Είτε αποτελούν επιδοκιμασία ή προτροπή, έκφραση λαϊκής οργής είτε τη δύναμη της απήχησης και της γλωσσικής φαντασίας, τα συνθήματα συμπυκνώνουν σε λίγες λέξεις πολιτικά ήθη και κοινωνικές καταστάσεις. Οσο κι αν είναι δύσκολο να εντοπιστεί η πατρότητά τους –όπως και με το δημοτικό τραγούδι–, τα περισσότερα πάντως συνδέονται με ιστορικά γεγονότα. Ενα από τα μακροβιότερα, το «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», για παράδειγμα, που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στη δικτατορία του Μεταξά και τη χούντα, έχει πολύ βαθύτερες ρίζες. Γεννήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από την αντιπαράθεση ανάμεσα στους προοδευτικούς που ασπάζονταν τις σοσιαλιστικές ιδέες και τους χριστιανούς αναμορφωτές με φόντο το γλωσσικό ζήτημα.
Θα περιοριστούμε ωστόσο σε κάποια χλευαστικά και απαξιωτικά που ακούστηκαν από τη δεκαετία του ’60 και μετά, με αφορμή τον ποιητικό οίστρο που κατέλαβε τους χρήστες των social media τις τελευταίες μέρες. Το «Μητσοτάκη κάθαρμα» με παραλήπτη τον πατέρα του πρωθυπουργού δεν το θυμούνται μόνο οι επιζώντες Λαμπράκηδες. Το αναφέρει και ο Στρατής Τσίρκας στη «Χαμένη άνοιξη» περιγράφοντας τα Ιουλιανά και την Αποστασία. Διαχρονικό σουξέ το «Κομμούνια, θα γίνετε σαπούνια» που αναπαρήγε το εμφυλιοπολεμικό κλίμα στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή και επανέρχεται κατά καιρούς στα χείλη ακροδεξιών και χρυσαυγιτών. Ενα φυσικό ελάττωμα του Γεωργίου Ράλλη στην άρθρωση ενώνει τις φωνές των οπαδών του ΠΑΣΟΚ στο «Θέλουμε πρωθυπουργό να μπορεί να πει το ρο», ενώ οι νεοδημοκράτες ανταπαντούν: «Αυτός, αυτός είν’ αρχηγός και όχι ο μεθύστακας ο Αμερικανός».
Λόγω της εξαγγελίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη για φτηνά αυτοκίνητα το ’85 σκαρώνεται στο άψε σβήσε η ομοιοκαταληξία «Καλύτερα παπάκι παρά τον Μητσοτάκη». Απείρως πιο υβριστικό το «Στις 2 του Ιούνη πεθαίνει το γουρούνι» που έμμεσα υπέθαλψε ο Ανδρέας Παπανδρέου για να αντιμετωπίσει τη φθορά της κυβέρνησής του και να στρέψει τους ψηφοφόρους στο παρελθόν και στη μεταξύ τους βεντέτα. Υπερκομματικό το «Αέρα να φύγει η χολέρα», αλλά το σημειολογικό του ενδιαφέρον έγκειται στο ότι επιστρατεύεται μια ασθένεια για να μειωθεί ο αντίπαλος. Ανάλογης κοινωνιολογικής ερμηνείας και το «Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι». Εισαγόμενο από αριστερίστικες οργανώσεις του εξωτερικού, παραπέμπει στις έννοιες της καθαρότητας και της μιαρότητας.
Ανάλογες ενστάσεις διατυπώθηκαν προσφάτως και από ακραιφνείς ηθικολόγους, μαινόμενους χειροκροτητές και φανατικές φεμινίστριες για την παρότρυνση να συμπληρωθούν τα στιχάκια με το hashtag «δικό σας», υποστηρίζοντας ότι το συγκεκριμένο σύνθημα σιγοντάρει σεξιστικά στερεότυπα. Αγνοούν τα συμφραζόμενα, μετατοπίζουν την ευθύνη στη γλώσσα που μπορεί να είναι ένοχη ή αθώα και προσπερνούν ότι ο άμεσος αποδέκτης είναι η εξουσία του Μητσοτάκη και ο τρόπος που την ασκεί.
Ο κίνδυνος είναι άλλος. Οταν στερέψει η έμπνευση και κορεστεί η εκτόνωση οι Γιακωβίνοι του πληκτρολογίου θα επιβεβαιώσουν άθελά τους τον Μαρκούζε που ανέφερε ότι η αισχρολογία και η πολιτική δύναμη του συνθήματος είναι ατελέσφορες, αφού πρόκειται για εύκολη ικανοποίηση της δυσαρέσκειας. Οι «ξεβράκωτοι» της Γαλλικής Επανάστασης δεν αρκέστηκαν στα συνθήματα. Πήραν και το κεφάλι του Λουδοβίκου.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
