ομάδων.
Χάγιο Φούνκε: «Το AfD μετέτρεψε σε μίσος τους φόβους από την επανένωση»
Ο Χάγιο Φούνκε είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου
«Ηρθαμε για να μείνουμε». Αυτό διακηρύσσουν οι ηγέτες του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) που ανήκει στους μεγάλους νικητές των βουλευτικών εκλογών της περασμένης Κυριακής στη Γερμανία. Ο Χάγιο Φούνκε, ομότιμος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, αναλύει μιλώντας αποκλειστικά στο Documento τους λόγους για την ασυνήθιστη στη σύγχρονη Γερμανία άνοδό τους, καθώς και τις περαιτέρω προοπτικές τους.
Τι είναι η Εναλλακτική για τη Γερμανία, ακροδεξιό ή νεοναζιστικό κόμμα;
Ακροδεξιό. Στη Γερμανία χρησιμοποιούμε τον όρο «νεοναζί» μόνο για εκείνους που θεωρούν εαυτούς κληρονόμους του ιστορικού ναζισμού. Αυτό δεν το κάνουν οι ηγέτες της Εναλλακτικής.
Ποιοι είναι οι λόγοι για την άνοδό της;
Κυρίως οι προκαταλήψεις εναντίον των ξένων. Αυτό ξεκίνησε το 2014 με το ισλαμοφοβικό κίνημα της PEGIDA (σ.σ.: τα αρχικά της φράσης «Πατριώτες Ευρωπαίοι εναντίον του εξισλαμισμού της Εσπερίας») και πέρασε από πολλά στάδια προτού υπαχθεί στην Εναλλακτική ως πολιτικό εκφραστή της. Η σημερινή ηγεσία του κόμματος με επικεφαλής τον Αλεξάντερ Γκάουλαντ κατόρθωσε να μετατρέψει τους κοινωνικούς φόβους που προκάλεσε η επανένωση της Γερμανίας σε μίσος, το οποίο έμμεσα πήρε βίαιη μορφή. Αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, ιδίως στην ανατολική Γερμανία.
Γιατί γίνονται ξενοφοβικοί όσοι δεν έχουν επαφή με ξένους;
Πρόκειται για την προβολή των φόβων τους, σε αποδιοπομπαίους τράγους από το εξωτερικό. Οι τελευταίοι στοχοποιούνται ως η ρίζα κάθε κακού και απειλούνται με βία εάν δεν εγκαταλείψουν αμέσως τη χώρα.
Εχουν γίνει τελευταία άυλες αξίες, όπως η πολιτισμική και εθνική ταυτότητα, σημαντικότερες από τις υλικές;
Σίγουρα. Αυτό έκανε εξαρχής η PEGIDA μετατρέποντας τον φόβο για την απώλεια του μεροκάματου και της σύνταξης σε τρόμο έναντι της απώλειας της καθιερωμένης ταυτότητας. Το αποτέλεσμα ήταν η μεταμόρφωση πάμπολλων Ανατολικογερμανών σε σοβινιστές.
Οι ηγέτες της Εναλλακτικής λένε: «Ηρθαμε για να μείνουμε». Εχουν βάση τα λεγόμενά τους;
Δύσκολο να το πεις. Το μέλλον παραμένει θολό. Η μοίρα της Εναλλακτικής για τη Γερμανία εξαρτάται από τις πολιτικές που θα εφαρμοστούν εναντίον της και από το δημοκρατικό φρόνημα των κρατικών λειτουργών και της κοινής γνώμης.
Η συμπρόεδρος του AfD Φράουκε Πέτρι εγκατέλειψε το κόμμα της μόλις μια μέρα μετά τις εκλογές. Είναι η αρχή μιας γενικότερης διάσπασης;
Οχι. Το εσωκομματικό κραχ διαρκεί από καιρό. Η Πέτρι αναρριχήθηκε το 2016 πραξικοπηματικά στην εξουσία και τώρα, έναν χρόνο αργότερα, επέλεξε τη φυγή προς τα μπρός για να αποφύγει τις συνέπειες ενός πραξικοπήματος εναντίον της από τον Γκάουλαντ. Η αποχώρησή της όμως αποτελεί μεμονωμένη πράξη, οι μιμητές της είναι λίγοι.
Σημαίνει το εκλογικό αποτέλεσμα της περασμένης Κυριακής στροφή προς τη Δεξιά σε Γερμανία και Ευρώπη;
Οχι σε ό,τι αφορά ιδίως τη δυτική Ευρώπη, όπου τελευταία παρατηρείται ισχυρή αποδυνάμωση της ακροδεξιάς. Αλλά και στη Γερμανία, το 12,5% τoυ AfD είναι ασύγκριτα κατώτερο από το 30% και πλέον του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία. Πιο επικίνδυνη μου φαίνεται εδώ στη Γερμανία η εξέλιξη στους Χριστιανοκοινωνιστές της Βαυαρίας, οι οποίοι ενόψει των τοπικών εκλογών του 2018 ήδη εφαρμόζουν όλο και περισσότερο ακροδεξιές πρακτικές στο προσφυγικό.
Με το «μαρτύριο Σουλτς» χάνεται χρόνος για την αριστερή επανίδρυση του SPD
Μια του ύψους, μια του βάθους: ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα κινούνταν τις τελευταίες δεκαετίες τα εκλογικά αποτελέσματα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD). Το αποτέλεσμα της περασμένης Κυριακής παραήταν όμως του βάθους – το 20,5% ήταν το χαμηλότερο στη μεταπολεμική ιστορία του.
Πολιτική συντριβή; «Οχι» λέει μιλώντας στο Documento ο πολιτολόγος Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ. «Το SPD υπέστη κι αυτό τη γενικότερη κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας». Σε αντίθεση όμως με άλλα αδελφά κόμματα, όπως στην Ελλάδα, τη Γαλλία και την Ιταλία, τα οποία η κρίση εξαΰλωσε εκλογικά, αυτό κατόρθωσε να διατηρήσει σημαντικό μέρος των δυνάμεών του και να παραμείνει ο δεύτερος σπουδαιότερος πολιτικός παράγοντας στη χώρα.
Το σύνθημα λέγεται τώρα «επανίδρυση». Το πρώτο βήμα γι’ αυτή έγινε ήδη με το πέρασμα του κόμματος στην αντιπολίτευση, το δεύτερο με την εκλογή της αριστερής Αντρέα Νάλες σε πρόεδρο της κοινοβουλευτικής ομάδας του. Εως εδώ όμως. Το τρίτο και αποφασιστικό βήμα, η παραίτηση του Μάρτιν Σουλτς, που θεωρείται πλέον ασήκωτο βαρίδι από την προεδρία του κόμματος αναβλήθηκε μέχρι νεωτέρας. «Οι κύβοι θα ριφθούν στις 15 Οκτωβρίου, μετά τις τοπικές εκλογές στο κρατίδιο της Κάτω Σαξονίας» προβλέπει ο Νοϊγκεμπάουερ. «Αν οι Σοσιαλδημοκράτες χάσουν, ο Σουλτς θα παραιτηθεί αυτοστιγμεί. Αν όχι, το “μαρτύριο-Σουλτς” θα συνεχιστεί μέχρι την επόμενη ευκαιρία. Ετσι όμως θα χαθεί πολύτιμος χρόνος για την επανίδρυση».
Οι Σοσιαλδημοκράτες φταίνε βέβαια και οι ίδιοι για το χάλι τους. Η βασική αιτία γι’ αυτό είναι η προδοσία του «μικρού ανθρώπου», αποτέλεσμα της στροφής τους προς τον νεοφιλελευθερισμό. Προδοτική των αρχών της αλληλεγγύης ήταν κατά τα άλλα και η συμπεριφορά τους έναντι της Ελλάδας, στον βαθμό που υποστήριζαν για καιρό την πολιτική της λιτότητας του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Η εκλογική πανωλεθρία τους δεν αφορά όμως μόνο τους ίδιους. Το SPD δεν είναι κόμμα σαν όλα τα άλλα. Οχι μόνο γιατί αποτελεί τη μήτρα της γερμανικής Αριστεράς, αλλά και επειδή παρά τον εκφυλισμό και τις προδοσίες του παραμένει πανευρωπαϊκά το ισχυρότερο κομμάτι της. Κάθε ήττα του είναι λοιπόν αυτόματα και ήττα της γενικότερης Αριστεράς. Αυτό δεν επιτρέπει τη χαιρεκακία εις βάρος του – παρόλο που ενίοτε πραγματικά την αξίζει.