Συστάθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2023 αλλά πέρασε ένας ολόκληρος χρόνος μετά το τραγικό δυστύχημα μέχρι να πιάσει δουλειά και άλλος ένας μέχρι να βγει το πόρισμα, με στοιχεία που –εξ ανάγκης– συνέλεξε δευτερογενώς και ενώ κρίσιμα τεκμήρια είχαν οριστικά χαθεί. Για κάποια από τα μέλη του εκφράζονται ανησυχίες για πιθανή σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στον τωρινό διορισμό τους και τους πρότερους δεσμούς τους με τις αρχές, τη λειτουργία των οποίων κλήθηκαν να διερευνήσουν και στις οποίες απηύθυναν συνολικά 17 σοβαρές συστάσεις. Παρ’ όλα αυτά, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών, εξέδωσε πόρισμα-κόλαφο 178 σελίδων για τις ελληνικές αρχές –κατά συνέπεια και για την κυβέρνηση– το οποίο παρουσίασε μία ημέρα προτού συμπληρωθεί η τραγική «επέτειος» της 28ης Φλεβάρη. Το «άγνωστο καύσιμο» που κατέληξαν οι ερευνητές ότι ευθύνεται για το φαινόμενο της πυρόσφαιρας και το οποίο, όπως αναφέρουν, το πιθανότερο είναι 2,5 τόνοι καυσίμων υδρογονανθράκων, επιβεβαιώνει τελικά τις πραγματογνωμοσύνες των εμπειρογνωμόνων των οικογενειών, οι οποίες, σημειωτέον, είχαν αρχικά λοιδορηθεί και αντιμετωπιστεί ως θεωρίες συνωμοσίας. Αποκλείει έτσι οριστικά τη θεωρία των ελαίων σιλικόνης, καθιστώντας διάτρητα τα συμπεράσματα του Γενικού Χημείου του Κράτους και των δικαστικών πραγματογνωμόνων. Και πιο επιτακτική από ποτέ την ανάγκη να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις.
«Η “μη ιεροποίηση” του χώρου του ατυχήματος οδήγησε σε απώλεια σοβαρών στοιχείων» είπαν κατά την παρουσίαση του πορίσματος τα μέλη του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, κατακεραυνώνοντας τις αρχές που προχώρησαν στο μπάζωμα και δεν μεταχειρίστηκαν τον χώρο του δυστυχήματος ως πεδίο περισυλλογής στοιχείων. Ομως, δεν ήταν μόνο αυτό.
Τους ένοιαζαν μόνο οι κάμερες των καναλιών
Ενα σημείο στα… ψιλά γράμματα στο οποίο αξίζει να σταθεί κανείς είναι η διαπίστωση ότι «από δηλώσεις μας επισημάνθηκε πως οι αρμόδιες αρχές έκτακτης ανάγκης αισθάνθηκαν μεγάλη πίεση να ανακτήσουν τις σορούς και τα μέλη (των νεκρών) το συντομότερο δυνατόν, για να αποφύγουν την εμφάνιση αρνητικών εικόνων στα ΜΜΕ το επόμενο πρωί μετά το δυστύχημα».
Χάος, αλαλούμ και εγκληματική ανευθυνότητα, με άλλα λόγια, με μόνη σκέψη το επικοινωνιακό κόστος. Από ποιον άραγε ασκήθηκε στις αρχές αυτή η πίεση αν όχι άνωθεν; Οι εκπρόσωποι του ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν μάσησαν τα λόγια τους. «Οταν κάνεις 17 συστάσεις, σημαίνει ότι ο σιδηρόδρομος δεν είναι ασφαλής». «Θα μπορούσα να είχα σκοτωθεί και εγώ». «Ολοι όσοι καθυστέρησαν την υλοποίηση της σύμβασης 717 έχουν συμβάλει στο να σκοτωθούν αυτά τα παιδιά» ήταν κάποιες από τις δηλώσεις τους.
Η πυρόσφαιρα και το ανεξήγητο καύσιμο
Η επιτροπή διερεύνησης του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν κατηγορηματική σχετικά με τον αποκλεισμό των ελαίων σιλικόνης ως αιτιώδους ουσίας της πυρκαγιάς που ακολούθησε τη σύγκρουση στα Τέμπη. Πού όμως βρισκόταν το «άγνωστο καύσιμο», αν δεν υπάρχει στο επίσημο φορτίο;
Εξετάζοντας καρέ καρέ και αντιπαραβάλλοντας το διαθέσιμο βιντεοσκοπικό υλικό κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μοιραία καύση που προκάλεσε την πυρκαγιά και οδήγησε στην εμφάνιση μίας «πυρόμπαλας» με τη μορφή μανιταριού πυροδοτήθηκε από υγρό πτητικό καύσιμο, ενώ το φαινόμενο εξελίχθηκε σε τρία στάδια.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σημείο που αναφέρεται ο εντοπισμός του πιθανού ακριβούς σημείου της αρχικής ανάφλεξης. Αυτό δεν είναι άλλο από «μία περιοχή ανάμεσα στο δεύτερο βαγόνι των μηχανών της εμπορικής αμαξοστοιχίας 63603 και την πρώτη πλατφόρμα του ίδιου τρένου».
Πλην όμως, όπως διαπιστώνουν και οι ίδιοι οι ερευνητές του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, «η παρουσία της εύφλεκτης ουσίας […] δεν αναφέρεται στα έγγραφα μεταφοράς της εμπορικής αμαξοστοιχίας 63503». Το μυστήριο γύρω από το ζήτημα παραμένει.
Σύμφωνα με τις προσομοιώσεις τους, είναι πιθανόν μία μεγάλη ποσότητα από το εύφλεκτο υγρό καύσιμο να «παγιδεύτηκε» κάτω από το εστιατόριο της επιβατικής αμαξοστοιχίας μετά τη δεύτερη, σχεδόν μετωπική σύγκρουση –ανάμεσα στο βαγόνι του εστιατορίου της επιβατικής αμαξοστοιχίας και της πρώτης, φορτωμένης με χαλύβδινα ελάσματα πλατφόρμας της εμπορικής– καθώς τα βίντεο των επιβατών δείχνουν «μία πολύ ισχυρή, αλλά πολύ συγκεντρωμένη εστία να καίει με ένταση από τη βάση αυτού του βαγονιού», το οποίο τελικά και κατέκαυσε. Οι επιστήμονες διαφοροποιούν τα λευκά υπολείμματα διοξειδίου του πυριτίου από το καμένο έλαιο σιλικόνης (γιατί αρκετό ανευρέθηκε άκαυτο) από τα μαύρα υπολείμματα «με ίχνη ξυλολίου, που ταιριάζουν με καύσιμα υδρογονανθράκων».
Και καταλήγουν στο εξής πιθανό συμπέρασμα: «Οι υπολογισμοί, με μαθηματικά μοντέλα CFD, δείχνουν ότι περίπου 2.500 κιλά (2,5 τόνοι) καυσίμου υδρογονανθράκων χρειάζεται για να αναδημιουργήσει κανείς τα τρία ξεχωριστά στάδια (1.000, 1.200 και 300 κιλά αντίστοιχα) της έκρηξης, της πυρκαγιάς και των δευτερογενών “λιμνών” της φωτιάς που καταγράφηκαν».
Γιατί όμως αλλοιώθηκε ο τόπος του δυστυχήματος και πού οφείλεται το μπάζωμα; «Δεν υπήρξε συντονισμός, σε επιχειρησιακό ή σε στρατηγικό επίπεδο, των διαφόρων υπηρεσιών στον τόπο της σύγκρουσης. Κάθε υπηρεσία συνέχισε να λειτουργεί υπό τις δικές της εντολές, πρωτοβουλίες και προσωπικό, χωρίς αλληλεπίδραση σε οργανωτικό επίπεδο […] Η αρχική συλλογή αποδεικτικών στοιχείων ανέδειξε αρκετά ελαττώματα, με αποτέλεσμα την απώλεια πληροφοριών δυνητικά ζωτικής σημασίας» σημειώνεται.
Η δε περιγραφή της διαδικασίας περισυλλογής στοιχείων και εν γένει της αντιμετώπισης της έκτακτης ανάγκης για τις ελληνικές αρχές, που κάνει ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, είναι ενδεικτική μιας ασυγχώρητης προχειρότητας: «Μέχρι να φτάσει η Πυροσβεστική, σχεδόν όλοι οι επιζώντες είχαν ήδη εγκαταλείψει τα βαγόνια».
Σε αντίθεση με τις διεθνείς πρακτικές, που διαχωρίζουν τον τόπο ενός ατυχήματος κατά τη διάσωση σε «κόκκινη», «πορτοκαλί» και «κίτρινη ζώνη» και στη δεύτερη φάση της προανάκρισης σε περιμέτρους αποκλεισμού, «στην περίπτωση των Τεμπών, μία χαλαρή περίμετρος στήθηκε από την Αστυνομία τις πρώτες ώρες μετά το δυστύχημα, κυρίως για να κρατήσει εκτός τους δημοσιογράφους. Αυτή η περίμετρος δεν φυλάχθηκε προσεκτικά και, κατά την αντίληψή μας, δεν υπήρξε καταγραφή ποιος είχε πρόσβαση και ποιος τελικά μπήκε και βγήκε από την περιοχή». Οποιοσδήποτε φορούσε κάποιο διακριτικό είχε πρόσβαση, οι συγγενείς μετέφεραν τραυματίες. Στη συνέχεια «οι σοροί μεταφέρθηκαν στο νεκροτομείο χωρίς καμία αρίθμηση ή αναγνωριστικό».
Τελικά, τις πρώτες ώρες μετά το δυστύχημα όλη «η έμφαση της διερεύνησης ήταν στραμμένη στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λάρισας», ενώ ο τόπος του δυστυχήματος «δεν έτυχε διαχείρισης σαν να περιλαμβάνει οποιαδήποτε αξιόλογα στοιχεία, δεν συνελέγησαν δείγματα και δεν υπήρξε προσεκτική καταγραφή των υπολειμμάτων προτού βαριά μηχανήματα απομακρύνουν και προσπελάσουν τα πάντα, το έδαφος απομακρυνθεί και η περιοχή καθαριστεί». Αστυνομία και πυροσβεστική θεώρησαν ότι ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο και μία περιληπτική αναφορά ήταν αρκετά, ενώ τέτοια ήταν η έλλειψη συντονισμού που οι δύο υπηρεσίες δεν κατάφεραν καν να κάνουν μία κοινή αναφορά. Ανεκπαίδευτοι εθελοντές περισυνέλεγαν στοιχεία που μπορεί να εμπεριείχαν ίχνη των νεκρών, ενώ η Ομάδα Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών (ΟΑΘΥΚ) της αστυνομίας δεν επισκέφθηκε τον χώρο του δυστυχήματος επί δύο μέρες μετά. Η νεκροψία έκλεισε και αυτή γρήγορα.
Στις 31 Μαΐου, όταν ιδιωτικός εμπειρογνώμονας οικογενειών θυμάτων ανακάλυψε τυχαία ίχνη ανθρώπινων μελών στα καμένα συντρίμμια του βαγονιού του εστιατορίου, ακόμη και τότε δεν ελέγχθηκαν από τις αρχές τα κουφάρια των τρένων και χρειάστηκε να φτάσει ο Νοέμβριος του 2023 για να γίνει αυτό. Τα βίντεο από 50 κάμερες του δικτύου που κατέγραφαν την εμπορική αμαξοστοιχία αναζητήθηκαν όταν πια είχαν διαγραφεί. Οι έξι σκληροί δίσκοι που έστειλε στον ανακριτή ο ΟΣΕ με υποτιθέμενα πλάνα του εμπορευματικού σταθμού απεικόνιζαν τελικά τον επιβατικό σταθμό.
Μόλις τον Αύγουστο με ανακριτική εντολή η αστυνομία φωτογράφισε και κατάσχεσε αντικείμενα που αποτελούσαν στοιχεία της έρευνας, ενώ η αιτία της πυρόσφαιρας δεν ξεκίνησε να διερευνάται πριν από τις 29 Μαρτίου.
Τα περισσότερα από τα συμπεράσματα αυτά τα είχαν ήδη αναδείξει οι πραγματογνώμονες των συγγενών. Δεν είναι τυχαίο που οι εκπρόσωποι του ΕΟΔΑΣΑΑΜ δήλωσαν: «Θα πρέπει να ζητηθεί μία μεγάλη συγγνώμη στους συγγενείς των θυμάτων, που είχαν να αντιμετωπίσουν έναν τιτάνιο αγώνα για να υποκαταστήσουν τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Το έργο τους ήταν πολύτιμο».
Το πόρισμα ρίχνει μια πιο προσεκτική ματιά και στις ευθύνες του σταθμάρχη των Τεμπών, που ξέχασε να τοποθετήσει τις αλλαγές 118 Α/Β στην «κύρια θέση», κατά τη χειροκίνητη λειτουργία, «οδηγώντας έτσι το τρένο IC-62 (επιβατική αμαξοστοιχία) στην αντίθετη κατεύθυνση της κανονικής διαδρομής». Τονίζει όμως ότι «αυτές οι ενέργειες και οι αποφάσεις του σταθμάρχη πρέπει να γίνουν κατανοητές στο δύσκολο επιχειρησιακό πλαίσιο, με το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπος εκείνο το βράδυ». Διευκρινίζει πως «ο κανονικός φόρτος εργασίας του επιβαρύνθηκε σοβαρά από μία σειρά πρόσθετων παραγόντων», μεταξύ αυτών τεχνικές βλάβες που του δημιούργησαν πρόσθετες αρμοδιότητες, ενώ «έπρεπε να αντιμετωπίσει έναν άνευ προηγουμένου αριθμό επικοινωνιών» (90 μέσα σε 60 λεπτά).
«Χαρτογραφούν» άλλωστε το περιβάλλον εργασίας στον σταθμό Λάρισας, όπου ήταν δύσκολο να παρακολουθεί τον πίνακα ελέγχου και να κάνει χρήση της ραδιοεπικοινωνίας ταυτόχρονα, ενώ και το γεγονός ότι στους ελληνικούς σιδηροδρόμους χρησιμοποιείται ανοιχτό κανάλι ραδιοεπικοινωνίας δεν του επέτρεπε να απομονώσει τις πιο επείγουσες άμεσες επικοινωνίες μεταξύ σταθμαρχών και μηχανοδηγών.
Το λάθος του σταθμάρχη τοποθετήθηκε παράλληλα στο πλαίσιο δομικών προβλημάτων, όπως οι ελλείψεις στην εκπαίδευση στον πίνακα ελέγχου, αλλά και στις χρόνιες και διαρθρωτικές ελλείψεις προσωπικού –ο σταθμάρχης ήταν μόνος του στη νυχτερινή βάρδια– σχετικά με τις οποίες, ωστόσο, δεν ενσωμάτωσαν (ίσως λόγω αναρμοδιότητας;) κάποια πρόταση στις συστάσεις τους.
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ επιβεβαιώνει και την αντίφαση σχετικά με τον χρόνο που η υπάλληλος του ΟΣΕ στη Θεσσαλονίκη φέρεται να έλεγξε την εμπορική αμαξοστοιχία – έγραψε στο σχετικό φύλλο καταγραφής ότι αυτό συνέβη στις 21.00 της 28ης Φεβρουαρίου 2023, ενώ το τρένο αναχώρησε στις 20.40, δηλαδή είκοσι λεπτά νωρίτερα.
Ο έλεγχος της εμπορικής στη Θεσσαλονίκη καταγράφεται να έχει ολοκληρωθεί στις 21.00. Στην κατάθεση της υπαλλήλου, ολοκληρώθηκε στις 20.30
Οι συντάκτες του πορίσματος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ καταγράφουν και τους περιορισμούς που είχαν κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης.
Μεταξύ άλλων επισημαίνουν ότι δεν κατάφεραν να συνομιλήσουν με τον σταθμάρχη του δυστυχήματος των Τεμπών, όπως λένε, «χωρίς να τους δοθεί κάποια εξήγηση». Πετούν μάλιστα καρφί και προς τους «εμπλεκόμενους φορείς που ήταν πιο άμεσα αναμεμειγμένοι», από τους οποίους αντιμετώπιζαν καθυστερήσεις («μεταξύ δύο και τεσσάρων μηνών σε γενικές γραμμές»), μεταξύ της υποβολής του αιτήματος για στοιχεία και την τελική απόδοση αυτών, ενώ «σε κάποιες περιπτώσεις, τα αιτούμενα στοιχεία δεν δόθηκαν καθόλου». Καταγγέλλουν μάλιστα μια «δυνητικά αμυντική κουλτούρα», την οποία αποδοκιμάζουν, με δεδομένη τη νομική υποχρέωση και αντικειμενική έρευνα.
Ασυμβίβαστα
Σε τρία εκ των μελών του ΕΟΔΑΣΑΑΜ η δημοσιογραφική έρευνα διακρίνει ασυμβίβαστα.
Ο αναπληρωτής πρόεδρος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, δικηγόρος Χρήστος Παπαδημητρίου, είχε διατελέσει νομικός σύμβουλος της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), προς την οποία απηύθυνε τώρα κάποιες από τις συστάσεις του.
Επίσης, είναι «φίλος και συνεργάτης» της Ντόρας Μπακογιάννη, κατά δήλωσή της, ενώ έχει συνεργαστεί με το δικηγορικό γραφείο του Γιάννου Γραμματίδη, πρώην μεταβατικού προέδρου του ΟΣΕ.
Ο πολιτικός μηχανικός Αστέριος Αλεξάνδρου προτού αναλάβει τη θέση του προϊσταμένου του τμήματος σιδηροδρομικών ατυχημάτων του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν επί 21 έτη στέλεχος της ΕΡΓΟΣΕ ΑΕ, θυγατρικής του ΟΣΕ. Και ο Χρήστος Βάλαρης, ταξίαρχος ε.α., είναι αδελφός του Θάνου Βάλαρη, πρώην διευθυντή του γραφείου του Νίκου Παναγιωτόπουλου όταν ήταν στο υπουργείο Αμυνας.
Διαβάστε επίσης
Σκάει στα χέρια Μητσοτάκη η φούσκα των εσόδων
Πρόταση μομφής από την κοινωνία – Αυτή την Κυριακή στο Documento
Καλό θα είναι ο Χρυσοχοΐδης να φύγει πριν τον Μητσοτάκη