Ταινίες και από τις δύο πλευρές του φράχτη της Γάζας που όχι μόνο σκιαγραφούν τις γκρίζες ζώνες αλλά τονίζουν την αποτυχία να βρεθεί μια βιώσιμη λύση εδώ και δεκαετίες.
Μια δεκάδα φιλμ και σειρών γύρω από τη διαμάχη Ισραηλινών και Παλαιστινίων με σκοπό όχι φυσικά να δώσουν τη λύση σε ένα μίσος που διαρκεί έναν αιώνα, αλλά να δώσουν έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο και στην τραγωδία της απώλειας αθώων ψυχών – και φυσικά να αποδώσει το ανάλογο μερίδιο ευθύνης στις ηγεσίες των δοκιμαζόμενων λαών. Η επιλογή δεν ήταν εύκολη, καθώς έχουμε δει αρκετές δυνατές ταινίες. Πολλές έμειναν εκτός της λίστας, όπως το αριστουργηματικό animation «Βαλς με τον Μπασίρ» του Ισραηλινού Αρι Φόλμαν, ο οποίος ξεδιπλώνει τις προσωπικές οδυνηρές μνήμες από τον πόλεμο του Λιβάνου το 1982, μια ταινία που αποτελεί ορόσημο για την κατανόηση των συρράξεων στην ευρύτερη περιοχή.
Παράδεισος τώρα
(2005, Χανί ΑμπούΑσάντ)
Δυο νεαροί Παλαιστίνιοι, φίλοι από παιδιά, οδηγούνται ύστερα από μια νύχτα με την οικογένειά τους σε αποστολή αυτοκτονίας στο Τελ Αβίβ έχοντας βόμβες ζωσμένες στο σώμα τους. Ο Παλαιστίνιος ΑμπούΑσάντ καταγράφει την ιστορία από την πλευρά των βομβιστών, προσπαθώντας να διεισδύσει στον χαρακτήρα και στις σκέψεις τους προκειμένου να κατανοήσει τι τους μετατρέπει σε καμικάζι αυτοκτονίας. Οδηγείται στην καταδίκη της πράξης τους αλλά τονίζει ταυτόχρονα την ευθύνη των Ισραηλινών γι’ αυτήν, καθώς με το να κατέχουν εδάφη των Παλαιστινίων «κάνουν τον εγχώριο πληθυσμό ξένο στον ίδιο του τον τόπο, με αποτέλεσμα να αντιδρά με όποιον τρόπο μπορεί», όπως είχε πει σε μια συνέντευξή του ο σκηνοθέτης. Το φιλμ, που κέρδισε τη Χρυσή Αρκτο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, είναι γυρισμένο με εβραϊκά κεφάλαια και ήταν υποψήφιο για Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 2006 εκπροσωπώντας την Παλαιστίνη.
Αμίρα
(2021, Μοχάμεντ Ντιαμπ)
Μια 17χρονη Παλαιστίνια ήρθε στον κόσμο χάρη στο σπέρμα που είχε φυγαδεύσει ο φυλακισμένος πατέρας της, Ναγουάρ, από το κελί του εγκλεισμού του. Οταν όμως αποκαλύπτεται πως ο Ναγουάρ είναι στείρος η νεαρή Αμίρα και η οικογένειά της χάνουν τη γη κάτω απ’ τα πόδια τους. Μετά τη σκιαγράφηση της σύγχρονης αιγυπτιακής πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας με τα «Κλούβα» και «Οι γυναίκες του λεωφορείου 678» ο Αιγύπτιος σκηνοθέτης στρέφεται στην καρδιά ενός απίστευτου δράματος που παρουσιάζει την αντιπαλότητα Ισραηλινών – Παλαιστινίων μέσα από ένα άλλο πρίσμα και με βάση μια ιστορία που μοιάζει απίθανη αλλά είναι πέρα ως πέρα αληθινή. Ο σκηνοθέτης εμπνεύστηκε διαβάζοντας στις εφημερίδες μια συγκλονιστική ιστορία που σεναριακά γίνεται εργαλείο σκιαγράφησης ενός παρανοϊκού κόσμου παγιδευμένου στο τυφλό μίσος: Ισραηλινοί φύλακες αντικαθιστούσαν το σπέρμα των Παλαιστίνιων φυλακισμένων με δικό τους (προβάλλεται στο Cinobo).
Fauda
(4η σεζόν, 2015-23, των Λίορ Ραζ και Αβι Ισαχάροφ)
Μια ομάδα Ισραηλινών πρακτόρων αναλαμβάνει να εντοπίσει έναν Παλαιστίνιο στρατιωτικό ηγέτη που ευθύνεται για τον θάνατο δεκάδων Ισραηλινών. Κι ενώ αρχικά οι προθέσεις είναι να μοιραστεί ισόποσα η πίτα της ευθύνης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, στη συνέχεια οι μάσκες πέφτουν και ο κεντρικός ήρωας και αρχηγός της ομάδας των Ισραηλινών πρακτόρων Ντορόν μοιάζει μεν με φονική πολεμική μηχανή αλλά διατηρεί την ανθρωπιά του και την τρυφερότητα του ερωτευμένου όταν γνωρίζει τη γλυκιά Παλαιστίνια γιατρό. Αντίθετα, οι αντίπαλοί του κυμαίνονται μεταξύ τυφλού μίσους και ελάχιστης λογικής (προβάλλεται στο Netflix).
Ομάρ
(2013, Χανί Αμπού-Ασάντ)
Ο ήρωας του τίτλου είναι ένας νεαρός Παλαιστίνιος που συλλαμβάνεται για τον φόνο ενός Ισραηλινού στρατιώτη και βρίσκεται εγκλωβισμένος ανάμεσα στον εκβιασμό των δυνάμεων κατοχής και την καχυποψία των δικών του συναγωνιστών. Υποψήφιο για ξενόγλωσσο Οσκαρ δράμα αγωνίας, το οποίο όχι μόνο αποτυπώνει ρεαλιστικά μια αδιέξοδη καθημερινότητα (από τις πιο συναρπαστικές κινηματογραφικές αποδόσεις η ανάδειξη της Δυτικής Οχθης σε τόπο μαρτυρίου), αλλά παρουσιάζει με συγκλονιστικό τρόπο πώς αναγκάζεται ένας ιδεολόγος να μεταμορφωθεί σε πληροφοριοδότη. Καίρια ηθικά διλήμματα κουμπώνουν με τη σκληρή πραγματικότητα των κατεχόμενων, με τον διάσημο Παλαιστίνιο σκηνοθέτη να εστιάζει την κριτική του στον καταστροφικό διχασμό των συμπατριωτών του, όπου έχει παίξει ρόλο και η ισραηλινή προπαγάνδα.
Γάζα, αγάπη μου
(2020, Ταρζάν και Αραμπ Νάσερ)
Ενας εξηνταπεντάχρονος ψαράς στη Γάζα είναι κρυφά ερωτευμένος με μια μεσήλικη μοδίστρα. Κι ενώ ο αγχωμένος άντρας σχεδιάζει να της εξομολογηθεί τα αισθήματά του ένα αρχαίο άγαλμα του θεού Απόλλωνα πιάνεται στα δίχτυα του, προκαλώντας του απρόσμενους μπελάδες, καθώς η Χαμάς θέλει πάση θυσία να αποκτήσει τον πολύτιμο θησαυρό. Η γλυκόπικρη ανθρωπιά και ο ρομαντισμός χτυπούν στην καρδιά του μεσανατολικού και κριτικάρουν ανελέητα τα στερεότυπα, την καταπίεση και τον συντηρητισμό που μαστίζουν και τις δύο κοινότητες, αποκαλύπτοντας ότι Παλαιστίνιοι και Ισραηλίτες έχουν περισσότερα κοινά από όσα φαντάζονται. Η στωική πρόταση των δύο γεννημένων στη Γάζα σκηνοθετών είναι καλοδεχούμενη, αν και στα όρια μιας μάλλον αφελούς αισιοδοξίας που υποστηρίζει ότι η επιβίωση είναι θέμα (ερωτευμένης) καρδιάς (προβάλλεται στο Cinobo).
Ο χρόνος που απομένει
(2019, Ελία Σουλεϊμάν)
Ο γνωστότερος σκηνοθέτης της Παλαιστίνης απέκτησε φήμη το 2002 με την πολυβραβευμένη «Θεϊκή παρέμβαση», μια ιδιοσυγκρασιακή κωμωδία γύρω από τη ζωή ενός ερωτευμένου άντρα στη Ραμάλα. Σχεδόν δύο δεκαετίες ύστερα από εκείνη την ταινία ο Σουλεϊμάν «σοβαρεύει» και αφηγείται ένα σχεδόν επικό δράμα που έχει ως θέμα τη ζωή της οικογένειάς του στη διάρκεια δεκαετιών, με αφετηρία το 1948 –έτος ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ– και κατάληξη έναν αναπόδραστο κύκλο πόνου και θανάτου που φτάνει ως τις μέρες μας. Ο Ελία Σουλεϊμάν με το χαρακτηριστικό λιτό και «αυτοβιογραφικό» κινηματογραφικό ύφος κρατάει απόσταση και μένει παρατηρητής του θεάτρου παραλόγου που παίζεται στα ερείπια της πάλαι ποτέ όμορφης χώρας του, καταθέτοντας συνειδητά την έκδηλη αμηχανία του και την αποδοχή ότι τα πράγματα από εδώ και πέρα μόνο χειρότερα μπορεί να γίνουν. Και στο τέλος δείχνει να αναρωτιέται πού οδηγεί κάθε πράξη βίαιης αντίστασης. Πιο κοντά στην απελευθέρωση ή μήπως γίνεται άλλοθι για πιο βίαια και απάνθρωπα αντίποινα;
1.341 καρέ έρωτα και πολέμου
(2022, Ραν Ταλ)
Το πορτρέτο του διασημότερου πολεμικού φωτογράφου του Ισραήλ, Μίχα Μπαρ-Αμ, δίνεται μέσα από μια σειρά από 1.341 ασπρόμαυρα κυρίως ενσταντανέ, που παρουσιάζουν όλη τη νεότερη ιστορία της χώρας του, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη βίαιη απεικόνιση του μεσανατολικού. Πλούσιο και χρήσιμο φιλμ, αναδεικνύει την ιστορία του πολέμου Ισραήλ – Παλαιστίνης με οδηγό τις επιλεγμένες φωτογραφίες από το τεράστιο αρχείο του Μίχα Μπαρ-Αμ, οι οποίες αναπαριστούν ένα σπάνιο κράμα ωμής βίας και υψηλής τέχνης. Συγκινεί η κατάθεση ψυχής on camera του 92άχρονου καλλιτέχνη που ξεκίνησε φανατικός σιωνιστής για να καταλήξει σε μια στάση ουδετερότητας επειδή «μερικά πράγματα είναι καλύτερο να τα ξεχνάς» όπως λέει χαρακτηριστικά.
Η λεμονιά
(2008, Εράν Ρικλίς)
Οταν ο υπουργός Αμυνας του Ισραήλ μετακομίζει δίπλα στο σπίτι μιας Παλαιστίνιας χήρας που ζει στη Δυτική Οχθη, στα σύνορα του Ισραήλ με την Παλαιστίνη, ο ισραηλινός στρατός αποφασίζει να κόψει τις λεμονιές στον κήπο της μοναχικής γυναίκας επειδή αποτελούν δυνάμει κρυψώνες για τρομοκράτες και ανησυχεί για την ασφάλεια του υπουργού. Η γυναίκα (συγκλονιστική η Χιάμ Αμπάς του «Succession») παρά τις προσπάθειες να τη μεταπείσουν αντιδρά κι αποφασίζει να μηνύσει τον υπουργό, ξεκινώντας μια δικαστική εκστρατεία που θα φτάνει μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ. Ο Ισραηλινός δημιουργός του φιλμ Εράν Ρικλίς θεωρεί τη «Λεμονιά» σύμβολο για τους αγώνες των ανθρώπων που προστατεύουν τις αρχές, το σπίτι, την ιστορία τους. Προφανείς οι αλληγορικές διαστάσεις του σεναρίου για την ιστορία της Μέσης Ανατολής, που είναι γραμμένη όχι μόνο με αίμα αλλά και με όρους που δοκιμάζουν την ανθρώπινη λογική.
Η παγίδα
(2022, Χανί Αμπού-Ασάντ)
Μια παντρεμένη Παλαιστίνια στην υπό κατοχή Ισραηλινών Βηθλεέμ, την οποία ο άντρας της ζηλεύει παράφορα, παγιδεύεται από την κομμώτριά της, η οποία στρατολογεί γυναίκες για να δίνουν πληροφορίες στις ισραηλίνες μυστικές υπηρεσίες. Το βασισμένο σε αυθεντικά γεγονότα σενάριο δίνει ακόμη μια δραματική εικόνα της πολύπαθης Βηθλεέμ, με την παγίδα να είναι στημένη τόσο έντεχνα ώστε όλοι, θύτες και θύματα, να πέφτουν μέσα, εντείνοντας την αίσθηση μιας αδιέξοδης συνθήκης που πηγάζει από την παράλογη, ανεξέλεγκτη βία της ισραηλινοαραβικής διαμάχης.
Foxtrot
(2017, Σάμιουελ Μάοζ)
Ο Μίκαελ και η Ντάφνα συντετριμμένοι ακούν τους υπεύθυνους του ισραηλινού στρατού να τους ανακοινώνουν ότι ο γιος τους που υπηρετούσε τη θητεία του στα σύνορα είναι νεκρός. Ο κύκλος ζωής και θανάτου που έχει ανοίξει εδώ και 75 χρόνια στη Μέση Ανατολή δεν λέει να κλείσει, ισχυρίζεται ο Σάμιουελ Μάοζ. Ο σκηνοθέτης από το Ισραήλ επιστρέφει στα μαύρα κατάστιχα του ισραηλινού στρατού –όπως και στον «Λίβανο»– αφήνοντας κατά μέρος την πολιτικολογία για να αναδείξει μια σύγχρονη τραγωδία. Ενώ όμως η συντριβή των κεντρικών προσώπων (οι δύο γονείς) είναι ολική, ο σκηνοθέτης κάνει την ανατροπή και αφήνει το δράμα στην άκρη για να οδηγήσει την ιστορία του σε σουρεαλιστικές κωμικές διαστάσεις. Το υπόγειο ανίερο χιούμορ του δίνει μια κάποια διέξοδο διαφυγής από το μουντό τοπίο της καθημερινότητας των φαντάρων αλλά ο Μάοζ δεν έχει ψευδαισθήσεις. Σε δηλώσεις του για τη δημιουργία της ταινίας στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Βενετίας δεν μάσησε τα λόγια του, ασκώντας κριτική στην αυστηρή πολιτική της χώρας του που είναι επικεντρωμένη στο στρατιωτικό πρωτόκολλο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζωές των απλών πολιτών. Φυσικά η στάση του σκηνοθέτη ενόχλησε το επίσημο Ισραήλ.
