Eπειτα από µισό αιώνα ελληνικής εκδοτικής σιωπής στην Κωνσταντινούπολη, τον Ιούνιο του 2012 εµφανίζονται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων της τρεις νέες ελληνικές εκδόσεις από έναν νεοσύστατο τότε εκδοτικό οίκο µε έδρα στο Καράκιοϊ.
Ο λόγος για τον Ιστό, η ιστορία του οποίου ξεκινά όταν το 2011 µια παρέα νέων ανθρώπων, ο Γιώργος Μπενλίσοϊ, η Άννα Μαρία Ασλάνογλου, ο Στέφανος Μπενλίσοϊ, ο Φώτης Μπενλίσοϊ, ο Σετσκίν Ερντί, ο Χάρης Θεοδωρέλλης-Ρήγας και ο Αντώνης-Φοίβος Νομικός –τέσσερις Ρωµιοί, ένας Τούρκος και δύο Ελλαδίτες–, ένωσαν την αγάπη τους για το βιβλίο και την Ιστορία, το πάθος τους για την Πόλη και τον πολιτισµό της αλλά και τις κοινές ανησυχίες τους για τον σύγχρονο αστικό βίο και ίδρυσαν έναν ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο µε συµβολικό όνοµα.
Ο Ιστός δηµιουργήθηκε για να καλύψει ένα εκδοτικό κενό στην Πόλη: την κυκλοφορία ανέκδοτων έργων Ρωµιών συγγραφέων αλλά και την πρόσβαση του τουρκόφωνου αναγνωστικού κοινού σε κλασικά έργα της νεοελληνικής γραµµατείας, σε πρωτογενείς ιστορικές πηγές και ακαδηµαϊκά πονήµατα. Σήµερα µετρά πενήντα τίτλους βιβλίων στα ελληνικά και τα τουρκικά µε µεταφράσεις από πρωτότυπα κείµενα αλλά και δίγλωσσες εκδόσεις. Επίσης πραγµατοποιεί δεκάδες εκδηλώσεις, ενώ από το 2017 διοργανώνει καθηµερινά µαθήµατα ελληνικής γλώσσας, χορωδίας, βυζαντινής µουσικής και ελληνικών χορών στο µικρό στέκι που δηµιούργησε, το καφέ-βιβλιοπωλείο Ιστός, σε ένα κάθετο στενό της Ιστικλάλ στην καρδιά του Πέραν.
Ο ευρύτερος κύκλος του αποτελείται πλέον από δεκάδες µέλη. Συνδυάζοντας την εκδοτική δραστηριότητα µε τις τέχνες δηµιούργησε µια δραστήρια πολυεθνοτική συλλογικότητα η οποία στρέφοντας µε δηµιουργικότητα και δυναµισµό το ενδιαφέρον της τόσο στο χθες όσο και στο σήµερα της Κωνσταντινούπολης µελετά το µειονοτικό φαινόµενο. Ο Ιστός φιλοδοξεί το ρεύµα «νοσταλγίας» που υπάρχει σήµερα για τους Ρωµιούς στην Πόλη να αντικατασταθεί από µια ουσιαστική πολιτιστική παραγωγή, όπως τονίζουν για το οχτάχρονο εγχείρηµά τους δύο από τα ιδρυτικά µέλη του, η Πολίτισσα Αννα Μαρία Ασλάνογλου και ο Αθηναίος Χάρης Θεοδωρέλλης-Ρήγας που συνάντησα στην Πόλη.
Τελικά ο Ιστός δεν είναι µόνο εκδοτικός οίκος;
Χάρης Θεοδωρέλλης-Ρήγας: Είναι µια συλλογικότητα που ειδικεύεται στον πολιτισµό, στην έκδοση βιβλίων, στις µεταφράσεις και στην επιµόρφωση. ∆εν είναι ένας οποιοσδήποτε εκδοτικός οίκος, µε την έννοια της θεµατολογίας του. Εχει καταβολές από την ελληνική κουλτούρα και ένα βασικό κοµµάτι της δουλειάς µας είναι να µπει ξανά η ελληνική γλώσσα στον δηµόσιο λόγο, αλλά το βασικότερο χαρακτηριστικό του Ιστού είναι ότι κοιτάει µπροστά, δεν κοιτάει πίσω.
Αννα Μαρία Ασλάνογλου: Ο στόχος ήταν εξαρχής να δηµιουργηθεί µια πολυπολιτισµική κολεκτίβα. Το 2012 ξεκινήσαµε τις εκδόσεις, το 2014 κάναµε τις πρώτες ταινίες µας, το 2017 ανοίξαµε το καφέ όπου κάνουµε τα µαθήµατα. Το βασικό αίτηµά µας δεν είναι να νοσταλγήσουµε το παρελθόν, να λέµε πόσο ωραία ήταν η Κωνσταντινούπολη και πόσοι Ελληνες ζούσαν εδώ, αλλά να συζητήσουµε για το σήµερα γνωρίζοντας το παρελθόν –και φυσικά δεν ήταν ροζ τα πράγµατα στο παρελθόν– σε µια κοινωνία που µας χωράει όλους.
Πότε έπαψε να είναι ταµπού το ελληνικό στοιχείο στην Πόλη;
Χ.Θ.-Ρ.: Μέχρι και τα τέλη του ’90 ήταν ταµπού, σήµερα όµως η Ελλάδα είναι της µόδας στην Τουρκία. Πολλοί πηγαίνουν στη Μυτιλήνη, πίνουν λίγο ούζο, επιστρέφουν εδώ και λένε: «Τι ωραία που είναι η Ελλάδα». Ηδη όταν ήρθα στην Πόλη το 2006 είχε αρχίσει να υπάρχει ένας έντονος επιφανειακός φιλελληνισµός, ο οποίος αρχικά ξεκίνησε ως «φιλορωµαιισµός». Οσο ζω εδώ ακούω συχνά να λένε «µακάρι να µην είχαν φύγει οι Ελληνες, το 1923 ο καλύτερος παπουτσής στο Μπέγιογλου ήταν Ρωµιός» και άλλα συναφή. Το ελληνικό στοιχείο σιγά σιγά έγινε mainstream στην Τουρκία και οι άνθρωποι άρχισαν να συζητούν θέµατα τα οποία παλιότερα δεν συζητιούνταν.
Α.Μ.Α.: Το κοσµοπολίτικο παρελθόν της Πόλης και η νοσταλγία γι’ αυτό άρχισαν να συζητιούνται στις αρχές του 2000. Υπήρχαν όµως ήδη άνθρωποι που ενδιαφέρονταν για την ελληνική λογοτεχνία. Ανθρωποι που ανήκαν βέβαια σε αριστερούς κύκλους. Η «Λωξάντρα» της Μ. Ιορδανίδου έκανε µεγάλη αίσθηση όταν κυκλοφόρησε στην Τουρκία τη δεκαετία του ’90, όπως και τα έργα της ∆. Σωτηρίου. Ακριβώς γι’ αυτό ιδρύθηκε ο Ιστός, ορµώµενος από µια αριστερή νοοτροπία που υπήρχε ήδη εδώ και κάποιοι µετέφραζαν κείµενα της ελληνικής λογοτεχνίας. Οι µεταφράσεις όµως αυτές γίνονταν µέσω µιας τρίτης γλώσσας.
Χ.Θ.-Ρ.: Και καταλαβαίνουµε όλοι πόσο χάνουν µε αυτό τον τρόπο τα κείµενα, ειδικά αυτά που έχουν µια εντοπιότητα, έχουν µια σηµασία για την Πόλη, για την ιστορικότητά της, για τη µνήµη. Αυτό είναι ένα κενό που προσπαθεί να καλύψει ο Ιστός. Μέχρι πρόσφατα οι φοιτητές στο τµήµα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήµιο Ισταµπούλ δεν είχαν στα χέρια τους µια µετάφραση του Καβάφη που να έχει γίνει από τα ελληνικά, το διανοείστε;
Αν κάποιος θέλει να συναντήσει Ελληνες στην Πόλη, θα τους βρει σήµερα στο καφέ του Ιστού;
Χ.Θ.-Ρ.: ∆εν είναι µέρος όπου συναντιούνται τα µέλη της οµογένειας µε την αυστηρά κοινοτική έννοια. Οποιοσδήποτε έχει ενδιαφέρον να µάθει ή να µιλήσει ελληνικά έρχεται εδώ. Επίσης είναι ο χώρος όπου µετά τις 20.00 γίνονται τα µαθήµατα.
Α.Μ.Α.: Είναι ένα σηµείο συνάντησης ανθρώπων διάφορων ηλικιών και εθνοτήτων που ενδιαφέρονται όχι µόνο για την ελληνική γλώσσα αλλά και για την ιστορία, τη µουσική, το σινεµά. Σήµερα το πρωί ήρθε ένας ηλικιωµένος κύριος ο οποίος είναι Ρωµιός, γεννήθηκε στη Γερµανία και τώρα επέστρεψε στη Μάκρη και πηγαινοέρχεται στην Κωνσταντινούπολη για να ψάξει τις ρίζες του. Ρώτησε κάπου λοιπόν πού µπορεί να µιλήσει ελληνικά και τον έστειλαν στον Ιστό.
Τι θα θέλατε να συµβεί στο µέλλον τόσο για τον Ιστό ως εγχείρηµα όσο και για την κοινωνία στην οποία απευθύνεται;
Α.Μ.Α.: Συχνά όταν συστήνοµαι σε κάποιον µε ρωτάει από πού είµαι και πότε ήρθα εδώ και σχολιάζει πόσο ωραία τουρκικά µιλάω. Είναι πολλοί που τους Ρωµιούς µας θεωρούν ξένους. Στόχος µας είναι να µη θεωρείται ο Ιστός ξένος στην Πόλη. Τα ελληνικά να µη θεωρούνται ξένα, η λογοτεχνική δηµιουργία των ανθρώπων που έχουν γεννηθεί, έχουν µεγαλώσει και µορφωθεί σε αυτή την κοινωνία να µη θεωρείται ξένη.
Χ.Θ.-Ρ.: Στην αρχή σε κάποια βιβλιοπωλεία έβαζαν τα βιβλία µας στο ράφι της ξένης λογοτεχνίας και πηγαίναµε και κάναµε παράπονα. ∆εν είναι ξένη λογοτεχνία τα βιβλία των Ρωµιών συγγραφέων οι οποίοι έγραφαν για τη ζωή τους στην Πόλη. Για µένα το στοίχηµα είναι η ελληνικότητα να είναι κοµµάτι της Τουρκίας. Σε αυτό έχω αφιερωθεί, να βλέπουν στην Τουρκία και τα βιβλία µας και τα µαθήµατά µας όχι ως κάτι που έρχεται απέξω αλλά ως κοµµάτι αυτής της κοινωνίας. Πρακτικά θα θέλαµε έναν µεγαλύτερο χώρο για να δραστηριοποιούµαστε µε άνεση και κυρίως περισσότερους ανθρώπους κοντά µας µε τους οποίους να µπορούµε να συνεργαστούµε. Αυτό είναι το κλειδί για όλες τις ασυνέπειές µας, τα λάθη µας, τις ατέλειές µας, οι οποίες υπάρχουν. Οταν έρχεται κάποιος από την Ελλάδα και έχει παραπλήσιο τρόπο σκέψης µ’ εµάς, είµαστε πάντα ανοιχτοί να του προσφέρουµε έναν λόγο να βρίσκεται εδώ, να συντηρείται, είτε στις εκδόσεις είτε στα µαθήµατα. Χρειαζόµαστε περισσότερο ανθρώπινο δυναµικό στον Ιστό.
Α.Μ.Α.: Εγώ διάλεξα να µη φύγω από την Πόλη, να σπουδάσω και να εργαστώ εδώ, οι περισσότεροι όµως συνοµήλικοί µου Ρωµιοί έφυγαν. Ηθελαν να ζήσουν στην Ελλάδα ή σε µια ευρωπαϊκή χώρα.
Τελευταία παρατηρείται µεγάλη ροή Ελλήνων προς την Πόλη. Κάνουν την αντίστροφη διαδροµή. Εσύ, Χάρη, είσαι ένας από αυτούς.
Χ.Θ.-Ρ.: Κανένας όµως δεν τους διευκόλυνε να εγκατασταθούν εδώ. Και εγώ και όλοι όσοι από τους Ελλαδίτες δραστηριοποιούµαστε στον Ιστό δυσκολευτήκαµε πολύ για την άδεια παραµονής, για την άδεια εργασίας. Αν αυτή η κυβέρνηση στην Τουρκία ή οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση ενδιαφερόταν πραγµατικά για την οµογένεια ή πίστευε ότι πρέπει να πάρει µέτρα ώστε να αποκαταστήσει µια ιστορική αδικία, το πρώτο πράγµα που έπρεπε να κάνει είναι να διασφαλίσει τη δηµογραφική ευρωστία της. Η µειονότητα θα σβήσει δηµογραφικά σε λίγα χρόνια.
Α.Μ.Α.: Κάτι που µας ενοχλεί στον Ιστό είναι όταν οι άνθρωποι εφαρµόζουν άλλα µέτρα και άλλα σταθµά στην Ιστορία και στο παρόν. Γι’ αυτό µιλάει ο Χάρης για επιφανειακό φιλελληνισµό που βλέπεις να συµβαδίζει απόλυτα στο µυαλό κάποιου µε το µίσος για έναν άλλο «άλλον». Στον Ιστό αυτό εννοούµε λέγοντας ότι δεν µένουµε στη νοσταλγία. Κάποια µαθήµατα, αν υποθέσουµε ότι παίρνουµε κάποια µαθήµατα µελετώντας το παρελθόν, θεωρούµε αναγκαίο να εφαρµόζονται στο παρόν.
Αυτή την Κυριακή θα επαναληφθούν οι εκλογές για τη δηµαρχία της Κωνσταντινούπολης. Πιστεύετε ότι το αποτέλεσµα θα φέρει ανακατατάξεις στην καθηµερινότητά σας;
Χ.Θ.-Ρ.: ∆εν θεωρώ ότι θα γίνουν πολύ µεγάλες ανακατατάξεις τα επόµενα τρία τέσσερα χρόνια όποιο κι αν είναι το αποτέλεσµα. Μέχρι τις εθνικές εκλογές πιστεύω ότι η κατάσταση θα συνεχίσει κάπως έτσι.
Α.Μ.Α.: Τα τελευταία χρόνια πολλοί φίλοι µας δηµοσιογράφοι, καλλιτέχνες, ακαδηµαϊκοί διώκονται, καταδικάζονται ή αναγκάζονται να φύγουν από τη χώρα. Οι εκλογές θα µας δείξουν πώς θα περάσουν τα επόµενα χρόνια για την κυβέρνηση και αυτό σηµαίνει πολλά και για τους πολίτες αλλά και ειδικά για όσους διώκονται και περιµένουν να δουν τι θα γίνει. Με ανησυχεί το θέµα µε τις ελευθερίες που περιορίζονται. Και στον χώρο της τέχνης όπου κινούµαι επαγγελµατικά αλλά και γενικότερα στην κοινωνία.
INFO
Για τα νέα του Ιστού επισκεφτείτε τη σελίδα του στο Facebook: www.facebook.com/ekdosisistosyayin/ . Το καφέ-βιβλιοπωλείο του Ιστού βρίσκεται στη διεύθυνση Buyukparmakkapi-Tel Sokak No 2, απέναντι από τον Αθλητικό Σύλλογο Πέρα στο Μπέγιογλου.
