Ο δρόμος για την επανένταξη στην κοινωνία περνάει από τα θρανία.
Πέμπτη πρωί, φυλακές Κορυδαλλού. Μαζί με τη διευθύντρια του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των Φυλακών Κορυδαλλού Παγώνα Κουτούλα περνάμε την πύλη του κτιρίου όπου στεγάζεται το σχολείο για τους κρατούμενους. Προχωράμε και ανεβαίνουμε τα σκαλιά. Κατευθυνόμαστε στο εσωτερικό και φτάνουμε στο σημείο όπου λειτουργεί το σχολείο. Mια καγκελόπορτα όπως αυτές που υπάρχουν στις φυλακές χωρίζει το σχολείο από το υπόλοιπο κτίριο. Είναι ίσως το μοναδικό πράγμα που σου θυμίζει ότι βρίσκεσαι σε φυλακές.
Ο σωφρονιστικός υπάλληλος καλημερίζει τη διευθύντρια και ανοίγει την πόρτα για να περάσουμε. Μπροστά μας εκτείνεται ο κεντρικός διάδρομος του σχολείου. Δεξιά και αριστερά βρίσκονται οι αίθουσες όπου παραδίδονται τα μαθήματα και το γραφείο των καθηγητών. Οι τοίχοι του διαδρόμου δεν είναι γυμνοί αλλά διακοσμημένοι με ζωγραφιές. Πρόκειται για δημιουργήματα των μαθητών, τα οποία μάλιστα έχουν εκτεθεί δημόσια κατά το παρελθόν. Οι μαθητές τα κοιτάζουν με περηφάνια. Είναι το έργο τους, η δική τους κατάθεση ψυχής.
«Την ιδέα γι’ αυτό τον πίνακα εγώ την είχα» λέει ο Εντι ενώ μου δείχνει έναν πίνακα στον δεξή τοίχο του διαδρόμου. Είναι ένας όμορφος πίνακας, λιτός και φωτεινός. Ένα τοπίο με πράσινα, μπλε και κόκκινα χρώματα που απεικονίζει ένα σπίτι δίπλα σε ένα λιβάδι, με ένα ποτάμι να το διασχίζει.
«Δεν το έφτιαξα μόνος μου αλλά όλοι μαζί» λέει ο Έντι. «Εγώ απλώς έβαλα την ιδέα».
Μάθημα στην τάξη, χορός και τραγούδι
Το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Φυλακών Κορυδαλλού λειτουργεί από το 2005 και φιλοξενεί περί τους 100 μαθητές κάθε χρόνο. Οι 60 από αυτούς φοιτούν στον πρώτο κύκλο και οι 40 στο δεύτερο. Πρόκειται για κρατούμενους των φυλακών, οι οποίοι εκτίουν την ποινή τους στο μεγαλύτερο σωφρονιστικό ίδρυμα της χώρας. Η κ. Κουτούλα βρίσκεται στη διεύθυνση του σχολείου των φυλακών εδώ και τρία χρόνια. Γνωρίζει έναν έναν τους κρατούμενους-μαθητές και μιλά μαζί τους καθημερινά για ό,τι τους απασχολεί.
«Οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας είναι άνθρωποι που διέκοψαν στην εφηβεία τους την υποχρεωτική εκπαίδευση. Είναι άνθρωποι που ενηλικιώθηκαν, που βρέθηκαν μπροστά στις συνέπειες των πράξεών τους και είναι υπόλογοι στη Δικαιοσύνη. Οταν βρίσκονται στη φυλακή η συνθήκη του σχολείου είναι σημαντική σε πολλαπλά επίπεδα. Τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας απευθύνονται σε ενήλικους, πρέπει να υποστηρίξουν τη διαδικασία εκπαίδευσής τους και ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός ενήλικου ανθρώπου που δεν είναι ένας λευκός πίνακας» τονίζει στο Documento.
Μέσα σε μια αίθουσα οι μαθητές μαθαίνουν παραδοσιακούς χορούς. «Ελα να χορέψεις μαζί μας» μου λένε μεταξύ σοβαρού και αστείου. Κάθομαι σε μια καρέκλα και τους παρατηρώ. Πιάνονται χέρι χέρι και η δασκάλα χορού τούς δείχνει τα βήματα και τις κινήσεις.
Σε μιαν άλλη αίθουσα οι μαθητές παρακολουθούν μαθήματα υποκριτικής. Ολη τη χρονιά προετοιμάζονται για τη θεατρική παράσταση που θα δώσουν, όπως έκαναν και πέρυσι όταν ανέβασαν το έργο «Οι 12 ένορκοι».
Ο Δημήτρης Ζάχος είναι σκηνοθέτης και καθηγητής πληροφορικής στο σχολείο. «Πρέπει να δουλέψουμε με τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις σε σχέση με την τέχνη και το θέατρο. Ο χώρος της φυλακής είναι ένας χώρος όπου υπάρχουν προσωπεία. Ο καθένας υιοθετεί ένα προφίλ και μια μάσκα για να επιβιώσει με κάποιον τρόπο» εξηγεί στο Documento.
Από την πλευρά της η καθηγήτρια και εμψυχώτρια στο θέατρο Μαρία Μακρονικόλα τονίζει στο Documento: «Προσπαθούμε να εξετάσουμε με τα παιδιά τους διαφορετικούς τρόπους αφήγησης μιας ιστορίας. Και πέρυσι και φέτος υπάρχει θετική πορεία».
Ο μαθητής Παναγιώτης Βλαστός
Μαζί με την κ. Κουτούλα προχωράμε στις υπόλοιπες αίθουσες του σχολείου. Σε κάποιες γίνονται ήδη κάποια μαθήματα, σε άλλες όχι λόγω διαλείμματος. Καθώς προχωράμε οι μαθητές του σχολείου χαιρετούν τη διευθύντρια με σεβασμό. «Καλημέρα, κυρία διευθύντρια» της λένε και η ίδια απαντά ευγενικά
«καλημέρα, παιδιά». Ενας από τους μαθητές είναι ο γνωστός βαρυποινίτης Παναγιώτης Βλαστός. Είναι η δεύτερη χρονιά που παρακολουθεί το σχολείο των φυλακών. Με την ολοκλήρωσή της φέτος θα αποκτήσει απολυτήριο γυμνασίου. Ο Βλαστός καταθέτει στο Documento την εμπειρία του από τη φοίτηση στο σχολείο των φυλακών.
«Το σχολείο είναι πάρα πολύ σημαντικό για τους κρατούμενους στη φυλακή. Σου ανοίγει το μυαλό, γιατί οι πιο πολλοί φυλακισμένοι δεν έχουν βγάλει το σχολείο. Σε βοηθάει να σκέφτεσαι καλύτερα» τονίζει και συμπληρώνει: «Στη φυλακή δεν βλέπεις χρώμα. Εγώ για 25 χρόνια κάνω δέκα βήματα ευθεία και πέντε βήματα αριστερά και το χρώμα είναι αυτό που σε τρελαίνει. Εάν κάτσεις 25 χρόνια στις σκληρές φυλακές, είναι σαν αργός θάνατος». Ο γνωστός βαρυποινίτης εξηγεί
«Αποφάσισα να εκμεταλλευτώ αυτό τον χρόνο στη φυλακή γιατί ο χρόνος εδώ είναι νεκρός. Προσωπικά έχω αλλάξει τρόπο ζωής. Εχει τελειώσει για μένα η παρανομία και το σχολείο με έχει βοηθήσει πάρα πολύ να σκέφτομαι διαφορετικά» Παναγιώτης Βλαστός Βαρυποινίτης γιατί αποφάσισε να φοιτήσει στο σχολείο των φυλακών, ενώ μιλά για τους καθηγητές του σχολείου με τα καλύτερα λόγια.
«Αποφάσισα να εκμεταλλευτώ αυτό τον χρόνο στη φυλακή γιατί ο χρόνος εδώ είναι νεκρός. Προσωπικά έχω αλλάξει τρόπο ζωής. Εχει τελειώσει για μένα η παρανομία και το σχολείο με έχει βοηθήσει πάρα πολύ να σκέφτομαι διαφορετικά. Οι δάσκαλοι επίσης είναι πάρα πολύ μεταδοτικοί, είμαστε τυχεροί που έχουμε τέτοιους δασκάλους και μπορεί κάποιος, αν όντως θέλει, να μάθει».
Την επίδραση που έχει στους κρατούμενους η φοίτηση στο σχολείο εξηγεί στο Documento με βάση τη δική της εμπειρία και η κ. Κουτούλα.
«Κάθε υπόδικος κρατούμενος σε μια φυλακή έχει να αναμετρηθεί με πάρα πολλά πράγματα. Η συνθήκη του σχολείου τούς βοηθά να ανασυγκροτηθούν αφού ένα σχολείο προσφέρει αξίες μέσα από τον διάλογο και την ελευθερία. Αυτό αποτελεί τον δρόμο για μια ουσιαστική επανένταξη, χωρίς να μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι ο καθένας τον αξιοποιεί με τον ίδιο τρόπο» τονίζει στο Documento.
Ενσυναίσθηση μέσω αγγλικών
Συνεχίζοντας μπαίνουμε σε μια αίθουσα όπου μόλις έχει ξεκινήσει το μάθημα των αγγλικών. Η καθηγήτρια Πηνελόπη Καούνη και οι μαθητές μάς υποδέχονται με χαμόγελο. Είναι μια αίθουσα όπου φοιτούν μαθητές από διάφορες χώρες. Κάποιοι είναι Ελληνες, κάποιοι από Αλβανία και κάποιοι από Ρωσία. Αντιλαμβάνεται κανείς τη δυσκολία που μπορεί να ενέχει η διδασκαλία σε ένα τέτοιο τμήμα. Και όμως. Η κ. Καούνη είναι περήφανη για τη δουλειά που γίνεται εκεί.
«Ιδιαίτερα αυτό το τμήμα έχει το συναίσθημα της ενσυναίσθησης, της παιδείας μέσα του. Μακάρι να συνεχιστεί αυτός ο θεσμός» σημειώνει και συμπληρώνει: «Είμαι πολύ ευχαριστημένη. Εδωσα αλλά και πήρα πράγματα σε αυτήν τη διαδικασία. Αυτό που παίρνω από τους μαθητές μου είναι μεγάλος σεβασμός, μεγάλη όρεξη και αυτό προσφέρει μεγάλη τέρψη σε μένα να τους δώσω ό,τι καλύτερο. Εύχομαι να ’χω μαθητές σαν αυτούς που έχω δίπλα μου».
Τα ίδια αισθήματα τρέφουν και οι μαθητές για τη δασκάλα τους. Μιλούν άλλωστε γι’ αυτήν –όπως και για τους υπόλοιπους καθηγητές και τη διευθύντρια του σχολείου– με τα καλύτερα λόγια. Τα ίδια λόγια χρησιμοποιούν και για την εμπειρία τους από τη φοίτηση στο σχολείο.
«Βγάζεις το καλύτερο κομμάτι σου»
Ο Κανούσι Κατσιγιάν είναι από την Αλβανία. Σε ηλικία 13 χρόνων βρέθηκε στην Ελλάδα ενώ προηγουμένως είχε σταματήσει το σχολείο.
«Το είχα παρατήσει το σχολείο και είχα ανάγκη να έρθω εδώ. Τα δύο χρόνια ήταν πολύ σημαντικά για μένα και ειδικά η γλώσσα» σημειώνει στο Documento.
Παρόμοια είναι και η άποψη του 48άχρονου συμπατριώτη του Πάντα Λουτζίν, ο οποίος φοιτά πρώτη χρονιά στο σχολείο των φυλακών.
«Μαθαίνουμε κάθε μέρα πιο πολλά πράγματα και κάποια στιγμή εδώξεχνάω ότι είμαι φυλακή. Μας φέρονται πολύ καλά οι δάσκαλοι».
Ο Αλεξίεφ είναι 44 χρόνων και κατάγεται από τη Ρωσία. Πατέρας δύο παιδιών, μιλά για την εμπειρία του στον Κορυδαλλό: «Το σχολείο είναι το καλύτερο κομμάτι που υπάρχει στο σωφρονιστικό σύστημα. Βγάζεις τον καλύτερο εαυτό σου και μορφώνεσαι».
Ο Ιάσων Γιαγκούλας είναι 50 χρόνων και φοιτά στον δεύτερο κύκλο. Για χρόνια ζούσε στη Γερμανία, με αποτέλεσμα τα αγγλικά του να μην είναι και τόσο καλά. «Είμαι πολύ ευχαριστημένος. Ειδικά με τα αγγλικά έκανα αναβάθμιση επειδή ζούσα στη Γερμανία 30 χρόνια. Ολοι οι καθηγητές είναι πολύ καλοί, καλύτεροι από το νυχτερινό σχολείο όπου είχα φοιτήσει. Χάρηκα πάρα πολύ που μου δόθηκε μια ευκαιρία να φοιτήσω και να πάρω και το απολυτήριο έστω του γυμνασίου».
«Το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας έχει βοηθήσει τα πιο πολλά παιδιά να ξεφεύγουν από τη φυλακή και να σκέφτονται διαφορετικά» τονίζει από την πλευρά του στο Documento ο Χάρης Παρασκευόπουλος και συμπληρώνει: «Το μάθημα είναι λίγο διαφορετικό από το έξω. Απευθύνεται σε ενήλικες. Γενικά όμως υπάρχει συνεργασία και με τα άλλα παιδιά. Δεν υπάρχει ρατσισμός. Εγώ θα ήθελα πραγματικά να συνεχίσω, να πάω και λύκειο. Είναι ευκαιρία αφού έχεις τον χρόνο. Εξω δεν θα το ’κανα ποτέ».
«Ο σεβασμός είναι αποτέλεσμα του σεβασμού»
Ένα ζήτημα με το οποίο έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι οι καθηγητές στα σχολεία αυτά είναι η ανομοιογένεια των τμημάτων. Ανθρωποι με διαφορετική καταγωγή, ηλικία κ.λπ. καλούνται να συνεργαστούν όσο πιο αρμονικά μπορούν μέσα στην αίθουσα υπό την επίβλεψη κάποιου καθηγητή.
«Η φιλοσοφία αυτών των σχολείων είναι να δούμε τις ανάγκες των ομάδων εκπαιδευομένων οι οποίες δεν είναι ομοιογενείς. Η ανομοιογένεια αφορά ηλικία, χώρα προέλευσης, εκπαιδευτικές εμπειρίες και κοινωνικές εμπειρίες, αν ανταποκρίνονται μαθησιακά. Οι πιο δύσκολες περιπτώσεις είναι αυτοί που ξέρουν να γράφουν και να διαβάζουν αλλά είναι αποκομμένοι σε ό,τι αφορά θετικές και κοινωνικές επιστήμες. Αυτή η επαναπροσέγγιση είναι παρά πολύ ενδιαφέρουσα για τους ίδιους. Στόχο των εκπαιδευτικών αποτελεί να είναι και δημιουργική» σημειώνει η κ. Κουτούλα.
Ερωτηθείσα μάλιστα για τον σεβασμό που δείχνουν οι μαθητές του σχολείου τόσο προς την ίδια όσο και προς τους άλλους καθηγητές του σχολείου δίνει τη δική της απάντηση.
«Η ανάληψη αυτής της θέσης είχε πίσω της αξιακή παρακαταθήκη γιατί σέβομαι τους εκπαιδευόμενούς μου ανεξάρτητα από την προέλευσή τους. Ξεκίνησα να υλοποιώ ό,τι σέβομαι στην ομάδα μου. Ο σεβασμός είναι κάτι που δεν επιβάλλεται· είναι κάτι που κερδίζεται. Για μένα οι άνθρωποι αυτοί είναι εντός πλαισίου, θέλω να πιστεύω ότι τους ενδιαφέρει και προσπαθώ. Νομίζω ότι ο σεβασμός είναι αποτέλεσμα του σεβασμού που εγώ ως πρόσωπο και οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας αυτά τα χρόνια επιδεικνύουν κάθε μέρα απέναντι σε αυτήν τη σχέση που είχαμε, δάσκαλου και μαθητή» αναφέρει.
